‘Pechgeneratie’ m’n hol: 5 redenen waarom onze studieschuld moet worden kwijtgescholden

11,7 miljard euro. Dat is hoeveel studenten samen hebben geleend sinds de studiebeurs in 2015 werd afgeschaft. Onze redacteur Lars legt uit waarom hij de voorgenomen compensatie van 1436 euro per student een grote grap vindt.

Dit artikel is op 6 juni 2023 aangepast na de stemming van de Eerste Kamer over de terugkeer van de basisbeurs.

“Maar we moeten tegenwoordig alles lénen hè?!” Ik weet het nog goed: het was 2016, ik volgde de master journalistiek aan de Universiteit van Amsterdam en mijn docent vertelde ons dat wie zou werken naast zijn studie, niet langer kon rekenen op een projectbegeleider. Verontwaardigd was ik. Boos. Wie geen ouders had om financieel op te leunen, werd zo gedwongen zich in de schulden te steken.

Samen met alle studenten die sinds 2015 aan een opleiding begonnen, behoor ik tot de zogeheten pechgeneratie. Een generatie die onder het huidige leenstelsel een gezamenlijke schuld heeft opgebouwd van 11,7 miljard euro. De gemiddelde studieschuld van een lener die in 2015 of 2016 begon aan een hbo- of wo-opleiding, bedraagt volgens de laatste gegevens 24 duizend euro.

Dat is niet mis, moeten ze ook in Den Haag hebben gedacht. Na acht lange jaren zal de basisbeurs vanaf september 2023 dan ook eindelijk terugkeren. En de arme pechvogels? Die worden “tegemoetgekomen” (aldus Rutte) met het perfect ronde, maar volstrekt willekeurige bedrag van 1 miljard. Na een hoop gesteggel komt dat neer op een eenmalig bedrag van 1436 euro.

Een schijntje in verhouding tot de enorme schuldenberg die voor velen onvermijdelijk is gebleken. Dat kan, nee móet beter, zeggen de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) en FNV Young & United dan ook.

Wat volgens de vakbonden wél een rechtvaardige compensatie zou zijn, is dit: een bedrag dat per (ex-)student wordt berekend door de hoogte van de aanstaande basisbeurs met terugwerkende kracht te vermenigvuldigen met het aantal maanden waarin iemand heeft gestudeerd. Dat bedrag wordt kwijtgescholden aan degenen met een openstaande schuld en teruggestort aan degenen met géén of een afgeloste schuld.

Dat zou neerkomen op een totaalbedrag van niet één, maar enkele miljarden euro’s. Een idee naar mijn hart, en dat zeg ik niet alleen omdat ik er zelf van zou profiteren. Voor zo’n ruimhartige compensatieregeling bestaan namelijk nogal wat legitieme argumenten. Hier volgen de vijf belangrijkste.

1). De beloofde verbeteringen in het onderwijs zijn niet waargemaakt

Meer financiële investering in het onderwijs, meer zeggenschap van studenten en docenten over waar die investeringen naartoe gaan, hogere onderwijskwaliteit, kleinere klassen en vooral géén toekomstige hinder op de woningmarkt: voormalig minister van Onderwijs Jet Bussemaker beloofde het allemaal toen zij de plannen voor het leenstelsel rond 2013 presenteerde. Het geld dat de overheid niet aan de basisbeurs hoefde uit te geven, zou de student zélf ten goede komen. 

Wat daarvan is waargemaakt? Niets. Of tenminste nauwelijks iets. Zo blijkt uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer dat hogescholen en universiteiten in de periode 2015-2017 van slechts een derde van het uitgegeven budget konden aantonen dat het werd geïnvesteerd in de kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Ook schoot de medezeggenschap van studenten en docenten in die periode op veel plekken tekort.

“Zeker in de eerste jaren na de invoering van het leenstelsel hebben studenten bijna niks gemerkt van de beloofde verbeteringen in het onderwijs”, licht LSVb-voorzitter Ama Boahene toe. “Bovendien hebben onderwijsinstellingen veel vrijheid om zelf te bepalen waar ze het vrijgekomen geld aan besteden, waardoor studenten er in praktijk niet allemaal evenveel profijt van hebben.” 

