Falen is geen optie: “Je wordt continu geconfronteerd met iets wat jij niet kan of doet”
- 8 minuten leestijd
Het halen van deadlines, goede cijfers scoren op school, regelmatig naar de sportschool en ook nog eens de perfecte post op sociale media willen posten: veel jongeren staan onder constante prestatiedruk.
Om die druk aan te kunnen, hoor je steeds vaker dat jongeren ADHD-medicatie gebruiken, terwijl ze geen diagnose hebben. Falen is geen optie meer. Voor sommigen lijkt het gebruik van deze prestatieverhogende medicijnen de enige oplossing, ondanks de mogelijke negatieve effecten. Hoort dit nou eenmaal bij de tijd waarin we leven of is dit een teken dat de samenleving moet nadenken over de enorme druk die al van jongs af aan wordt opgelegd?
Ongeveer drie procent van de hbo- en wo studenten heeft wel eens ADHD-medicatie gebruikt zonder recept. Dit bleek uit recent onderzoek (2023) van onder andere het Trimbos-Instituut, het RIVM en GGD GHOR Nederland. Onder studenten komt het ‘illegaal’ slikken van stimulerende middelen, zoals Ritalin® en Concerta®, dus voor.
Afhankelijk van medicatie
Dionne Slagter gaat in haar docuserie “Moordpillen?” in gesprek met studenten die ADHD-pillen slikken zonder recept of diagnose. Ze geven eerlijk toe op sommige momenten afhankelijk te zijn van die pillen. Er wordt zelfs geloofd dat ze zonder dit "redmiddel" niet optimaal kunnen presteren en dus achterblijven op het gebied van werk en school. En zij zijn niet de enigen, want 56 procent van de onderzochte studenten ervaren stress en 44 procent heeft ook last van prestatiedruk volgens een onderzoek van o.a. het Trimbos-Instituut.
Maar let op: het is gevaarlijk! ADHD-medicatie kan vervelende bijwerkingen hebben voor mensen zonder ADHD. Denk aan slapeloosheid, misselijkheid, verminderde eetlust, hartkloppingen en nervositeit. Waar mensen met ADHD veel baat hebben bij de medicijnen, is het slikken zonder doktersadvies niet verstandig.
Het lijkt erop dat het tempo in de maatschappij zo hoog ligt, dat studenten het gevoel hebben dat ze wel naar dit middel móeten grijpen. Ergens niet goed in zijn is in deze tijd namelijk echt een no-go.
Aan de ene kant komt die druk en stress door de maatschappij, maar studenten geven ook aan die druk zichzelf op te leggen.
Stress en prestatiedruk
Iedereen ervaart wel eens druk, maar wat is nou prestatiedruk en wat is stress? Michelle van der Horst van het Trimbos-instituut zegt daar het volgende over: “Studenten geven aan dat een bepaalde mate van prestatiedruk eigenlijk best iets gezonds kan zijn. Dit kan namelijk leiden tot het behalen van bepaalde prestaties. Maar het wordt een probleem als het te lang aanhoudt en te hoog wordt, waardoor je ook slechter gaat slapen en een slechtere concentratie hebt.” Dan gaat die prestatiedruk die veel jongeren ervaren dus over in een grotere vorm van stress, perfectionisme, faalangst, slapeloosheid, depressieve gevoelens en burn-out.
“Aan de ene kant komt die druk en stress door de maatschappij, maar studenten geven ook aan die druk zichzelf op te leggen. Deze druk kan wel versterkt worden door je omgeving, je vrienden, je ouders, je onderwijsinstelling en sociale media.”
Ook Dionne legt zichzelf heel erg de druk op, zo zegt ze in de documentaire 'Moordpillen?'. In gesprek met haar management is ze bang om haar hoge tempo los te laten:
Daarnaast worden jongeren op sociale media continu blootgesteld aan mensen die successen hebben behaald en wat voor fantastisch leven ze hebben. “Je wordt continu geconfronteerd met iets wat jij niet kan of doet”, aldus Michelle. Via social media delen jongeren waar ze zijn, bijvoorbeeld op een leuk feestje. Ook dit draagt bij aan de angst en druk om iets te missen, wat ook wel FOMO (fear of missing out) wordt genoemd.
Verwachtingen van ouders
Vanaf het moment dat je in de wieg ligt, kunnen ook ouders al een bepaalde norm neerzetten. Deze druk komt dus niet pas om de hoek kijken als je gaat studeren. Sommige ouders zijn al enorm gefocust op het behalen van specifieke schoolresultaten.
