Hoe een ondergronds netwerk van vrouwen abortuspillen Oekraïne binnensmokkelt in oorlogstijd

Door de oorlog ontstond een groot tekort aan abortuspillen in Oekraïne. Een breed netwerk aan vrouwen begon daarom de pillen illegaal via Polen het land binnen te smokkelen – en is nog steeds actief.

In april 2022 worden de gruwelen van de Russische invasie in Oekraïne steeds zichtbaarder voor de wereld: de massamoord in Bucha, burgerdoden door bombardementen, seksueel geweld ingezet als wapen. Er ontstaat bovendien een geneesmiddelentekort door het hele land, waaronder de abortuspil. Via sociale media doet een Oekraïense gynaecoloog een dringende oproep: breng ons zo snel mogelijk een voorraad, want zonder deze pillen dreigt een boel vrouwen ongewenst zwanger te blijven.

Waarom dat zo belangrijk is? Abortuspillen bestaan uit de medicijnen mifepriston en misoprostol. Ze worden gebruikt om ongewilde zwangerschappen af te breken. In de reguliere gezondheidszorg, dus ook in Nederland, worden ze eveneens gebruikt bij miskramen en zwangerschapscomplicaties, en om bloedingen te stoppen tijdens de bevalling; zonder deze pillen kunnen complicaties levensgevaarlijk worden. 

Maar de pillen veilig tot in Oekraïne brengen, dat gaat niet zonder risico: hoewel de abortuspil in Oekraïne legaal is, kan het transport in het begin van de oorlog alleen via Polen – en daar geldt juist een strenge anti-abortuswet. Ontdekken de Poolse autoriteiten de pillensmokkel, dan kan dat leiden tot een celstraf. 

Doe-het-zelf smokkelen

De jonge Duitse arts Vicky ziet in het begin van de oorlog de noodkreet van de Oekraïense gynaecoloog voorbijkomen. Ze besluit, zonder enige ervaring, samen met haar vriend een transportoperatie op te zetten. Vicky vindt al snel een ‘supplier’ in Afrika die vijftienduizend abortuspillen kan laten overvliegen naar Polen. Ze ontvangt de pillen en sorteert ze in een loods. Een tussenpersoon vervoert ze vervolgens naar de Pools-Oekraïense grens, waar ze uiteindelijk worden opgehaald door een Oekraïense vrouw. Onderweg vinden steeds strenge douanecontroles plaats, maar de vijftienduizend pillen redden het de grens over. 

“Doodnormale mensen riskeren met de smokkel hun eigen toekomst om andere vrouwen in nood te helpen”

“Door Vicky’s actie is een ondergronds hulpnetwerk van voornamelijk jonge vrouwen ontstaan dat dagelijks bezig is de pillen de grens over te krijgen”, vertelt de Nederlandse journalist en bioloog Katz Laszlo. Ze volgde de eerste reis van de pillen naar Oekraïne, en zag de gevolgen van het taboe op abortuszorg in oorlogstijd van dichtbij.

“Vrouwen uit heel Europa, van voormalige salesmensen tot social media managers, helpen mee,” zegt Laszlo. “Vanuit Spanje communiceren zij bijvoorbeeld in codetaal met Oekraïense gynaecologen in bezet gebied over wat ze nodig hebben. Vervolgens transporteren zij de pillen de grens over, en vervoeren Oekraïense vrouwen ze het land door. Het zijn allemaal doodnormale mensen die hun eigen toekomst riskeren om andere vrouwen in nood te helpen.”

Abortuspillen van levensbelang

Laszlo: “Ik denk niet dat veel vrouwen weten dat ze zogenoemde abortuspillen toegediend krijgen bij complicaties tijdens hun bevalling. Daarom is het ook zo raar dat er wereldwijd strenge controles zijn op abortuspillen, en dat ze zo politiek beladen en dus ontoegankelijk zijn. Want ook bij ‘gezonde’ of ‘gewenste’ zwangerschappen heb je deze medicijnen nodig. Het taboe op abortus zorgt ervoor dat niet alleen Oekraïense vrouwen, maar alle vrouwen wereldwijd minder toegang tot de nodige zorg krijgen.”