Sinds 2020 kwam daar ook nog eens de coronapandemie bij, die het onderwijs voor veel studenten veranderde in het eindeloos turen naar een schermpje. Hoewel dat bij de invoering van het leenstelsel natuurlijk nog niet kon worden voorzien, blijft het feit dat studenten de laatste twee jaar een stuk minder tevreden zijn over hun lessen, begeleiding en toetsing. Van alle ouderejaarsstudenten op het hbo en de universiteit geeft ongeveer een derde aan studievertraging te hebben opgelopen door de coronamaatregelen - maanden of misschien wel jaren waarin de schuldenteller vrolijk doortikt. 

En zoals we inmiddels allemaal wel weten, komen ex-studenten ook op de woningmarkt bedrogen uit. Hypotheekverstrekkers vragen in de regel naar je studieschuld en trekken dat bedrag van je te verkrijgen hypotheek af, soms zelfs in meervoud. Wie wil dat de oude belofte van Bussemaker wordt waargemaakt, zal moeten liegen - en dat is niet zonder financiële risico’s. “Het hele leenstelsel is een inschattingsfout geweest”, verzucht Boahene. Wat de impact is van die 1-0 achterstand op de woningmarkt, bespreek ik verder onder punt 4.

2). De psychische en sociale gevolgen van het leenstelsel moeten óók worden gecompenseerd

Het moet maar eens gedaan zijn met alle studietwijfelaars, pretstudenten en langstudeerders die Nederland rijk is, zo bromden de boomers in Den Haag toen zij de basisbeurs bij het grofvuil zetten. Het leenstelsel moest leiden tot beter doordachte studiekeuzes en een snellere studieloopbaan.

Een onderzoek van het Interstedelijke Studenten Overleg (ISO) en Motivaction liet in 2019 zien wat daarvan de gevolgen zijn: 73 procent van de lenende studenten in het hoger onderwijs voelt een toegenomen prestatiedruk en/of psychische klachten sinds de afschaffing van de basisbeurs. Lenende studenten zijn vaker extreem vermoeid (50%), emotioneel uitgeput (40%) en bezorgd over het krijgen van een burn-out (19%).

Het is een beeld dat Boahene herkent. “Uitlopen of beginnen aan een nieuwe opleiding, betekent meer schulden”, licht ze toe. “En dat leidt niet alleen tot meer stress en prestatiedruk, maar ook tot het laten van dingen die juist heel waardevol zijn voor je studententijd. Zoals een stage, bestuursjaar, het volgen van een extra vak en een uitwisseling naar het buitenland. Juist de studenten die van huis uit niet financieel worden ondersteund, missen die ervaring nu vaker op hun cv en raken zo nog meer op achterstand.”

Van de lenende studenten die het ISO in bovengenoemd onderzoek liet enquêteren, gaf meer dan de helft aan af te zien van sociale- of nevenactiviteiten vanwege de hoge kosten die dergelijke activiteiten met zich meebrengen. Een trieste realiteit die econoom Charan van Krevel ook waarneemt op de Radboud Universiteit in Nijmegen, waar hij lesgeeft. “Het campusleven is lang niet meer zo rijk en dynamisch als vroeger. Onder studenten heerst echt het idee dat je wordt bestraft als je niet snel afstudeert.”

Volgens Van Krevel heeft die nauwe focus op afstuderen een negatieve impact op de hele samenleving. “Een diploma zou niet alleen een papiertje moeten zijn dat laat zien dat je je tentamens hebt gehaald, maar ook een bewijs van bepaalde skills en competenties. Als die competenties door gebrek aan sociale activiteiten achterblijven, zullen werkgevers dat merken. En dan wordt een diploma uiteindelijk minder waard.”

3). De vaste lasten van een student zijn sinds 2015 gestegen 

Sinds de invoering van het leenstelsel is het leven in Nederland duurder geworden: de kosten voor wonen, energie, een zorgverzekering en abonnementen zijn flink gestegen. Dat merken studenten ook. 

Volgens het Nibud nam de gemiddelde kamerhuur van een uitwonende student toe van 366 euro in 2015 naar 426 euro in 2021. De onderlinge verschillen zijn groot: Argos berekende dat particuliere verhuurders die een kamer op Kamernet adverteren gemiddeld 512 euro vragen, met flinke uitschieters naar boven in Amsterdam en Utrecht.

