Extreem geweld is populair op het internet, en dat is niet nieuw. Wat wél nieuw is, is dat je het steeds vaker ongevraagd tegenkomt op sociale media, waar techbazen als Musk en Zuckerberg de teugels laten vieren. Steeds meer mensen – ook kinderen – komen er daarom mee in aanraking, of ze het nu willen of niet. In de vierdelige serie Like voor een lijk onderzoekt journalist Gwen van der Zwan waarom extreem geweld voortdurend viraal gaat.

Trigger warning: dit programma bevat beelden van heftig geweld, mishandeling, automutilatie en suïcide(pogingen).

In Nederland zijn beelden van kinderen die seksueel misbruikt worden, terecht, niet toegestaan, maar beelden van kinderen die vermoord worden mag je wél rondsturen en op je website plaatsen. Hoe kan dat? In de vierdelige 3LAB serie Like voor een lijk zoekt journalist Gwen van der Zwan uit wie hier direct en indirect de slachtoffers van zijn. En waarom er zoveel mensen naar extreme geweldsvideo's kijken.

Aflevering 1: Ongevraagd extreem geweld op je tijdlijn

Gwen en Tommy kennen elkaar al jaren. Door Tommy kwam Gwen in aanraking met gorewebsites, waar ‘bloedvergieten’ centraal staat. Hij vertelt waarom hij graag naar deze video's kijkt. Gwen gaat langs bij Offlimits, het meldpunt voor online misbruik. Hier ontdekt ze dat het melden van extreem gewelddadige video’s in Nederland geen enkele zin heeft. Zulke content is namelijk niet verboden.

Aflevering 2: Ik kijk suicide-video’s om me minder alleen te voelen

Omdat niet iedere gorekijker dezelfde motivatie heeft, gaat Gwen ook in gesprek met een goede bekende van haar, Ava. Waar gore voor Tommy vluchtig vermaak is, kijkt Ava het om zich minder alleen te voelen. Vervolgens onderzoekt Gwen, met hulp van het Spinoza Centrum waarom zoveel mensen gefascineerd zijn door extreem geweld. Wat maakt het nou zo aantrekkelijk? Dit kan toch niet goed voor ons zijn?

Aflevering 3: Gore lijkt op drugs, het gijzelt je brein

Gwen krijgt de breinuitslagen en begrijpt nu beter waarom mensen, wanneer ze geweld zien, gebiologeerd blijven kijken. Het brein geeft een vergelijkbare reactie als wanneer je xtc slikt, parachutespringt of moet vechten voor je leven. Begrijpelijk dus dat Tommy, Ava en miljoenen anderen zich bezighouden met zulke video’s. Hoe ervaart Gwen het kijken naar heftig geweld eigenlijk zelf? Om dat uit te zoeken laten Ava en Tommy haar video’s zien die voor hen heel intrigerend waren.

Aflevering 4: Waarom is er in Nederland nog steeds geen wetgeving?

Gwen heeft veel geleerd over waarom geweld populair is op het internet, maar een belangrijk deel ontbreekt nog: de mensen die slachtoffer zijn van gorevideo’s. Gwen spreekt met een overlevende van de aanslagen in Christchurch in Nieuw-Zeeland en met nabestaanden van een virale geweldsvideo. Ook brengt Gwen een bezoek aan Slachtofferhulp, waar een speciale tak is opgericht voor mensen die slachtoffer zijn van virale geweldsvideo’s. Tot slot doet Gwen navraag bij de oprichter van de goresite LiveLeak, die zijn handelen motiveert met een beroep op vrijheid van meningsuiting.

Gwen van der Zwan: ik maak me al lange tijd zorgen om Tommy en zijn gewoonte om naar gewelddadige video’s te kijken. Via hem werd me duidelijk hoe groot de groep mensen is die dit soort beelden bekijkt, hoe makkelijk toegankelijk het is en hoe schokkend de inhoud is. Nu zowel X als Meta besluiten de moderatie te beperken en ik op sociale media voortdurend dergelijke video’s voorbij zie komen, vind ik het tijd om de ernst en omvang van dit probleem in beeld te brengen – een probleem dat zich inmiddels verplaatst naar kinderen die nietsvermoedend op TikTok scrollen. Ik wil een krachtige boodschap afgeven: gore bestaat, dit is hoe extreem het is, dit zijn de slachtoffers, en: er had al lang wetgeving moeten zijn.

Inmiddels kan ik ieder moment bevallen van mijn eerste kindje. Tijdens het maken van deze serie ontdekte ik dat video’s van babymoorden een categorie op zich is. Daar heb ik wakker van gelegen. Er waren ook muziekjes onder martelvideo’s die ik niet meer uit mijn hoofd kreeg. Het was soms zwaar, maar ik ben er ook trots op. Want als mensen massaal wegkijken, ikzelf inclusief, blijven we denken dat het wel meevalt en tolereren we in zekere zin dat dit gebeurt.

Over de maker 

Gwen van der Zwan (1990) is schrijver, documentairemaker en journalist. Ze schreef onder meer voor Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer, werkt aan een tweede boek en was als host en researcher betrokken bij verschillende documentaires. In 2020 ging ze undercover als journalist op het livestreamplatform Twitch om onderzoek te doen naar de complexe rol van vrouwen daar. Haar ervaringen vormden de basis voor haar documentaire Amstergwen, waarmee ze prijzen won op verschillende filmfestivals. Gwen gebruikt zichzelf vaak als instrument om onderbelichte, vreemde of schokkende werelden te onderzoeken.

Like voor een lijk (4 x 10 min), vanaf vrijdag 11 april, 20.00 uur, VPRO, 3LAB.nl en wekelijks op NPO 3 YouTube