Op 4 oktober 1992 vond er in de Bijlmer de grootste vliegramp van Nederland plaats. Een vliegtuig stortte neer op twee flats in de Bijlmer, veertig appartementen werden meteen verwoest en meer dan 135 appartementen vlogen hierna in brand.

Door: Valérie Hoffmann

Vorig jaar, dertig jaar na de ramp, maakten Akwasi Ansah en Olivier Garcia de documentaire: Een Gat in mijn Hart voor Omroep ZWART. In de documentaire gaat Akwasi, die de ramp zelf als vierjarige vanuit zijn flat heeft zien gebeuren, in gesprek met lotgenoten over hun gemeenschappelijke trauma en de verwerking hiervan.

Nu, één jaar later, verschijnt het nawoord van deze film: Voor Altijd een Gat In Mijn Hart. In 1992 maakten kinderen op scholen in de Bijlmer tekeningen en verhalen over wat ze hadden meegemaakt, deze werden samengebundeld in een boek. Vanuit de kunst in dit boek ging Akwasi opnieuw in gesprek en onderzocht hij met verschillende media, van animatie tot muziek, hoe mensen verwerken en helen. Wat betekent de ramp voor deze mensen anno 2023? Wij gingen in gesprek met Akwasi over de korte, maar veelzeggende documentaire.

De documentaire Een Gat In Mijn Hart verscheen dertig jaar na de ramp, waarom wilden jullie een jaar later nog een vervolg hierop maken?

Na ‘Een Gat In Mijn Hart’ was er nog zoveel wat we wilden vertellen, maar wat niet in de documentaire paste of  niet op de juiste manier verteld kon worden. Met onder andere het gebruik van animatie, kunnen we in deze film ook die verhalen vertellen.

Voor Altijd Een Gat In Mijn Hart bevat inderdaad verschillende media om het verhaal te vertellen, van archiefbeelden tot animatie tot muziek, zou je nog iets meer kunnen vertellen over die keuze?

Iedereen heeft een eigen interpretatie van wat er is gebeurd op het moment van ramp, iedere bron van informatie is net weer anders. We wilden dat gevoel laten zien in de film. Of het nou trauma is, of herinnering, dit kan ook op allerlei verschillende manieren en in allerlei verschillende vormen worden getoond. De mix van media was voor ons de enige manier om dit te kunnen uiten.

In de documentaire horen we verschillende stemmen als voice-over. Jouw eigen stem horen we, maar ook verschillende kinderstemmen. Vanwaar die keuze?

Dat zijn echt kinderen uit de omgeving, kinderen uit de Bijlmer van nu. Ik heb nog een mooie foto van het groepje kinderen dat het heeft ingesproken. Het was zo bijzonder dat ik hen mocht regisseren om de teksten op te lezen. De vliegramp in de Bijlmer is in dertig jaar zo vaak en op zoveel verschillende manieren geportretteerd, maar nooit verteld vanuit het perspectief van kinderen. De verhalen van hulpverleners zijn mooi en belangrijk maar vergeet niet dat daar ook kinderen hebben gewoond! Daar is in al die tijd nog nooit over gepraat. Ik ben zelf een kind uit die omgeving, daarom vind ik het ook belangrijk om de kinderen van de nieuwe generatie mee te geven dat dit is gebeurd in hun buurt. Ook al zie je het niet meer, het is wel belangrijk dat ze weten dat dit onderdeel is van hun geschiedenis. 

Jij hebt als klein jongetje deze ramp meegemaakt. Is dat nog een levendige herinnering?

Ik denk zeker dat er veel is teruggekomen en dat er ook iedere keer als ik het boek met verhalen en tekeningen vasthoud er weer dingen terugkomen. Maar telkens als het dan 4 oktober is denk ik wel weer specifiek aan dat moment in 1992 dat ik heb meegemaakt, nu ook weer. Het is alweer 31 jaar geleden, maar ik ben nog steeds dankbaar voor het feit dat ik er nog ben en heb de mensen die zijn overleden nog altijd in gedachten.

Hoe was het voor jou persoonlijk om deze films te maken, het lijkt me best een heftig proces?

Zeker, het was zwaarder dan ik van tevoren had gedacht en emotioneler dan ik ooit had kunnen bedenken. Ik had het er sinds mijn vierde nog  nooit met iemand over gehad, zelfs niet met mijn ouders. Toen ik vorig jaar de documentaire Een Gat In Mijn Hart maakte, sprak ik er ineens over met zoveel familieleden, mijn moeder en broer zitten ook in die film. Opeens hadden we het er met zijn allen over en konden nadenken over vragen als: Waarom heeft die ramp zo een grote rol in mijn leven gehad? Hoe ga je hiermee om? Wat is ieders persoonlijke ervaring? Er zijn zoveel mensen die de ramp nog herinneren als de dag van gister. Je ziet het misschien niet als je naar buiten kijkt in de Bijlmer, maar het is er wel geweest.

Waarom is het zo belangrijk dat deze ramp ieder jaar herdacht wordt?

Vergeet niet, dat dit de grootste vliegramp ooit is geweest op Nederlandse bodem. Er zijn veel rampen in Nederland geweest die we gedenken, maar deze moet daar absoluut ook een van worden. Een grote vraag die ik heb aan deel van Nederland is ‘Waarom weet je niet wat er gebeurd is op 4 oktober?’ Dat is geen verwijt, maar we willen er wel voor zorgen dat mensen dit weten en op een bepaalde manier een plekje kunnen geven. Voor mij is denk ik de ramp iets dat ik meerdere keren per jaar herdenk. Het is iets dat ik altijd met me zal meedragen en nooit zal vergeten.

Voor Altijd Een Gat In Mijn Hart en Een Gat In Mijn Hart zijn te zien op NPO Start

• Deel