Rotondekunst: De Poort van Enschede
Je rijdt er misschien dagelijks langs zonder er écht naar te kijken, of je hebt er juist stevige discussies over gevoerd in je buurtapp. Het rotondekunstwerk: het meest omstreden object waar je zelden bij stilstaat. In de deze serie spreek ik de makers. Want wie bedenkt zoiets eigenlijk? En wat betekent het kunstwerk eigenlijk voor de maker én voor de plek?
Op een industrieterrein aan de rand van Enschede, tussen grijze loodsen en ronkende vrachtwagens, ontmoet ik kunstenaar Merijn Bolink. Een tankstation is een wat onwaarschijnlijke plek voor een interview, maar tankstations zijn praktisch, net zoals de keuze voor deze locatie. Het rotondekunstwerk De Poort van Enschede ligt er namelijk vlakbij. Merijn heeft er drie uur voor in de trein gezeten - en moet straks weer drie uur terug - maar dat vindt hij geen probleem. Terwijl we slappe koffie drinken uit kartonnen bekers in de stad waar de kunstcarrière voor Merijn begon, praten we over zijn rotondekunstwerk.
Het valt me op hoe fel en primair de kleuren zijn, met verkeersborden als bouwstenen: een visueel statement dat haaks lijkt te staan op zijn eerdere werk dat vooral veel aardtinten bevatten. Merijn heeft dat zelf ook wel even gedacht. “Toch past het conceptueel wel heel erg bij wat ik doe.” Want Merijn Bolink, die begin jaren negentig afstudeerde aan de kunstacademie AKI ArtEZ Academie voor Art & Design hier in Enschede, staat juist bekend om zijn onderzoekende, bijna filosofische aanpak. Zijn nieuwe obsessie? AI. Niet als speeltje of als handige tool om het schrijven van je scriptie een stuk makkelijker te maken, maar als fundamentele verschuiving in hoe we denken, creëren en bestaan. En dat idee is niet altijd leuk. “Als je er niet bang voor bent, heb je het niet begrepen,” zegt hij voordat hij een flinke slok van zijn koffie neemt. Toch werkt hij ermee. Niet ondanks de angst, maar juist dankzij die verwondering.
Een goed voorbeeld van zijn werk over en met AI is Merijn’s Google’s Eyes (2015). Daarbij werkte hij met een halve keramische autoband, die hij fotografeerde en uploadde naar de beeldherkenningssoftware van Google. Die app gaf vervolgens suggesties voor objecten die visueel op zijn band leken, zoals een hand, een hoed of een menselijke kaak. Merijn maakte van die suggesties nieuwe keramische sculpturen, één voor één, als een soort fysieke vertaling van de AI’s ‘gedachten. “Het is alsof ik het brein van de machine probeer te vangen,” zegt hij. “Die AI zat toen nog in de kinderfase, de resultaten waren soms onlogisch, soms grappig, maar soms ook onverwacht treffend en ontzettend visionair. Ondanks dat we nu 10 jaar verder zijn en AI echt enorm is veranderd, blijft dit hetzelfde. Er zit soms een heel visionair antwoord tussen.”
Grip op vooruitgang
Na de laatste slok koffie lopen we richting de rotonde. Merijn steekt zijn handen in zijn jaszakken en begint te vertellen over het project waar hij nu mee bezig is: hij wil een simpele robot laten leren. “Langzaam leren,” benadrukt hij. “Niet in de snelheid van een chip en AI zoals hij nu is, maar met de stroperigheid van de echte wereld. Fouten maken, aanpassen, weer proberen. Zoals wij dat ook doen.” Hij wil een eigen netwerk bouwen, eentje die níet alles al weet. “Een soort kind dat steeds een beetje wijzer wordt.”
Hij begint te glimlachen als hij erover praat. “Het klinkt misschien wat ambitieus, maar ik wil snappen hoe die black box werkt – niet alleen gebruiken wat er al is, maar zelf opnieuw beginnen.”
