Al decennialang verschijnen er tvprogramma’s waarvan het doel is om dikke mensen te doen afvallen. De deelnemers van deze programma's vielen vaak heel veel kilo’s af, wat aan het einde van iedere aflevering werd gevierd. Maar wat zijn de effecten hiervan op de lange termijn?

Al decennialang verschijnen er tvprogramma’s waarvan het doel is om dikke mensen te doen afvallen. Zo had je in Nederland het programma Obese en bestond er in de Verenigde Staten het programma The Biggest Loser. De deelnemers vielen vaak heel veel kilo’s af, wat aan het einde van iedere aflevering werd gevierd. Maar wat zijn de effecten hiervan op de lange termijn? Wij zochten het uit.

The Biggest Loser

In de Verenigde Staten moet natuurlijk alles bigger & better, zelfs het afvallen. In 2004 kwam het programma The Biggest Loser op tv, met als doel om mensen te motiveren om af te vallen. Tien deelnemers streden tegen elkaar om de meeste kilo’s te verliezen. De deelnemers vielen af door een streng dieet te volgen en extreem te sporten. Aan een aantal opdrachten die ze moesten uitvoeren, zaten geldprijzen verbonden. Het gemiddelde gewichtsverlies per deelnemer was 58 kilo. Aan het einde van het seizoen werden de deelnemers geprezen voor het afvallen.

Maar op de lange termijn waren de effecten anders. Zo waren de deelnemers na zes jaar gemiddeld weer 41 kilo aangekomen. Daarnaast volgden onderzoekers van de Amerikaanse universiteit Harvard een aantal deelnemers na de show. De deelnemers hadden aan het einde van de show een heel laag leptinegehalte: het hormoon dat een rol speelt in de regulatie van verzadiging. Hierdoor waren de deelnemers constant onverzadigd en hongerig. Daarnaast hadden ze een laag metabolisme, wat betekent dat het lichaam langzamer voedsel en calorieën verwerkt en verbrandt. Hun leptine-niveau en metabolisme zijn na de show niet meer hersteld. De onderzoekers van Harvard concluderen dat je beter langzaam kan afvallen, dan snel. Daarnaast trekken zij in twijfel of het bij mensen met ernstig overgewicht minder eten en meer bewegen de meest effectieve methode is.

In Nederland: Obese

Ook in  Nederland hadden wij een afvalprogramma, genaamd Obese. Het doel was hetzelfde als in de VS: mensen met obesitas flink wat kilo's laten afvallen. De deelnemers werden begeleid door een psycholoog, een medische expert en een personal trainer. Eén van de deelnemers aan dit programma was onze eigen Dikke vette leugens-presentator: Tatjana Almuli. Zij deed in 2014 mee aan dit programma en verloor 56 kilo. Zij vertelt hoe zij haar deelname aan Obese ervaren heeft: ‘’In het programma ligt de nadruk op sporten en voeding. Ik vind achteraf dat er te weinig werd gekeken naar welke factoren er allemaal kunnen meespelen in dik zijn of dik blijven. Er werd wel erkend dat mentale dingen zoals trauma mee kunnen spelen, maar daar werd vervolgens heel weinig mee gedaan. Datzelfde gold voor eetstoornissen.’’ Tatjana viel veel af, maar na een tijdje staakte haar gewicht. De oorzaak bleek een gen-defect. ‘’Toen ik uiteindelijk niet meer afviel keek iedereen mij een beetje raar aan en was het antwoord dat ik door moest gaan waar ik mee bezig was, namelijk sporten en gezond eten, maar er bleek dus een onderliggend probleem te zijn. Zo’n programma moet naar alle factoren kijken.’’ 

Achter de schermen

Hoe kijken ze achter de schermen terug op het programma? Ruudje Douwma was eindredacteur van Obese tussen 2012 en 2013 en uitvoerend producent tussen 2013 en 2015. Als we vragen wat haar motivatie was om het programma te maken zegt ze het volgende: ‘’Toen ik als eindredacteur aan de slag ging was het eerste seizoen al uitgezonden. Ik ging verder in het format dat er lag. Ik vind het mooi om verhalen te vertellen waarbij mensen een bepaalde ontwikkeling doormaken en Obese was daar toendertijd een voorbeeld van.’’ Als eindredacteur zag ze van dichtbij hoe de deelnemers het programma ervoeren. Bij de ene deelnemer verliep het afvalproces soepel, bij de ander was het een worsteling en verliep de reis naar het streefgewicht moeizamer. ‘’Het vertrekpunt bij Obese was dat de deelnemers niet zomaar overgewicht hadden, maar morbide obesitas, dat houdt in een BMI van boven de 40. Door artsen werd tegen hen gezegd dat hun gewicht levensbedreigend was en dat het voor de deelnemers dus 5 voor 12 was: als ze niet afvielen, zouden ze het niet gaan overleven.’’ 

Aan het einde van ieder seizoen schitteren de deelnemers op het podium in hun ‘nieuwe’ lichaam. Gezien het Harvard-onderzoek is de kans echter groot dat ook veel van de Obese-deelnemers weer zijn aangekomen in de jaren na het programma.' In 2012 wist ze nog niks van die gevolgen, vertelt Douwma: ‘’Toen was daar niks over bekend. Na seizoen één zagen de voorspellingen er heel goed uit. Deelnemers kwamen positief het programma uit. Pas na een paar seizoenen werden de langetermijngevolgen van seizoen één duidelijk. Toen kwamen we erachter dat het lagere gewicht vasthouden heel moeilijk was.’’

Terugblik

Douwma blikt terug op haar tijd bij Obese: ‘’Met de kennis van nu zou ik zeggen dat het slagingspercentage zo klein is dat je het je af moet vragen of je het moet doen: zo’n programma maken. We hebben helaas gezien dat het voor sommige mensen niet blijvend is.’’Tatjana had met de kennis van nu niet meegedaan aan Obese: ‘’Het programma is niet meer van deze tijd en het droeg voor mij niet bij aan een gezondere relatie met mijn lichaam. De focus op het gewicht en het afvallen draagt niet bij aan zelfacceptatie en ik geloof dat als je jezelf gaat accepteren dat je dan ook beter voor jezelf gaat zorgen.’’