Een kijkje achter de schermen van The Sopranos (1999-2007) wakkert niet alleen de zin aan een van HBO’s beste series ooit weer opnieuw te bekijken, maar verrijkt ook je blik erop.

HBO’s The Sopranos verliet de tv-wereld alweer 17 jaar geleden en toch blijft het fascineren. Niet alleen staat het steevast - bovenaan! - in alle ‘Beste Series’ van de afgelopen 30 tot 50 jaar, het doet het ook nog steeds retegoed op streamer HBO Max. In de tweedelige documentaire Wise Guy: David Chase and the Sopranos duikt de Oscarwinnende documentairemaker Alex Gibney in het maakproces van misschien wel de beste serie ooit, met de man die het allemaal bedacht: David Chase.

Je krijgt nieuwe inzichten, de interviews met de castleden zijn openhartig en de anekdotes vloeien rijkelijk. Zo leer je hoe een aflevering gemaakt werd, over de hoge standaarden van David Chase en hoe die soms voor een toxische set zorgden en over de zorg voor elkaar en de cast - ook bij terminale ziekte. Je ziet zelfs een hoop van Chase’s eigen moeder, die de inspiratie vormde voor The Sopranos. En Mamma Mia, al het archiefmateriaal! Het maakt je hebberig voor een nieuwe rewatch van alle zes seizoenen Sopranos.

Ook al snapt David Chase zelf niet wie er een nu nog een ‘shit’ geeft om wat hij over The Sopranos te zeggen heeft: wij zetten de interessantste nieuwe onthullingen uit de documentaire op een rij.

1. Toen The Sopranos in ontwikkeling was, was er nog geen prestige te behalen in TV

“Bargain basement TV” noemt Michael ‘Chris Moltisanti' Imperioli wat HBO aan het doen was. Want eind jaren ‘90 had de zender alleen nog maar Sex and the City en The Larry Sanders Show. De acteurs gingen er dus allemaal in voor het interessante script en hopelijk een regelmatig salarisstrookje. Op de 25 jaar oude auditietapes zie je een rits acteurs hun best doen de rollen voor de testopnames binnen te halen. Maar pas 9 maanden nadat die opname voltooid werd, gaf HBO groen licht voor de hele serie. De rest is geschiedenis: het eerste seizoen werd binnen enkele weken al onthaald als een meesterwerk en grensverleggend voor wat mensen thuis wilden kijken. “Ik stond op het punt uit de televisiewereld te stappen”, zegt bedenker David Chase over die periode. “Het was alsof ik in het midden van een onstuimige oceaan aan het zwemmen was en op een nog onbewoond, maar prachtig eiland aanmeerde. HBO redde mijn leven.”

2. The Sopranos is about motherfucking cocksucking money - en kapitalisme

Als je het nog niet wist. Maar achter dat geld zit meer, en dat is een fijne aanscherping van de blik waar je mee kijkt. Want David Chase had het bedrijf Amerika in zijn achterhoofd vanaf het moment dat hij de eerste aflevering schreef. Alles was te koop en Amerikanen waren wat hem betreft te materialistisch en egoïstisch geworden; zo erg zelfs, dat het de maffiabaas in zijn verhaal ziek maakte. En in een verhaal over de maffia hoort natuurlijk sowieso corruptie en mannen die (louche) zaken doen, maar Chase wilde benadrukken dat zij ook de Amerikaanse Droom - die tegelijk een ‘nachtmerrie’ is - najagen. “Het gaat over kapitalisme in de rauwste vorm: geld en de dood. Ironisch om daar op TV wat over te zeggen, hét medium dat kapitalisme gebruikte om spul aan ons te verkopen.” Maar dan wel op HBO, de reclameloze zender.

