Huilen in het museum

Films en muziek weten mij vaak te emotioneren. Zo vloeiden de tranen in Paradiso toen mijn lievelingsnummer ‘Live Well’ werd gespeeld door Palace en wist ik het niet droog te houden bij de slotscène van de film ‘Past Lives’. Alleen is het mij nog nooit gelukt om ontroerd te raken door kunst. Waar ligt dat aan? Daarom neemt mijn NPO Cultuur collega Bart mij deze week mee naar het Kunstmuseum Den Haag, waar ik mijn zoektocht start naar huilen in het museum.

Maar waar komen de tranen überhaupt vandaan? Muziek en emoties gaan met elkaar gepaard. De een wordt geraakt door een klassiek stuk terwijl iemand anders bij een balad het niet droog kan houden. Op het moment dat een nummer je kippenvel geeft of de tranen je in de ogen schieten, gebeurt er iets in je hersenen. Een deel van je zenuwstelsel wordt aangesproken samen met je ‘beloningssysteem’. In de hersenen wordt dopamine, het gelukshormoon, aangemaakt met als gevolg tranen van geluk. Volgens musici en onderzoekers zijn er verschillende oorzaken voor de tranen. Waarom de één wel moet huilen bij een nummer van Coldplay en de ander niet heeft te maken met de manier waarop ons lichaam op muziek reageert. Het heeft te maken met onze eigen ervaringen, perceptie en relatie tot de muziek. Ook of je de muziek gebruikt om juist met problemen om te gaan of als ontspanning. Bij de film heeft het te maken of je je kan identificeren met de personages en gebeurtenissen in de film en daar empathie voor kan voelen. Volgens sommigen zijn het geen ‘echte’ emoties, maar verwarren we ze met de waargenomen emoties.

Maar hoe zit dat bij kunst en waarom kan een werk je tot tranen laten komen? Net als muziek drukt ook beeldende kunst emoties uit. Dit kan letterlijk het geval zijn wanneer er een blij of boos gezicht is afgebeeld maar het kan ook symbolisch zijn wanneer je een eenzame boom ziet staan. Het verschilt wederom per individu hoe je reageert op beeldende kunst. Je neemt als mens overal je eigen ervaringen en emoties mee naar toe. Ik ben benieuwd waar ik op zal reageren in het Kunstmuseum Den Haag. Of natuurlijk helemaal niet!

Het voelt wel gek om met zo’n duidelijke missie het museum in te gaan. Ik moest en zal gaan huilen. Maar daardoor kijk je met zo’n andere en niet ontspannen blik naar de werken. Voor de zekerheid had ik een ui meegenomen maar die mocht van de beveiliging niet mee naar binnen dus liet ik hem maar achter in de lockers. Ik moest dit op eigen kracht gaan doen.

Al dwalend liep ik langs alle pracht en praal van het museum. Het gebouw van binnen en de architectuur is al noemenswaardig. En dan hingen er ook nog eens de meest fantastische werken aan de muren. Maar niets, geen tranen. Ondertussen was ik al zo’n uur met Bart aan het rondlopen en de wanhoop ontsteeg mij. Is er dan niets wat mij hier kan laten huilen? Moet ik toch voor mijn tranen terugvallen op muziek en films? Zelfs een schilderij van een eenzame boom deed mij niets.

Toen ik het bijna had opgegeven, liep ik een ruimte in waar ik mij wild schrok door het werk ‘Carrousel’ van Bruce Nauman. Een onbehagelijk gevoel bekroop mij gelijk toen ik toekeek hoe vier dieren karkassen zonder kleur en gezicht in een soort draaimolen des doods rond werden gesleept. Ja, je leest het goed… er werden vier kleur- en emotieloze dieren rondgedraaid in een soort draaimolen des doods. Én dat in een museum, tussen de lieflijke werken van Hilma af Klint en Mondriaan! Het liefste wilde ik gelijk weglopen maar iets trok mij ook om te blijven kijken. Overal kreeg ik kippenvel en ik had sterk het gevoel dat het gesleep moest ophouden. Maar ook voelde ik dat het niet echt was.

De Amerikaan Bruce Nauman (1941) is een van de invloedrijkste naoorlogse kunstenaars.

Zijn we in het museum of op een sinistere kermis? Het is moeilijk te zeggen. In 2021 kwam het Stedelijk Museum Amsterdam met de grootste overzichtstentoonstelling ooit in Nederland van de kunstenaar Bruce Nauman. Benieuwd hiernaar?

In het programma ‘Nu te zien!’ (AVROTROS), waar museumdirecteuren door het hele land reizen om je niet te missen tentoonstellingen te laten zien, gingen ze langs.

Bruce Nauman

Zeven mannen en vrouwen die seks met elkaar hebben in neon. Het werk van de Amerikaanse kunstenaar Bruce Nauman is shockerend en ongemakkelijk. In het Stedelijk Museum ontdekt directeur Bart Rutten van het Centraal Museum het veelzijdige werk van de invloedrijke kunstenaar-cowboy. Daar beleeft hij vijftig jaar kunst over seks angst, woede en frustratie.

Hoewel ik een tijdje in de ruimte en rondom het werk ben gelopen en daar voornamelijk akelig gevoel aan heb overgehouden, is het mij niet gelukt om te huilen. Het is wel het kunstwerk dat voor mij de heftigste emotie tot nu toe ooit heeft opgeroepen. En dat is ook al heel wat. Ik denk dat ik voor tranen toch maar beter bij muziek en film moet blijven. Ik kan mij iets meer identificeren met de gebroken harten of totale blijdschap die bij beide categorieën vaak voorbij komen dan in dode dieren die over de grond worden gesleept.

En wie weet lukt het mij ooit om onverwachts traantjes te laten in het museum. Want zo gaat het vaak bij tranen, ze komen vaak net onhandig uit.

Dit was Bo’s Bucketlist voor nu! Het was een groot feest om uit m’n culturele bubbel te stappen. Wie weet tot ooit maar voor nu ben ik weer een tijdje enkel in het filmhuis te vinden. Even bijkomen van al mijn avonturen.