Ze benadrukt nog eens het belang van de pillen: “In Oekraïne worden de pillen doorgaans in ziekenhuizen verstrekt. Maar in oorlogstijd is de toegang tot ziekenhuizen natuurlijk enorm beperkt. Ook vertelde een gynaecoloog in Kharkiv me dat 25 van de 30 collega’s zijn gevlucht. De drempel om een zwangerschap te beëindigen wordt om al deze redenen een stuk hoger.” 

Geen tijd

Het proces van een abortus is in een normale situatie al ingewikkeld: aanvragen, afspraken met de gynaecoloog, wachten en bedenktijd. En op persoonlijk niveau: de eenzaamheid en het verdriet. Dat wordt alleen maar complexer als er een oorlog uitbreekt.

“Er is geen tijd voor de politiek, de kerk of de maatschappij om zich ermee te bemoeien”

Laszlo noemt een arts die in het begin van de oorlog een video deelt op sociale media waarin ze duidelijk maakt hoeveel haast er bij een abortus komt kijken. Er is geen tijd voor de politiek, de kerk of de maatschappij om zich ermee te bemoeien, zegt de arts, er is geen tijd voor strenge controles. “Vrouwen hebben de zorg direct nodig,” voegt Laszlo toe. “Bij levensbedreigende complicaties, en omdat je geen abortus meer mag doen als je te ver bent.”

“Zwangerschapszorg en abortuszorg worden door het taboe als twee aparte dingen gezien, maar het is dezelfde zorg,” besluit Laszlo.

Zelfbeschikkingsrecht

Het is belangrijk dat vrouwen toegang hebben tot abortus, en zelf kunnen kiezen wat er gebeurt met hun lichaam. Maar in Oekraïne zag Laszlo dat uitsluitend toegang tot abortus niet genoeg is. “Vrouwen hebben ook toegang nodig tot veilige anticonceptiemethodes. Abortuspillen waren in de Sovjet-Unie weliswaar legaal, maar anticonceptie was er nauwelijks verkrijgbaar. Zelfs in de recente geschiedenis hadden vrouwen in Oekraïne gemiddeld tien abortussen nodig in hun leven.” 

Ook toegang tot mifeproston en misoprostol tijdens een zwangerschap, bij een miskraam of abortus is belangrijk, net als toegang tot bekwame artsen. Ten slotte: de vrijheid om erover te praten, benadrukt ze. “Alleen met al deze factoren heb je een vrije keuze. Haal je er eentje weg, dan wordt je vrijheid eigenlijk al beperkt.” 

“Oekraïense vrouwen kunnen het gevoel ervaren dat ze Rusland de overwinning gunnen als ze zich niet voortplanten”

Extra druk op vrouwen

Inmiddels zijn er genoeg abortuspillen in Oekraïne om vrouwen te helpen, dankzij het vrouwennetwerk en internationale hulporganisaties die afgelopen zomer zijn opgestart. Maar ondertussen wordt in Oekraïne een nieuw, duister gesprek gevoerd over leven en dood en over het afbreken van zwangerschappen. “Wanneer Oekraïners ervoor kiezen geen kinderen te krijgen vanwege de oorlog, dan worden er in principe minder kinderen geboren die de Oekraïense cultuur en populatie in stand kunnen houden,” vertelt Laszlo. 

Op sociale media en in de politiek wordt direct of indirect uitgesproken dat er nieuwe baby’s moeten worden gemaakt, vertelt ze. “Vrouwen kunnen hierdoor het gevoel ervaren dat je Rusland de overwinning gunt als je je niet voortplant. Nieuwe vormen van maatschappelijke en politieke druk dringen dan je persoonlijke leven binnen. Ik kan me voorstellen dat je dan nog stiller wordt als je ervoor kiest je zwangerschap te beëindigen.”

“Maar,” benadrukt ze, “ik heb ook genoeg vrouwen gesproken die zeiden: ‘This is fucking ridiculous, I'm not going to have a child because of this. Don’t put this pressure on me.’ Deze vrouwen willen door met hun leven, en dat doen ze ook.” 

Beeld: Freepik

• Deel