“7 Oekraïners gedwongen op een kamer van drie bij drie"

“De grootte van de groep vluchtelingen, de snelheid waarmee zij de grens zijn overgegaan, het feit dat het vrijwel uitsluitend om vrouwen en kinderen gaat: alle ingrediënten voor het recept zijn aanwezig.” Met dat recept doelt VN-rapporteur Heather Komenda op mensenhandel.

Sinds de Russische invasie van 24 februari 2022 hebben naar schatting maar liefst vier miljoen Oekraïners hun land moeten verlaten. Daar komen dagelijks duizenden bij. “In de recente Europese geschiedenis een ongekend aantal”, zegt Heather Komenda die voor de Verenigde Naties werkt als expert op het gebied van migrantenbescherming. “Het is de grootste migratiestroom sinds de Tweede Wereldoorlog.” Intussen laten Europese burgers zich in zo’n beetje alle uithoeken van het continent van hun solidaire kant zien, getuige de vele initiatieven op het gebied van onderdak, vervoer, werk en hulpmiddelen. 

Die burgerhulp noemt Komenda “prachtig en noodzakelijk, want met deze aantallen is het voor nationale overheden haast onmogelijk om alle hulp op zich te nemen.” Maar ze maakt zich ook grote zorgen. “De grootte van de groep vluchtelingen, de snelheid waarmee zij de grens zijn overgegaan, het feit dat het vrijwel uitsluitend om vrouwen en kinderen gaat: alle ingrediënten voor het recept zijn aanwezig.” Met dat recept doelt Komenda op mensenhandel, de verzamelterm voor het werven, vervoeren of huisvesten van mensen met als doel de uitbuiting van een persoon. Dat kan gaan om seksuele uitbuiting, maar bijvoorbeeld ook om gedwongen arbeid.

“Naar een aantal zaken wordt op dit moment onderzoek gedaan door opsporingsdiensten.”

Volle bussen

“Zeven Oekraïners die op een kamer van drie bij drie verblijven en worden gedwongen om de hele dag schoon te maken en te koken. Over dat soort situaties krijgen wij ook van Nederlandse gemeenten, politie en burgers berichten binnen”, vertelt directeur van CoMensha (het Nederlandse Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel) Ina Hut. “Naar een aantal zaken wordt op dit moment onderzoek gedaan door opsporingsdiensten.” Volgens de directeur mogen we ervan uitgaan dat Oekraïense vluchtelingen ook in Nederland actief worden geronseld en uitgebuit. 

Wat de situatie volgens Hut nu extra zorgelijk maakt, is dat het conflict op rijafstand van Nederland plaatsvindt. “Daardoor zijn er allerlei particuliere initiatieven op gang gekomen waarbij lege bussen naar de grens met Oekraïne rijden en er soms een volle bus terugkomt.” Anders dan bij bijvoorbeeld Syrische vluchtelingen die over het algemeen via het aanmeldcentrum in Ter Apel het land binnenkomen, worden Oekraïense vluchtelingen nu lang niet altijd geregistreerd. “Daar is op dit moment te weinig zicht en controle op”, merkt Hut.

“Om uitbuiting tegen te kunnen gaan, is het eigenlijk een minimumvoorwaarde dat een nieuwkomer wordt geregistreerd op de plek waar hij of zij verblijft”, zegt Komenda. “Dat kan ook bij de lokale gemeente zijn. Registratie maakt dat degene die onderdak biedt bij de autoriteiten bekend is, dat verkleint de kans op criminele activiteiten aanzienlijk.”

"Stel je voor dat je net voor een oorlog bent gevlucht, vervolgens in een sporthal verblijft, dan een vakantiehuisje, en drie weken later moet je wéér verder…"

Van hot naar her

Volgens Hut is het van belang dat als een vluchteling wordt opgevangen door een gastgezin, de bemiddeling verloopt via een professionele organisatie die toeziet op registratie en een screening, zoals Takecarebnb. “Je wilt niet dat er een ongecontroleerde situatie van vraag en aanbod ontstaat op sociale media. De meeste aanbieders van onderdak hebben vast goede bedoelingen, maar zeker niet iedereen.”