“In het slechtste geval leen je tegenwoordig 1000 euro paar maand en gaat daarvan 70 procent naar de huur van je kamer”, zegt Van Krevel. Uit het ISO-rapport blijkt dan ook dat 22 procent van alle studenten het gevoel heeft maandelijks (heel) moeilijk rond te kunnen komen. Kijk je alleen naar studenten die op kamers wonen en/of niet financieel ondersteund worden door hun ouders, dan kom je waarschijnlijk op een hoger percentage uit.

En voordat iemand weer eens brult dat op kamers gaan in een dure stad een eigen keuze is: dat is het lang niet altijd. Er zijn talloze studies die enkel in grote studentensteden worden aangeboden, en lang niet iedereen heeft de luxe om te kunnen studeren vanuit een veilig en stimulerend ouderlijk huis. 

Wie (ex-)studenten eerlijk wil compenseren, houdt dus ook rekening met onze onoverkomelijke toegenomen financiële lasten.

4). Een ruimhartige compensatie verkleint de (toch al enorme) vermogensongelijkheid 

Nergens in de wereld zijn bezittingen zo ongelijk verdeeld als in Nederland, zo maakt ook de nieuwe VPRO-serie Sander en de Kloof pijnlijk duidelijk. Het opgetelde vermogen van de 2.120 rijkste Nederlanders is zelfs groter dan dat van de 10 miljoen armste. En waaruit bestaat dat vermogen? Je raadt het al: voor meer dan de helft uit een koopwoning.

“Er bestaat in Nederland een duidelijke kloof tussen woningbezitters en niet-woningbezitters”, licht Van Krevel toe. “Door stijgende huizenprijzen en flexibele arbeidscontracten is het voor starters al lastig om kans te maken op een hypotheek voor een koopwoning. Komt daar een grote studieschuld bij, dan wordt het al gauw volstrekt onmogelijk. Daardoor besteden steeds meer starters een groot deel van hun inkomen aan huur en bouwen ze geen vermogen op.”

Tenzij je als afgestudeerde in no-time een riant salaris verdient, schuldloos door je studietijd bent geraakt of ouders hebt die een jubelton schenken, blijf je zo dus met lege handen achter. En die achterstand kan, uitgedrukt in cijfers, oplopen in de tonnen. “In de huidige markt zien huizenbezitters hun vermogen in rap tempo toenemen. Na tien jaar kan je huis al een ton meer waard zijn”, zegt Van Krevel. “Of je een woning net wel of net niet kan kopen, is dus bepalend voor de rest van je leven.”

Zo bezien is dat dus wel het minste dat het kabinet kan doen: onze valse start op de woningmarkt íets minder vals maken door ons fatsoenlijk te compenseren.

5). Wie voor ons onderwijs betaalt, is een politieke keuze

Het woord ‘compensatie’ hoeft in Den Haag maar te vallen, of de vraag wie dat dan moet betalen wordt de lucht in geslingerd. Voor de huidige coalitiepartijen lijkt het antwoord op die vraag tot nu toe steeds te zijn: de (ex-)studenten zélf. Worden wij ruimer gecompenseerd, dan zal dat ten koste gaan van het onderwijsbudget en worden huidige en toekomstige studenten benadeeld. Alsof de flappen die we afstaan aan DUO direct over de collegebanken worden gestrooid.

Maar zo werkt het helemaal niet. Dat wat wij maandelijks aflossen aan DUO, verdwijnt gewoon in de algemene schatkist van de Rijksoverheid. En welk deel van die schatkist aan onderwijs wordt besteed, is een politieke keuze. 

“Zeggen dat de afbetalingen van de studieschulden noodzakelijk zijn om het onderwijs te bekostigen, is een typisch politiek argument”, zegt Van Krevel. “Je zou die paar miljard via allerlei constructies binnen kunnen krijgen, bijvoorbeeld door het verhogen van de vennootschapsbelasting en de winstbelasting. Of door de topinkomens met een half procent extra te belasten, dan ben je er ook al.” 

Nog zo’n oplossing: stoppen met het geven van staatssteun aan de fossiele industrie. Dat zou de schatkist al na één jaar 8,3 miljard euro opleveren. Zo wordt meteen de milieu- en klimaatschade verminderd die toch al op ons bordje wordt gelegd. “Onze generatie staat voor grote uitdagingen”, ziet ook Boahene. “Wij zijn degenen die de klimaatcrisis en de woningcrisis moeten oplossen. Juist daarom is het zo belangrijk dat we daarvoor bewapend zijn, met een goede financiële bestaanszekerheid.”

Beeld in header: Tijmen Sneldewaard.

• Deel