Terug naar BOOS
De ziekmakende lobby van Tata Steel
- Artikel
- 05 aug 2023
- 11 minuten leestijd
De stoffen die staalfabriek Tata Steel al decennialang de lucht in pompt zijn schadelijk voor de gezondheid en dus doen milieuorganisaties en bezorgde omwonenden er alles aan om de oude, lekkende fabrieken dicht te krijgen. In de tussentijd voert de staalfabriek een slimme, sluwe lobby om beleidsmakers en bewoners ervan te overtuigen dat ze juist hartstikke goed bezig is. Zelfs gezondheidsfondsen ontkomen er niet aan, blijkt uit een mail die BOOS in handen kreeg.
Wie naar het kustdorp Wijk aan Zee verhuist voor de frisse zeelucht, komt van een koude kermis thuis. Elke dag rijdt een professionele schoonmaakploeg langs de speeltuinen in het dorp om de laag stof met giftige hoeveelheden metalen van de schommels en glijbanen te poetsen. De aanstichter: Tata Steel. Een paar bochten voorbij de groene dorpsweide, achter het duin, steken de grote installaties, roestige buizen en bergen ijzererts van de staalfabriek schril af tegen de blauwe lucht.
Tekst gaat verder na de foto. 
Greenpeace protesteert op het terrein van Tata Steel.
In IJmuiden, op een steenworp afstand van de strandbedjes op de pier van Wijk aan Zee, varen logge schepen af en aan met bergen kolen. Eenmaal aan land worden de kolen verwerkt tot kooks, die vervolgens wordt gereduceerd tot ruwijzer, om uiteindelijk als staal van de band te rollen en terecht te komen in bijvoorbeeld auto’s en verpakkingen.
En dat is een vies proces. Tata Steel is het bedrijf met de grootste CO2-uitstoot van Nederland. De grootste steen des aanstoots voor omwonenden en milieuorganisaties: kooks- en gasfabriek 2. Het ding lekt en rookt aan alle kanten. Elke zoveel minuten braakt de schoorsteen dikke wolken witte rook uit. Soms - volgens zelfrapportage van Tata Steel 1236 keer tussen juni 2022 en juni 2023 - gaat het mis. Dan is de kooks nog ‘rauw’, en de bijbehorende giftige rook bruin, geel of zwart. Dat zou zelfs al sinds de bouw in 1972 het geval zijn door een constructiefout die destijds gemaakt zou zijn, al kwamen uit onderzoek van de omgevingsdienst geen aanwijzingen naar voren waaruit dat blijkt.
Staalfabriek Tata Steel lobbyt zich een slag in de rondte om de maatschappij ervan te overtuigen dat ze hard bezig is de uitstoot terug te dringen, en - zo was de teneur tot voor kort - vanaf 2030 over te stappen op ‘groen staal’ op basis van waterstof. Eind juli werd bekend dat Tata nu overweegt om toch voor een andere, goedkopere route te kiezen, namelijk door schroot om te smelten in nieuw staal. In de tussentijd blijft de kooksgasfabriek kankerverwekkende stoffen de lucht in pompen.
Via de officiële kanalen in de landelijke en Europese politiek wisten Tata-ceo Hans van den Berg en zijn collega’s van Public Affair de beleidsmakers jarenlang zo te bespelen dat de fabriek vrijwel onbelemmerd door kon blijven gaan met de uitstoot van CO2 en giftige stoffen. Zo kregen ze in 2006 dankzij een onderonsje met de overheid een zeer ruime vergunning toegekend (Waterlandakkoord), en slaagden ze erin om tussen 2009 en 2019 een miljard euro aan gratis uitstootrechten los te wrikken bij de Nederlandse staat, zonder minder CO2 uit te stoten (Groene Amsterdammer).
Die beïnvloeding blijft niet beperkt tot de overheden in Den Haag en Brussel. Ook op andere niveaus heeft de vervuilende staalgigant onder tafel een fijnmazig netwerk opgebouwd. Met stiekeme brieven naar gezondheidsfondsen, officieuze etentjes met Provinciale Statenleden en vrijgevige sponsoring van kinderevenementen in de regio, probeert Tata wie het maar wil horen te overtuigen van haar goede bedoelingen. De komende weken geven wij een inkijkje in de lobbypraktijken van Tata Steel. Dit is deel één.