3. James Gandolfini liep weg uit zijn eerste auditie voor Tony Soprano

Dat de briljante acteur Gandolfini nog weleens voor problemen zorgde op de set van The Sopranos was bij de kenners al bekend. Hij kon weleens een paar dagen verdwijnen en bleek al gauw een probleem met alcohol te hebben. Maar dat dat onberekenbare al begon in zijn auditie, is nieuw. Elke acteur wilde natuurlijk de rol van Tony Soprano op zich nemen, dus menig Italiaanse vent passeerde de casting-revue. Steven van Zandt, de gitarist van Bruce Springsteen die uiteindelijk consigliere Silvio Dante speelde, had de rol zelfs bijna te pakken. Maar James Gandolfini was anders. En ondanks dat Chase & co dat gelijk in hem zagen, zag James het zelf niet zo. Dus stond hij midden in de auditie van zijn leven op en liep hij weg met de boodschap dat hij wel terug wilde komen om het nog eens anders te doen. Een één-op-één afspraak die erop volgde gaf uiteindelijk de doorslag: hij was Tony Soprano. En hij maakte volgens Chase en al zijn tegenspelers de serie dieper en gewichtiger. Ook ten koste van hen en zichzelf.

(De beelden van James Gandolfini’s begrafenis in 2013 in het tweede deel van de documentaire zijn hartverscheurend)

4. Toen HBO aflevering 5 (College) zag, schrokken ze zich een hoedje

In de aflevering waarin Tony met dochter Meadow (Jamie-Lynn Sigler) op oriëntatiebezoek naar een universiteit buiten de stad gaat, spot hij een lid van de maffiafamilie die geklikt had aan de politie. Spoiler: dat eindigt niet goed voor Fred. Maar HBO belde David Chase op en zei: “Je hebt één van de meest dynamische personages op tv gecreëerd, en je wil het hier allemaal mee weggooien?” Ze waren bang dat mensen Tony zouden gaan haten en vroegen zich af of je wel een antiheld in de hoofdrol kunt hebben. Maar Chase zei dat als Tony de rat niet doodt, hij ‘full of shit’ zit en de show trouwens ook. Het compromis was om Fred dan eerder in de aflevering al wat meer dreigend te maken, zodat Tony meer motivatie had om hem te doden.

5. Als David Chase je uitnodigde voor een etentje, wist je dat je personage het loodje legde

In een show over maffioso horen natuurlijk doden, dus zat het er expliciet en veel in. Maar als lid van de cast was het elke aflevering spannend: wie wordt er nu weer ge-whacked? Bij elke zogenaamde ‘table read’, als de acteurs het script met z’n allen doorlezen, werd er even bij elkaar gecheckt of ze nog ok waren. Maar als je vooraf door David was uitgenodigd voor een lunch of diner, dan was je echt fucked. Leuk vond hij dat natuurlijk niet, om zijn acteurs in te lichten over hun ondergang en vertrek uit de show, maar het was onvermijdelijk. Zoals toen ze begonnen te schrijven over Adriana (Drea de Mateo) die voor de FBI gaat werken; dan weet je hoe laat het is.

6. En dan dat einde

Sinds de show voor het eerst middenin de laatste scène en het nummer Don’t Stop Believing op zwart sprong, werd er druk gespeculeerd over wat dat zou betekenen. Werd Tony vermoord? Of leefde hij nog, maar moest hij voor altijd over zijn schouders kijken? Het was onduidelijk en het bleef er lang stil over. Tot een interview met Chase voor The Hollywood Reporter in 2021, waarin hij ronduit zegt dat Tony aan het einde vermoord werd - en niet begreep waarom er zoveel te doen was over dat zwarte scherm. In de documentaire Wise Guy hoop je dat hij het nog één keer, op camera, duidelijk zegt zodat het voor altijd in je geheugen gegrift zal staan. Maar regisseur Alex Gibney gaat terug naar het mysterie en speculeert zelfs door middel van de interviews dat het nog altijd niet helder is, want een open einde maakt legendarisch.

• Te zien op HBO Max
• Documentaire
• 2 afleveringen
• Deelnemers: David Chase, Lorraine Bracco, Edie Falco, Michael Imperioli, Steven van Zandt en meer.

• Deel