Toch is er van zo’n situatie in praktijk al een paar weken sprake, weet ook Anne Roest. Zij is één van de personen die vrijwillig de facebookgroep ‘Oekraïne vluchtelingen NL’ beheert. In die groep, met zo’n 20 duizend leden de grootste in zijn soort, kunnen zowel Nederlandse aanbieders van onderdak als Oekraïense vluchtelingen een oproep plaatsen.

“Als beheerders krijgen we regelmatig dreigende berichten van individuen en organisaties die vinden dat we de groep moeten opdoeken omdat we medeplichtig zouden zijn aan mensenhandel”, vertelt ze. “Ik begrijp de zorgen, maar het ding is: op dit moment worden Oekraïense vluchtelingen nog helemaal niet bij gastgezinnen ondergebracht door een organisatie als Takecarebnb. Daar willen ze pas mee beginnen als alle noodopvang helemaal vol zit.”

Volgens Roest betekent dat in praktijk dat veel vluchtelingen van hot naar her worden gestuurd. “In sommige gemeenten zijn er semipermanente woningen en hotels ingericht, maar op veel plekken moeten ze binnen een paar weken weer vertrekken. Stel je voor dat je net voor een oorlog bent gevlucht, vervolgens in een sporthal verblijft, dan een vakantiehuisje, en drie weken later moet je wéér verder… dat is toch onmenselijk? Het is in ieder geval geen echte oplossing.”

"Als ze het bij ons niet vinden, dan doen ze het wel op een andere pagina."

Alleenstaande vrouw

Op Facebook ziet Roest zelf ook verdachte oproepjes voorbijkomen. “Vaak door mannen die expliciet een jonge, alleenstaande vrouw zoeken.” Toch denkt ze dat de veiligheid van Oekraïense vluchtelingen in haar facebookgroep redelijk beschermd kan worden. “Berichten van groepsleden worden voor plaatsing altijd eerst door een beheerder goedgekeurd. Bij twijfel plaatsen we het niet door, blokkeren we de afzender en vertellen we hem of haar waarom.” 

Maar die controle is natuurlijk niet waterdicht. “Wat ik tot nu toe voorbij heb zien komen is heel doorzichtig, maar het zou best kunnen dat ik onderschat hoe geraffineerd sommige mensenhandelaren te werk gaan.” Helemaal stoppen met het faciliteren van hulp voor woningzoekenden hebben Roest en de andere beheerders overwogen, maar ze denkt niet dat het probleem daarmee wordt opgelost. “We zien hoe groot de behoefte onder Oekraïners is om snel en autonoom een plek te vinden waar ze langere tijd kunnen verblijven. Als ze het bij ons niet vinden, dan doen ze het wel op een andere pagina. En die wordt misschien niet zo goed gemonitord.”

"Uitbuiting is vaak een glijdende schaal, er gaat eerst tijd overheen.”

Niet pluis gevoel 

Hoewel haar departement nu al overuren maakt, verwacht de VN-rapporteur Komenda dat de grootste uitdagingen in de toekomst liggen. “Als een vluchteling na drie maanden nog in je huis zit, niet weet of en wanneer ze weer terug naar Oekraïne gaat, geen geld meer heeft en met psychische problemen kampt… dat is het moment dat er mensen zijn die zeggen ‘misschien wordt het tijd dat we seks hebben.’ Uitbuiting is vaak een glijdende schaal, er gaat eerst tijd overheen.”

Eén van de dingen die instanties kunnen doen om dat soort situaties tijdig op te sporen, zijn huisbezoeken aan gastgezinnen. “Je wilt echt achter de voordeur kijken”, zegt Hut. En als gewone burger is het zaak om een ‘niet pluis gevoel’ in je buurt te melden. “In eerste instantie bij een wijkagent, die kent de buurt goed. Levert dat niet voldoende op, dan bij het team Mensenhandel van de politie.” Ook op de website van CoMensha en het nummer 033 448 11 86 (van maandag t/m vrijdag tussen 9u en 17u) kan een melding worden gedaan.

Een andere manier om te helpen bij het tegengaan van mensenhandel, is het verspreiden van onderstaande flyer (online of uitgeprint). Daarin worden tips gegeven aan vluchtelingen over bijvoorbeeld het behoud van identiteitsdocumenten en veilig transport en verblijf. De flyer is hier ook in het Oekraïens en Engels te downloaden.

• Deel