Deel 1 - Hoe Tata Steel met een sluwe mail aan gezondheidsfondsen goodwill probeert te kweken
‘Het is gewoon een gifbelt,’ zegt Michael Rutgers, directeur van het Longfonds, op 16 mei 2023 in een interview met het Noordhollands Dagblad over Tata Steel. ‘Je ziet dat rond Beverwijk, waar Tata zit, veel meer longkanker voorkomt dan op andere plaatsen. [...] Dus nú handhaven en dan heel snel verduurzamen. Ophouden met kolen erin mieteren.’
Die uitspraak is reden voor Peter van Boesschoten, de woordvoerder van Tata Steel, om in de pen te klimmen. Op 26 mei 2023 stuurt hij een e-mail naar Longfonds-directeur Rutgers. In de cc staan de directeuren van het KWF en de Hartstichting, met wie Rutgers kort daarvoor het gezamenlijk manifest ‘Zet gezondheid op 1 in luchtkwaliteitsbeleid!’ aanbiedt. BOOS heeft die mail in handen.
Tekst gaat verder na de foto.
Tata Steel-woordvoerder Peter van Boesschoten. Bron: Twitter
‘Beste Michael’, begint Van Boesschoten de mail. '...[Ik] snap waar uw uitspraken vandaan komen, maar ik vind het ook kort door de bocht.’ Hij beaamt dat de luchtkwaliteit niet voldoet aan de WHO-advieswaarden en dat Tata Steel een van de grootste uitstoters in Nederland is van CO2, stikstof en andere schadelijke stoffen. Verder zegt hij graag ‘samen verder’ te willen en het ‘leed van de mensen die ziek worden door luchtverontreiniging’ niet te willen bagatelliseren. Maar, werpt hij in tegen de gifbelt-uitspraak van Rugers, ‘Wij investeren honderden miljoenen om de uitstoot vandaag de dag al te verminderen.’ Hij vervolgt zijn mail met een uitgebreide toelichting, ondersteund door onderzoek, inclusief bronvermelding.
Tekst gaat verder na de foto.
Screenshot van alinea’s uit de mail van Tata Steel-woordvoerder Peter van Boesschoten.
Ogenschijnlijk heel betrouwbaar. Er is alleen wel een probleem: in de mail winkelt Van Boesschoten selectief uit de rapporten die er over Tata Steel zijn verschenen. ‘Het is slim opgebouwd,’ zegt Martin van den Berg, emeritus hoogleraar Toxicologie aan de Universiteit Utrecht. ‘Deze mail is geformuleerd op een manier dat je niet kunt zeggen dat ze ongelijk hebben.’ Toch zijn er flink wat kanttekeningen te plaatsen.
Eenzijdige informatie
Zo geeft Peter van Boesschoten in zijn mail hoog op over de - door Tata Steel zelf gerapporteerde - ‘jaar op jaar’ afgenomen uitstoot van de kankerverwekkende stoffen, zogenoemde PAK's. Op basis van onderzoek naar neergedaald stof in de IJmond in 2022 kon het RIVM niet bepalen of de PAK’s-uitstoot vanaf het Tata-terrein lager was dan in 2020. Wel staat buiten kijf dat de concentratie PAK’s in neergedaald stof in de IJmond nog steeds groter is dan elders in Nederland en nog steeds ongewenst is voor de gezondheid van kinderen.
Daarnaast zwijgt Tata’s woordvoerder in zijn mail over de andere schadelijke stoffen in de IJmondse lucht. Lood bijvoorbeeld: een Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS) die schadelijk kan zijn voor de hersenen van jonge kinderen, en zelfs tot lagere intelligentie kan leiden. De concentratie lood waaraan bewoners van de IJmond via gedeponeerd stof jaarlijks worden blootgesteld is hoger dan de grenswaarde die toxicologisch gezien geaccepteerd is, valt te lezen in een recent verschenen rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid.
Op basis van die gemiddelde uitstootwaarden kunnen we nog niet eens aflezen hoe groot de schade daadwerkelijk is, zegt Van den Berg, die als toxicoloog ook deel uitmaakte van de commissie die namens de Onderzoeksraad onderzoek deed naar Tata Steel. Van stoffen die snel worden afgebroken in het lichaam is het verstandig om de gemiddelde uitstoot op jaarbasis te bestuderen, maar voor lood is ook eventuele piekuitstoot van belang. ‘Als een kind binnen twee dagen opeens een relatief hoge concentratie lood binnenkrijgt, kan dat snel in de hersenen, in het bloed of in het beenmerg terechtkomen. Dat is gevaarlijk.’
