In Popcorntijd bespreekt André Nientied wekelijks het leukste filmnieuws en de beste kijktips. Deze week: Beyond Sleep.

Jarenlang werd Nooit meer slapen van W.F. Hermans als onverfilmbaar beschouwd. Want niet alleen praat de hoofdpersoon vooral in zich zelf terwijl hij eenzaam door de Noorse natuur dwaalt, het boek staat ook vol filosofische bespiegelingen over de mensheid. Maar zoals dat gaat met onverfilmbaar geachte boeken: ze worden toch ooit verfilmd door eigenwijze regisseurs. Denk maar aan Perfume: The Story of a Murderer (gaat vooral over geuren) of De naam van Roos(werd gereduceerd tot een whodunnit in een klooster). En ja, meestal valt dat resultaat tegen, want het gaat doorgaans om vuistdikke boeken die teruggebracht moeten worden tot een script van maximaal 120 pagina’s. Desondanks is van de in 2007 samengestelde lijst van 10 Beste Nederlandstalige boeken al meer dan de helft verfilmd: van De Ontdekking van de Hemel tot Publieke Werken en van Max Havelaar tot De Avonden. Want een bekende titel trekt immers bioscooppubliek.

Steeds meer kwijt
Nooit meer slapen (1966) van W.F. Hermans is met ruim 300 pagina’s een kloek boek, maar het centrale verhaal is redelijk simpel samen te vatten in een paar zinnen. De jonge geoloog Alfred Issendorf (Reinout Scholten van Aschat) gaat in Noorwegen op zoek naar een meteorietinslag in de hoop met deze vondst een beroemd wetenschapper te worden. Alfred vindt echter weinig, maar raakt des te meer kwijt: zijn kompas, zijn horloge, zijn Noorse reisgenoten en uiteindelijk raakt hij ook de weg kwijt op de uitgestrekte toendra. En dan lijdt Alfreds ook nog aan slaapgebrek, omdat het hier ’s zomers zo lang licht blijft en de muggen hem uit de slaap houden. Langzaam maar zeker begint Alfred te hallucineren en in zichzelf te praten. Maar komt dit door het slaapgebrek of was er al vanaf het begin een steekje los aan de introverte wetenschapper, die ook nog met een vadercomplex kampt?

Vrouwennavel
Nooit meer slapen werd onder de internationale titel Beyond Sleep verfilmd door Boudewijn Koole, die eerder furore maakte met Kauwboy. Hij beschouwde zijn filmversie in een interview met De Filmkrant als ‘jammen met W.F. Hermans’, waaruit mag worden opgemaakt dat hij speels omging met de letterlijke tekst. Hermans beschouwingen over de nietigheid van de mens verbeeldt Koole onder meer door enorme panoramaopnames te maken van het grootse Noorse landschap waarin de personages slechts stipjes zijn: "We hebben mensen gefilmd als kleine poppetjes in de bergen of juist in waanzinnige close-ups waardoor een gezicht zo groot als een landschap wordt".

En in de hallucinatoire, slapeloze wereld van Beyond Sleep kan een krater ineens een vrouwennavel zijn, of andersom. Dit soort filosofische en poëtische ingrepen maakt dat de film niet bepaald gesneden koek is, maar dat hoefde ook niet van Koole: "Je moet niet alles willen bevatten of snappen, ook niet in deze film".

Gouden Kalveren
Dus is het ook geen toeval dat zijn hoofdrolspeler een exacte wetenschapper is die alles wil meten en analyseren maar steeds meer de grip op de werkelijkheid verliest. Reinout Scholten van Aschat levert een knappe prestatie met de lastige rol van een introvert personage wiens handelen niet altijd even verklaarbaar is. Het leverde hem een Gouden Kalf-nominatie op, die echter niet werd verzilverd; Koole won wel een Gouden Kalf voor Beste Regie, daarnaast waren er twee kalveren voor Beste Muziek en Beste Sound Design.

Beyond Sleep ze je vrijdag 15 september om 22.55 op NPO 2

• Deel