De hoofdpersoon Arghavan in het boek 'De hemel is altijd paars' is een gevoelige vrouw. Haar verliefdheid op muzikant Mees begint leuk, maar later raakt ze door hem geobsedeerd. De lezer moet met lede ogen aanzien hoe hij steeds meer afstand neemt, terwijl zij toenadering blijft zoeken. Uitdrukkingen zoals ‘liefde maakt blind’ of ‘liefde kent vlek noch gebrek’ wijzen erop dat dit gedrag veel voorkomt. Maar wat als je niet kunt stoppen?Kun je van je verliefdheid afkomen?

Onderzoeker Sandra Langeslag weet hier alles van. Ze raakte door een eigen verliefdheid geïnteresseerd in de wetenschappelijke kant van de liefde. Ze ontdekte dat er nog niet veel was geschreven over de psychologie van het fenomeen. Dat is ruim twintig jaar geleden en inmiddels is ze op dit onderwerp gepromoveerd en werkt ze aan de Universiteit van Missouri – St. Louis, in de Verenigde Staten. “Er zijn steeds meer onderzoekers die de liefde als hun onderwerp kiezen. Nu zijn er bijvoorbeeld speciale congressen die gaan over allerlei vormen van liefdesonderzoek, dat was tien jaar geleden echt nog niet.”

Vooral als je net verliefd bent, zijn er allerlei lichamelijke reacties: vlinders in de buik

Het romantische idee van de liefde is, dat je iemand ziet staan of lopen en direct in vuur en vlam staat. Daar horen dan teksten bij als: “Ik wist meteen dat ik met deze persoon oud wilde worden”. Als die liefdesgevoelens worden beantwoord, dan mag de vlag uit, maar als je crush je niet ziet staan, stort je wereld in. Volgens Sandra Langeslag kun je wel wat doen aan je gevoelens van verliefdheid. Hoe dat werkt, ligt in de lijn met emotieregulatie, zoals dat je niet meteen in huilen uitbarst als je lievelingstaart is uitverkocht, hoewel je dat diep van binnen misschien wel zou willen. Sandra: “We weten dat mensen hun emoties kunnen versterken en kunnen verminderen.” Ze wilde graag onderzoeken of verliefdheid ook te reguleren valt. Dat idee werd niet meteen omarmd door haar collega’s, maar na aandringen wist ze toch geld los te peuteren om onderzoek hiernaar te kunnen doen. En wat bleek: er zit een knop op verliefdheid. Geen aan- en uitknop, maar wel een dimmer.

“Als je mensen laat denken aan alle positieve aspecten van de persoon op wie ze verliefd zijn, wordt de verliefdheid sterker. Je kunt denken aan je vlam zelf, jullie relatie of jullie toekomstplannen. Dat geldt ook voor seksueel verlangen. Als je fantaseert over seks met je partner, dan krijg je ook daadwerkelijk meer zin in seks met die persoon. Dat kan behulpzaam zijn in bijvoorbeeld langere relaties.” Het werkt ook andersom, je kunt je verliefdheid temperen. Dat is fijn als je liefde onbeantwoord blijft, of als je gedumpt bent. “Als je juist de negatieve kanten van een persoon, de relatie en de toekomst samen benadrukt, neemt de verliefdheid af”, zegt dr. Langeslag. “Het nadeel hiervan is alleen, dat mensen zich daardoor ook minder fijn voelen. Maar als je dan weer dingen gaat doen die je afleiden, dan kun je dat negatieve gevoel ook weer bijstellen.”

Als je later denkt ‘wat zag ik toch in die persoon’ - weet dan dat die roze bril echt bestaat

Voor Arghavan was het moeilijk om niet meer achter Mees aan te gaan. Ze duikt steeds dieper weg in haar verlangen naar hem. Dr. Langeslag: “Als dingen werden beloond in het verleden, ben je meer geneigd dat te blijven doen. Dus als de hoofdpersoon in het begin wel een beetje reactie kreeg van Mees, dan is het moeilijk om dat gedrag af te leren. Zeker als de pogingen niet altijd beloond worden, maar soms wel. Stel je probeert iemand vijf keer te bellen, en pas de vijfde keer neemt hij op. Dan ben je meer geneigd om iemand in de toekomst ook vaker dan een keer te bellen. Je blijft hoop houden. Je kunt het vergelijken met kinderen die vragen om een snoepje. Als je tien keer nee zegt, maar de elfde keer ja, dan zullen ze voor altijd denken dat een nee, soms ook wel een ja kan worden.”

De grote vraag dan: maakt liefde ook blind? “Vooral als je net verliefd bent, zijn er allerlei lichamelijke reacties: vlinders in de buik, blozen, hartkloppingen, moeite met slapen omdat je de hele tijd aan die persoon denkt. Gemiddeld, blijkt uit verschillende van mijn onderzoeken, denken mensen 65 procent van de tijd dat ze wakker zijn aan hun geliefde, dat is enorm veel.” Wacht even, geldt dat ook voor mensen die al 30 jaar samenzijn? “Ja, onlangs heb ik een onderzoek gepubliceerd, waarbij iedereen mee kon doen, als ze maar een geliefde hadden. Daar was het gemiddeld ook zo hoog. Met een uitschieter van 100 procent. Je kunt je voorstellen dat je je daardoor minder goed kunt concentreren op je werk of je vrienden. En op de mindere kanten van iemand.”

Als je relatie uit is, of je bent afgewezen, dan helpt het dus om lekker negatief te doen over die persoon en daarnaast met je vrienden leuke dingen te doen. En als je later denkt ‘wat zag ik toch in die persoon’ - weet dat die roze bril echt bestaat.

Vier onbeantwoorde liefdes in muziek en film
Er zijn meerdere voorbeelden te vinden over eenzijdige liefdes in de dagelijkse kunst en cultuur. In de muziekindustrie is er een nummer van Taylor Swift, Tolerate it. Het gaat over een vrouw die veel liefde geeft aan haar man, maar hij ziet het bijzondere er totaal niet van in. Hij waardeert niet wat zij geeft. De ik-persoon in het nummer ‘tolereert’ zijn nonchalance en lijdt in stilte.

Zanger Bruno Mars schreef het nummer Grenade over de ervaring van een collega. Die gaf in de relatie alles, maar kreeg niets terug. In de studio begon hij op te sommen hoe ver hij voor zijn liefde wilde gaan, tot het vangen van een granaat, en zijn hand in een mes smijten aan toe. Wat begon als het gooien van voorbeelden in een lollige sfeer eindigde in de emotionele hit.

Misschien ken je ook nog wel het verhaal van Love Actually van Richard Curtis. Juliet (Keira Knightley) trouwde met Peter (Chiwetel Ejiofor) en zijn beste vriend Mark (Andrew Lincoln) moet vanaf de zijlijn toekijken, terwijl hij ook verliefd op Juliet is. Maanden later staat Mark voor haar deur met grote kaarten om zijn liefde te uiten, een van de meest bekende scènes uit de film. Maar Juliet blijft bij Peter.

In de verfilming Little Women (2019) van Greta Gerwig betuigt jeugdvriend Laurie (Timothée Chalamet) zijn liefde aan Jo (Saoirse Ronan). Hij doet haar een aanzoek, maar zij wijst hem af. Zij wil een leven als schrijver en niet als getrouwde vrouw, wat voor die tijd heel ongewoon is. Daarna komt Laurie Jo’s zusje Amy (Florence Pugh), tegen in Parijs. Uiteindelijk trouwt zij met hem, maar vooral vanwege zijn rijke afkomst.