Club Lees

Bad bitches of Greece: Hoe er steeds meer ruimte komt voor een vrouwelijk perspectief op Griekse mythen

  • 5 minuten leestijd

In het boek ‘Een lied voor Achilles’ lezen we het (liefdes)verhaal van Patroclus en Achilles. Daarnaast lezen we over hun vaders, mannelijke soldaten en koningen. De vrouwen in het boek hebben een onderdanige, minder belangrijke rol. Zo lezen we over Helena die beschermt en gered moet worden vanuit Troje. En over Briseïs die als tot-slaaf-gemaakte onderdanig is. Of Deidameia, die in het boek zwanger wordt van Achilles. Hadden vrouwen in de Griekse tijd altijd een onderdanige rol? Staan in alle Griekse mythen de mannen centraal? Steeds meer schrijvers vinden het tijd voor een nieuw, vrouwelijk perspectief op deze eeuwenoude verhalen.

De historische rol van de Griekse vrouw

Dat de rol van de vrouw in het oude Griekenland traditioneel was, had je wellicht wel kunnen raden. Hun rol bestond doorgaans uit het uitvoeren van huishoudelijke taken, het baren van kinderen, en het ondersteunen van hun echtgenoot of vader. In veel stadstaten zoals Athene hadden vrouwen beperkte rechten en mochten ze bijvoorbeeld niet stemmen of eigendom bezitten. Er waren wel uitzonderingen: rijke weduwen of erfgenamen, ook wel epikleroi genoemd, konden eigendom erven als ze de enige dochter van een man zonder mannelijke erfgenamen waren. Toch hadden ze beperkte controle over deze bezittingen en moesten ze vaak trouwen met een mannelijke familielid om het eigendom binnen de familie te houden. 

Vrouwen mét macht

In Sparta daarentegen hadden vrouwen meer vrijheden. Spartaanse vrouwen hadden een unieke positie in het oude Griekenland vergeleken met andere stadstaten. Ze genoten veel vrijheid en invloed, mede dankzij Sparta’s nadruk op fysieke kracht en militaire discipline. In tegenstelling tot Atheense vrouwen konden Spartaanse vrouwen eigendom bezitten en beheren, kregen ze onderwijs, en trainden ze in fysieke fitheid. Dit was deels omdat Spartaanse mannen veel tijd besteedden aan militaire training, waardoor vrouwen aanzienlijke verantwoordelijkheid kregen over huishouden en landerijen. 

Naast de Spartaanse vrouwen was er in de Griekse tijd een uitzonderlijke groep vrouwen die macht hadden: de priesteressen van Griekse godinnen. Een voorbeeld hiervan is Iphigenia uit ‘Een lied voor Achilles’. Over het algemeen hadden priesteressen aanzienlijke sociale en religieuze invloed, maar geen politieke macht. Ze mochten publiekelijk spreken voor politieke machthebbers en hun adviseren aan de hand van hun contact met de godinnen. Daarnaast kreeg de priesteres een troon waar ze op mocht zitten tijdens sociale gelegenheden. Daarnaast kregen ze betaald voor hun werk en hadden ze vaak gezinnen ernaast.

vestaalse maagd-scuderisaro76-11475459
Een Vestaalse priesteres

Een groep vrouwen uit deze tijd die echt los stonden van het patriarchaat waren de Amazonen, over wie we ook over lezen in ‘Een lied voor Achilles’: “Dan komen, met ontblote borsten, de Amazonen. Hun huid glanst als geolied hout. Hun haar is naar achteren gebonden. Ze hebben hun armen vol speren en borstelige pijlen. Gekromde schilden, sikkelvormig, hangen aan hun zadels alsof ze uit de maan zijn gemunt. Ze worden aangevoerd door een eenzame figuur op een kastanjebruin paard. Ze draagt haar haar los. Haar Anatolische ogen zijn donker en gerond en woest; flinters steen die rusteloos over het leger voor haar bewegen. Penthesileia.” De Amazonen waren een volk van vrouwelijke krijgers, afkomstig uit een regio ten oosten van Griekenland, dat we nu kennen als Turkije. Het waren vrouwen die bekend stonden om hun vaardigheid in het vechten en hun onafhankelijkheid, en ze vormden een cultuur die mannen grotendeels uitsloot. Een ware ‘matriarchy’! Daar konden Griekse vrouwen uit die tijd alleen maar van dromen.

amazon warrior-bilgekutukoglu-9000088
Standbeeld van een Amazone

Het tij keert - aandacht voor het vrouwelijke perspectief 

Kijkend naar de tijdgeest en de beperkte rechten die vrouwen in de Griekse oudheid hadden, is het te verklaren waarom vrouwen in de Griekse mythen en sagen met bepaalde karakteristieken worden omschreven. Maar wat als er meer aandacht zou zijn voor het vrouwelijke perspectief in deze verhalen? Die trend zien we nu in de boekenwereld spelen: steeds meer boeken over de Griekse oudheid worden verteld vanuit een vrouwelijk perspectief. 

Denk bijvoorbeeld aan het andere boek van de Achilles-auteur, Madeline Miller, genaamd Circe, waarin we het verhaal volgen van Circe. Of het boek ‘Bad girls of Ancient Greece’, waarin de auteur Lizzy Tiffin de onbekendere Griekse mythen wil vertellen waar vrouwen centraal in staan. In het kinderboek ‘She Speaks: The Women of Greek Myths in Their Own Words’, geschreven door Honor Cargill-Martin, vertellen de vrouwelijke karakters uit Griekse mythen hun eigen verhaal.. Er is zelfs een boek geschreven vanuit het perspectief van Helena genaamd ‘Daughters of Sparta’ een perspectief dat in ‘Een lied voor Achilles’ weinig ruimte krijgt.

Bovenstaande boeken ontkennen niet de vrouwonvriendelijkheid die in de klassieke mythen staan, maar benadrukken wel de kracht van de vrouw door vanuit hun perspectief te schrijven. Daarnaast is er, door vanuit het vrouwelijke perspectief te lezen, meer ruimte voor nuance en gelaagdere karaktereigenschappen.

Over de opkomst van de stroming van mythische verhalen vanuit het vrouwelijke perspectief, schrijft universitair docent Griekse Letterkunde dr. Jacqueline Klooster een boek: ‘De Bestseller-Muze, pop-feminisme en de oudheid in populaire fictie’. Klooster vertelt in een interview voor de Universiteit van Groningen: ‘’Er zit altijd al een kern van dat dilemma in de originele teksten, maar als je dat opnieuw gaat beschrijven krijg je toch een ander beeld, met een andere nadruk. Een soort rehabilitatie van die vrouwen op die manier.”

Bronnen: