Coke legaliseren ondenkbaar? In 1900 stond er al een cocaïnefabriek in Amsterdam

Klinkt de legale verkoop van cocaïne als een wilde fantasie? Niet volgens hoogleraar Toine Pieters. “Wie beweert dat drugs verbieden helpt, kijkt niet naar de geschiedenis.”

“De war on drugs werkt niet.” Met die niet te misverstane woorden verraste burgemeester van Amsterdam Femke Halsema de bestuurders die op 7 oktober aanwezig waren op het Europese congres over de aanpak van de georganiseerde misdaad. 

Dat het met die georganiseerde misdaad de verkeerde kant opgaat, daar is iedereen het over eens. De ontwrichtende effecten van criminele netwerken nemen in veel Europese landen toe, niet in de laatste plaats in Nederland. Steeds vaker valt het woord ‘narcostaat’ als er over Nederland wordt gesproken, verwijzend naar de belangrijke functie die ons land vervult in de internationale drugshandel en de verregaande invloed van criminelen als Ridouan Taghi. 

Door justitieminister Dilan Yeşilgöz werd het congres dan ook aangegrepen om haar buitenlandse collega’s ervan te overtuigen dat de strijd tegen drugscriminaliteit heus wel gewonnen kan worden, als er maar beter wordt samengewerkt. Maar Halsema bleek een andere boodschap te hebben. “Ik ben er in mijn hart van overtuigd dat de beste oplossing voor onze samenleving het decriminaliseren van de cocaïnemarkt is”, zo sprak de Amsterdammer.

Een legale en gereguleerde verkoop van cocaïne zal voor de meeste Nederlanders als een wilde fantasie klinken. Maar wie de geschiedenisboeken induikt, komt er al snel achter dat het idee helemaal niet zo nieuw is. We vroegen professor Toine Pieters, hoogleraar geschiedenis van de farmacie aan de Universiteit Utrecht, ons mee te nemen in de historie van de Nederlandse cocaïnehandel.

"De drankjes waren populair bij de welgestelden en in kunstenaarskringen"

Hoi professor Pieters! Wanneer deed coke zijn intrede in Nederland?

“Wat betreft drugs was de negentiende eeuw de eeuw van de alkaloïden, dat zijn stoffen die geïsoleerd worden uit planten. Denk aan opium dat gehaald wordt uit de papaverplant, en cocaïne dat gehaald wordt uit de cocaplant. In de tweede helft van de negentiende eeuw werden in Europa drankjes waarin cocaïne verwerkt was heel populair. Een voorbeeld is de vin mariani, een rode wijn met coke. Dat werd gezien als een wondermiddel om mensen met weinig energie op de been te helpen. Zelfs de paus gaf er zijn zegen over.”

“Lange tijd werden de cocaplanten alleen verbouwd in Zuid-Amerika, maar eind negentiende eeuw gingen Nederlandse plantagehouders een experiment aan door de plant ook op Java te telen. Dat werd een groot succes: Indonesië groeide uit tot de grootste exporteur van cocabladeren. Een deel daarvan werd verscheept naar Amsterdam, waar in 1900 de Nederlandsche Cocaïnefabriek werd geopend. Middels chemische processen werd daar zuivere cocaïne uit de cocabladeren gehaald, dat vervolgens in poedervorm werd verkocht aan klanten.”

Wie waren die klanten zoal?
“​​Een deel werd gekocht door grote farmaceutische bedrijven en verkocht op de medische markt, bijvoorbeeld als lokaal verdovingsmiddel aan tandartsen. Een ander deel werd gebruikt in tonica, stimulerende drankjes die werden verkocht door apotheken, drogisten en kruideniers. Dat gebeurde met name in grote steden, de drankjes waren populair bij de welgestelden en in kunstenaarskringen. Gesnoven werd het in die tijd nog nauwelijks.”

"Zoals dat gaat met drugs, kwam er iets nieuws voor in de plaats"

Hoe werd er in de beginjaren naar het gebruik en de productie gekeken? Was er ook kritiek?
“In Nederland niet, er was vooral trots op de bloeiende handel. Ook de koninklijke familie had aandelen in de Nederlandsche Cocaïnefabriek en maakte er wat winst op. Omdat coke niet op grote schaal werd gebruikt, werd het ook niet gezien als een probleem voor de volksgezondheid.”

“Maar in de VS was dat anders, daar gingen burgers begin twintigste eeuw massaal aan de morfine, cocaïne en andere verslavende middelen. Dat leidde tot het eerste Internationale Opiumverdrag in 1912, eigenlijk het begin van de war on drugs. In 1928 ging ook Nederland overstag en mocht cocaïne onder druk van de Amerikanen alleen nog voor medicinale doeleinden worden geproduceerd.”

Welke invloed had de nieuwe wetgeving op het gebruik?
“In de jaren dertig nam het gebruik gestaag af, tot het alleen nog op heel kleine schaal onder de superrijken werd gebruikt. Maar zoals dat gaat met drugs, kwam er iets nieuws voor in de plaats. Amfetaminen [zoals speed, red.] raakten in de mode. Zeker tijdens de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog was het gebruik daarvan in Nederland wijdverbreid. Tot 1969 was de verkoop daarvan ook nog legaal. Pas in de jaren tachtig verschijnt coke weer ten tonele, dit keer als uitgaansdrug naast bijvoorbeeld xtc.”

"Alles zit in de dosis, dat is een andere les die we uit de geschiedenis kunnen trekken"

Tegenwoordig wordt de war on drugs ook in Nederland hard gevoerd. Welke lessen kunnen we uit het verleden trekken als het aankomt op effectief beleid rondom cocaïnehandel?
“Historisch gezien kunnen we één ding leren: er is altijd een existentiële vraag naar drugs. De behoefte om te ontsnappen uit de alledaagsheid en de sleur van het leven is universeel en van alle tijden. Zeker in tijden van crisis, dat zie je nu ook weer onder Nederlandse jongeren sinds de coronapandemie. Is er vraag, dan is er aanbod. Wie beweert dat drugs verbieden helpt, kijkt niet naar de geschiedenis.”

Ben je het dan ook eens met Halsema? Is het decriminaliseren van de cocaïnemarkt de beste oplossing voor de samenleving?
“De uitspraak van Halsema zie ik als een noodkreet, ze staat met de rug tegen de muur. De illegale handel in cocaïne ondermijnt de democratische rechtsstaat, de onderwereld en bovenwereld raken steeds meer met elkaar vervlochten. Ik denk dat het goed is om te erkennen dat deze strijd niet kan worden gewonnen, dat zie je ook in landen waar al veel langer sprake is van harde repressie.”

“Het punt is alleen: als je de productie van coke reguleert, hoe zorg je er dan voor dat de schade voor de volksgezondheid zo beperkt mogelijk blijft? Alles zit in de dosis, dat is een andere les die we uit de geschiedenis kunnen trekken. Nederwiet is in de loop der jaren steeds sterker geworden, dat levert problemen op. Cocaïne is toxicologisch gesproken nog een stuk gevaarlijker, het is erg verslavend en kan fysiek zeer schadelijk zijn op de langere termijn. Daar moet eerst goed over worden nagedacht. Een makkelijke oplossing is er niet.”

Beeld in header: Andere Tijden, CC.

• Deel