Maar waarom vraag je je dan af? Merijn denkt even na voordat hij antwoordt. “Omdat ik wil laten zien hoe snel AI nu eigenlijk al is. Alles gaat met de snelheid van het licht, letterlijk. In een chip gebeuren dingen in microseconden, onzichtbaar en onbegrijpelijk snel. Dat vergeten we weleens.” Hij kijkt even om zich heen. “Door een robot langzaam te laten leren, zichtbaar en tastbaar, met vallen en opstaan, wil ik dat verschil voelbaar maken. Dat wat voor AI vanzelfsprekend is, voor ons een langdurig proces is. En juist in die traagheid zit iets menselijks wat we misschien wel aan het kwijtraken zijn.”
De Poort van Enschede
Tussen de loodsen en het asfalt door, verschijnt het kunstwerk langzaam in beeld. Eerst alleen de contouren, dan de kleuren: fel, grafisch en aanwezig. “Ik heb dit hele werk ontworpen zonder het ooit aan te raken,” zegt Merijn, terwijl zijn ogen gevestigd zijn op de poort. Zijn stem wordt even overstemd door het optrekken van een vrachtwagen. Hij wacht even tot het lawaai wegebt en vervolgt: “Ik wilde weten of ik een kunstwerk kon maken puur vanaf mijn laptop. Zonder ateliers, zonder fysieke schetsen. Alles via mail, Photoshop en telefoon.”
Hij glimlacht. “En het idee? Eigenlijk wilde ik de logica van verkeersborden gebruiken om iets te maken dat juist verwarring zaait. Een poort die nergens naartoe leidt, maar toch iets opent. Daarnaast heb ik voor deze opdracht onderzoek gedaan naar rotondes. Wat opviel was dat er soms bij één rotonde 25 verkeersborden staan. Die worden we allemaal geacht te zien en te interpreteren. De Poort is dus eigenlijk een parodie daarop.”
Na een wandeling van 20 minuten zijn we dan eindelijk beland op de rotonde waar het allemaal om draait. We rennen de rotonde over, om een scheurend bouwvakkersbusje te ontwijken, en belanden tussen de paarse bloemen onder DePoort van Enschede.
Dat Merijn zijn eigen kunstwerk pas voor het eerst zag toen het al stond, voelt bijna absurd. De uitvoering liet hij volledig over aan een bedrijf dat normaal gesproken échte verkeersborden maakt. “Zij hadden nog nooit een bord gemaakt waar zóveel andere verkeersborden op staan,” zegt Merijn droog. Alles verliep digitaal: schetsen, overleg, productie. Zelf hoefde hij er geen moment bij te zijn.
Terwijl het begint te miezeren en het verkeer onverstoord om ons heen blijft razen, werp ik nog een laatste blik omhoog naar de poort. Het werk mag dan op afstand ontworpen zijn, het staat nu midden in de praktijk: tussen de bouwmarkten, het beton en de bedrijvigheid. Ik vroeg een paar bouwvakkers in de buurt wat ze ervan vonden. Geen kunstpraat, wel een kort knikje en een: “Ja, best vet eigenlijk.” En misschien is dat wel het beste compliment dat je kan krijgen.
Remi Kerkhoven
Is onmogelijk aan te treffen zonder een boek op zak, muziek op haar oren (als er maar enige vorm van groove in zit) of filosoferend over de talloze films die ze in kleine filmhuizen heeft gezien. Het liefst op de hoogte van alle nieuwtjes in het culturele landschap, zodat ze kan opscheppen.
Vond je dit leuk?
Op de hoogte blijven?
Schrijf je in voor de NPO Cultuur nieuwsbrief en ontvang iedere vrijdag mooie, inspirerende en interessante tips. Van kunst tot film en van muziek tot theater, zo hoef je niets meer te missen!