Boeken nalezen om racistische en kwetsende woorden te signaleren en mogelijk te vervangen door een andere formulering. Dat is het werk van een sensitivity reader. Je ziet ze niet, maar ze doen het wel. Zij helpen auteurs met suggesties om de essentie van het boek te behouden in een vorm die werkt voor elke gemeenschap. Maar waarom zijn ze zo belangrijk in deze tijd? In het boek "Yellowface" zegt hoofdpersonage June Hayward nee tegen het gebruik van een sensitivity reader. Een keuze die niet bij iedereen goed valt.

“Zo slaat ze de plank volledig mis” 

Clublid Noah de Campos Neto is zelf een sensitivity reader geweest voor Best of YA. Reden om hem eens te bevragen over deze bijzondere rol. Wat is volgens hem van belang wanneer je als sensitivity reader werkt? Noah vertelt dat, toen hij als sensitivity reader werkte voor Best of YA, hij suggesties plaatste bij een vertaald boek wanneer deze niet dezelfde betekenis overdroeg als het originele werk. Hij vindt het belangrijk dat de essentie en de toon van de gemeenschap in het boek behouden blijven. Iets waar het June aan ontbreekt in haar behandeling van Athena’s manuscript. Wanneer een boek geschreven wordt over een bepaalde gemeenschap, dan moet er ook naar hen geluisterd worden. June heeft niet gesproken met de gemeenschap waar het boek over ging. “Zo slaat ze de plank volledig mis,” aldus Noah. 

Een sensitivity reader is er om een boek voor iedereen te maken. Zij focussen zich op het sociaal-cultureel aspect. Noah zelf let tijdens het werk als sensitivity reader bijvoorbeeld op de toon van praten van de personages, maar ook op de beschrijvingen van huidskleur. Zo valt het hem op dat het in sommige boeken benoemd wordt als mensen van kleur zijn, terwijl er over witte mensen niets over hun huidskleur staat omdat dit dan wordt gezien als het normaal. 

Leren van het verleden

Begin 2023 zijn de boeken van Roald Dahl opnieuw vertaald met daarbij een sensitivity reader die voorstelde bepaalde woorden te wijzigen. NOS was een van de nieuwsmedia die dit onder de aandacht brachten. De vraag die daarbij gesteld werd: was dit nodig of neigt het naar censuur? We leggen het voor aan Noah. Hij zei dat de focus van sensitivity readers niet zou moeten liggen op oude boeken die opnieuw worden uitgebracht. Hij vindt het van belang om te weten hoe het taalgebruik vroeger was. “Het is juist goed om te leren hoe het niet moet. We moeten niet wegkijken van hoe racisme er vroeger aan toe ging.” spreekt hij uit. “Ik voel me niet gekwetst door een boek van vroeger. Dat soort boeken laten zien waarom wij nu sensitivity readers gebruiken.” 

Noah ziet het nut van sensitivity readers dus vooral bij het meelezen van nieuwe boeken. Zo worden er nog steeds boeken uitgebracht waarin bijvoorbeeld een personage van kleur wordt geïntroduceerd zonder dat die een persoonlijkheid krijgt - puur om te ‘scoren’ in bepaalde gemeenschappen. In zo’n geval kan een sensitivity reader helpen een boek inclusiever te maken. 

“Het is juist goed om te leren hoe het niet moet.” 

Vrijheid van meningsuiting?

Hoe wordt erover gedacht door wetenschapper Sarah Adams, Universitair Docent Moderne Nederlandse Letterkunde aan Universiteit Utrecht? Zij heeft veel onderzoek gedaan naar achttiende en negentiende literatuur, populaire cultuur en blackface in de lage landen. Bij het heruitgeven van oude werken, zoals de Roald Dahl boeken, vraagt zij zich vooral af: “Is het relevant om deze boeken nog te lezen anno nu?” Zo ja, dan heeft het volgens Sarah geen zin om woorden en paragrafen te schrappen in deze boeken, maar juist om context te bieden over wat de racistische woorden vroeger betekenden en met zich meedroegen. 

“Die normaliteit van ons taalgebruik is iets wat we echt in vraag moeten stellen.”

Sarah ziet dat de vrijheid van meningsuiting erg belangrijk wordt gevonden in onze democratie.  Toch vindt zij het belangrijk om goed na te denken over welke meningen uitgesproken worden en waarom. Met welke intentie gebruiken we bepaalde woorden? Met welke intentie spreken we ons uit? 

Volgens Sarah zit er daarom ook een limiet op vrijheid van taalgebruik en meningsuiting, wanneer wij daarmee andere mensen kwetsen. Zij ziet ook dat er mensen in Nederland zijn die denken dat sensitivity readers te maken hebben met deze limiet, maar zo ziet zij het niet. “We moeten sensitivity readers niet zien als een beperking, we kunnen het ook omdraaien en ze  zien als een verrijking.”