Een recent onderzoek van het Trimbos-Instituut (“Harder, Better, Faster, Stronger?, 2023”) onder jongeren benadrukt dit. Sommige studenten geven bijvoorbeeld aan dat hun ouders verwachten dat ze bepaalde cijfers halen, op tijd afstuderen en een studie volgen die minstens even hoog is als die van hun ouders.
“Ze moeten voldoen aan een bepaald plaatje, waardoor ze minder bezig zijn met wat ze zelf echt willen. Als je die vraag te weinig aan jezelf stelt, ga je dingen voor anderen doen. Dan ga je misschien op een gegeven moment dingen doen die je zelf niet leuk vindt. Stress of prestatiedruk kan dan te hoog worden, omdat je het niet meer doet voor je eigen kernwaarden”, aldus Michelle van der Horst.
Outdated schoolsysteem
Er zijn ook studenten die het huidige schoolsysteem niet meer up-to-date vinden. “Voor sommige studenten past het onderwijssysteem niet bij hoe het leren nu is ingericht en de kwaliteiten en capaciteiten die je nu moet hebben. Vooral op de hogescholen en de universiteiten wordt er nagedacht over hoe het beter kan. Denk hierbij aan het vermijden van tentamenperiodes direct na een vakantie en een betere spreiding van deadlines. Het is dus zeker belangrijk om te kijken naar nieuwe vormen”, zegt Michelle van het Trimbos-instituut. Op deze manier hoeven studenten zich niet in allerlei onmogelijke bochten te wringen, met de daarbij behorende stress, om binnen het systeem van school te passen.
“Het begrip ‘prestatiedruk’ bestaat pas een aantal jaar, maar stress is van alle tijden. Wat je nu ziet is dat de oudere generatie over de huidige studenten zegt dat ze ‘little snowflakes’ zijn en dat ze zich aanstellen. Maar wij zien dat studenten steeds meer aandacht hebben voor hun eigen mentale gezondheid en die van anderen en daarmee bepaalde zaken op gang brengen. Dat is natuurlijk veel breder dan alleen prestatiedruk, denk ook aan: de klimaatcrisis, de woningcrisis, de energiecrisis en oorlogen waar de nieuwe generaties allemaal mee te maken hebben”, aldus Michelle van der Horst van het Trimbos-instituut
Pillen werken averechts Een deel van de studenten hoort via-via over de 'wonderen' van ADHD-pillen en aarzelt dan niet om die ook uit te proberen als oplossing voor concentratieproblemen, tijdnood of stress. Maar wat veel jongeren niet weten, is dat wetenschappelijk gezien deze pillen helemaal niet helpen: “Het placebo-effect laat je brein geloven dat die pillen voor jou werken, ook al heb je helemaal geen diagnose of recept. In werkelijkheid kunnen ze juist negatieve effecten hebben.”
Voorlichting op basisschool
Michelle benadrukt dat we al op de basisschool moeten leren over stress en prestatiedruk. “We moeten mensen vooral vaardig maken in keuzes maken. Je moet leren omgaan met tegenslagen. Wanneer signaleer je druk bij jezelf, maar ook: wanneer escaleert het?”
Dionne, die de diagnose ADD heeft, is in de documentaire ‘Moordpillen?’ benieuwd naar hoe school vroeger over haar dacht. Samen met haar moeder duikt ze in haar oude schoolrapporten:
Taboe doorbreken
Marieke vindt dat er ook voorlichting moet komen over het gebruik van die concentratiepillen zónder diagnose. “Het volledig verbieden werkt niet bij jongeren. Want wat niet mag, gaan ze juist doen. Het doel is dat studenten, met de juiste informatie, weloverwogen keuzes kunnen maken”, aldus Marieke.
Of het gebruik van Ritalin® dus bij deze tijd hoort vinden experts absoluut niet. Het gebruik van Ritalin® onder niet-ADHD’ers hoort er zeker niet bij. “Zorgwekkend is dat sommige studenten denken dat ze het nodig hebben om in onze samenleving te passen”, vertelt Michelle.
Michelle en Marieke vinden dat het een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van het onderwijs, studenten zelf, maar ook de gehele maatschappij om hier mee om te gaan. “Het is heel goed dat er meer over mentale gezondheid wordt gesproken en dat taboes steeds meer doorbroken worden. Als je soms wat minder lekker in je vel zit is dat oké. Heb het erover en hou het niet voor jezelf”, aldus Michelle. Marieke vult aan: “Onze focus moet liggen op het helpen van mensen om hiermee om te gaan, zonder dat ze niet naar medicatie grijpen. Dat is simpelweg niet gezond.”
Meer weten over de zoektocht van Dionne? Lees meer!
Kijk de driedelige serie ‘Moordpillen?’ nu (terug) op NPO Start.