Ook in zijn alinea over stikstofoxiden laat Van Boesschoten essentiële informatie achterwege. Hij schrijft: ‘De stikstofuitstoot van het bedrijf is hoog, maar dat is met name NO en niet NO2.’ ‘Dit is zand in de ogen strooien,' zegt Van den Berg. ‘Uitgestoten stikstofmonoxide (NO) wordt in de lucht vrij snel omgezet in stikstofdioxide (NO2), wat heel snel schade kan aanbrengen in de longblaasjes. Dus het staat prachtig daar, maar dat is niet zoals het wezen moet.’
Tekst gaat verder na de foto.
Screenshot van alinea’s uit de mail van Tata Steel-woordvoerder Peter van Boesschoten.
Het klopt dat er tot op heden geen oorzakelijk verband is aangetoond tussen de uitstoot van Tata Steel en longkanker. Wel blijkt keer op keer uit statistisch onderzoek dat er in het gebied rond Tata Steel meer longkanker voorkomt dan wordt verwacht op basis van het Nederlands gemiddelde.
De mail is een typisch voorbeeld van overlevingsgedrag, zegt Arco Timmermans, hoogleraar Public Affairs aan de Universiteit Leiden.‘Tata Steel heeft het heel moeilijk met de manier waarop zij zich overeind moet houden te midden van de kritiek. Een kat in het nauw maakt rare sprongen.’ In principe staat het Tata Steel vrij om gezondheidsfondsen te benaderen, ‘maar,’ zegt Timmermans, ‘het is je professionele plicht als lobbyist om te zorgen dat de informatie die je deelt klopt. In dit geval heeft hij echt de grens opgezocht tot hoever hij kan gaan met het winkelen in de cijfers en feiten.’
Van Boesschoten besluit zijn mail met een uitnodiging voor een bezoek aan Tata Steel, om ‘in detail’ uit te leggen ‘wat wij doen en waar we staan om de impact van onze activiteiten op de omgeving verder te verminderen.’ Die uitnodiging past binnen de naar begrip zoekende lobbystrategie, zegt Timmermans. ‘Op zich is dat niet verkeerd, als het maar niet alleen gaat om de schijn op te houden. Als de gezondheidsfondsen op de uitnodigingen ingaan, zijn ze daar zelf bij. Zij moeten zorgen dat ze zich niet in de luren laten leggen.’
Tekst gaat verder na de foto.
Screenshot van alinea’s uit de mail van Tata Steel-woordvoerder Peter van Boesschoten.
Op vragen van onze redactie antwoordt Peter van Boesschoten dat hij Michael Rutgers alleen maar heeft gewezen op ‘de nodige achtergrondinformatie van onze interne experts en, belangrijker nog, die informatie die publiekelijk toegankelijk is. Niet meer, niets minder.’ Hij beschouwt zijn mail aan de gezondheidsfondsen niet als lobby, maar benadrukt dat die slechts is bedoeld ‘om feitelijke onjuistheden rondom het bedrijf recht te zetten’. Je mag, zegt hij, immers ‘verwachten dat de (stellige) uitspraken van een ngo-voorzitter over een ander ook daadwerkelijk kloppen’.
Op de vraag waarom Van Boesschoten essentiële informatie weglaat, refereert hij aan het interview met Rutgers in het Noordhollands Dagblad. ‘In het artikel worden expliciet fijnstof en stikstof genoemd. Ook wordt een relatie gelegd tussen Tata Steel’s uitstoot en longkanker. In dat verband is het logisch om ook achtergrondinformatie te delen over de uitstoot van PAK-stoffen. Lood komt in het artikel niet ter sprake. Om die reden [heb ik] ervoor gekozen om geen informatie hierover te delen.’
De gezondheidsfondsen besluiten een paar dagen na ontvangst van de mail gezamenlijk te antwoorden op de brutale lobbyactie van Van Boesschoten. Na vragen van onze redactie geven zij aan zich niet te willen mengen in de discussie rond Tata Steel. Een woordvoerder van het Longfonds wijst in een reactie op de gezondheidsproblemen in Nederland als gevolg van luchtvervuiling door fijnstof en pleit ervoor dat alle bronnen in Nederland minder ziekmakende stoffen moeten uitstoten. ‘Ons pleidooi’, aldus de woordvoerder, ‘richt zich daarmee ook tot Tata Steel.’
In een eerdere versie van dit artikel stond vermeld dat kooks- en gasfabriek 2 aan alle kanten lekt 'door een constructiefout bij de bouw in 1972'. Een woordvoerder van Tata Steel wees ons op onderzoek van de omgevingsdienst, waaruit geen aanwijzingen naar voren komen waaruit blijkt dat er bouwkundige fouten zitten in de constructie. Die toevoeging is in de tekst opgenomen.