Inclusiecoach Sarita: “Diversiteitstrainingen worden doorgaans vooral gegeven door witte mensen”

Sarita Bajnath (42) spant zich al decennialang in om racisme en uitsluiting zichtbaar te maken in bedrijven en instituties. “Het hoeft niet gezellig te blijven want dan vallen de kwartjes niet."

Door Esha Guy Hadjadj

Als trainer heeft Bajnath al duizenden mensen kennis laten maken met intersectionaliteit, het idee dat er meerdere vormen van uitsluiting zijn, bijvoorbeeld op basis van afkomst, gender of klasse, die kunnen samenkomen in één persoon. Maar volgens Bajnath is het een misvatting dat diversiteit en inclusiviteit gaat om hokjesdenken: “Het gaat er juist om dat we naar het verhaal van ieder individu luisteren, zeker wanneer de samenleving hen vaker over het hoofd ziet.”

Uitspreken over uitsluiting

Bajnath begon al met trainingen geven toen ze studeerde aan de VU. Daar zag ze dat voornamelijk theoretisch opgeleide vrouwen met een biculturele achtergrond het moeilijk vonden om hun baan of studie vol te houden, "vanwege culturele verschillen en racisme, zo merkte ik. Ze voelden onderhuids dat er geen ruimte voor hen was. Als ze zich hierover uitspraken, werden ze snel neergezet als agressief, terwijl deze vrouwen alleen voor zichzelf opkwamen.”

"Als we alleen over racisme praten, ontstaat er al snel een tweedeling tussen witte mensen en mensen van kleur, een wij-zij denken."

Bajnath zette daarom een traject in elkaar waar de groep iedere week samenkwam om te eten en lachen terwijl ze elkaars week doornamen. Ze gaf hen trainingen in ondernemersvaardigheden als pitchen en presenteren. Hoewel ze later inclusietrainingen is gaan geven op de werkvloer, begeleidt Bajnath nog steeds persoonlijk mensen van kleur. “Ik ben dan wel eerlijk: als je er zelf met de pet naar gooit, zeg ik dat gewoon. Maar als het racisme is, gaan we kijken wat we kunnen doen. Soms betekent dat praten met de leidinggevende, soms een aanklacht indienen.”

Met de inclusietrainingen focust Bajnath zich eerder op de dynamieken in de groep. Met privilege-walks en interactieve lezingen probeert ze de machtsverhoudingen bloot te leggen die het voor sommige mensen moeilijker maken om zich door de maatschappij te bewegen dan anderen. Ze is niet uit op medelijden.

"Structureel racisme is niet gezellig: het zorgt ervoor dat mensen sociaal-economisch achtergesteld blijven, of amper mensen met hetzelfde uiterlijk op tv terugzien."

“Het gaat er niet om dat mensen zielig zijn, maar wat we eraan kunnen doen om verschillende vormen van ongelijkheid tegen te gaan. En ik zeg expres 'verschillende'. Als we alleen over racisme praten, ontstaat er al snel een tweedeling tussen witte mensen en mensen van kleur, een wij-zij denken. Maar als we ook armoede, seksisme, validisme en andere vormen van uitsluiting erin betrekken, hebben veel meer mensen het gevoel gezien te worden. Daarnaast hoeven mensen van kleur dan niet te denken ‘Oh ja, daar gaan we weer met de stereotyperingen’. Met een intersectionele blik leert iedereen op verschillende manieren naar de wereld te kijken.”

Zonder wrijving geen glans

“Diversiteitstrainingen worden doorgaans vooral gegeven door witte mensen. Dit is op zich niet erg, maar het kan er wel toe leiden dat de trainingen te lief zijn en niet het ongemak opzoeken. Terwijl dit ongemak juist zo van belang is! Als het altijd gezellig blijft, wordt er geen bewustzijn ontwikkeld.” De kritiek op deze lieve houding wordt steeds vaker geuit.

Zo betoogde Cole Verhoeven laatst op Oneworld.nl dat Robin diAngelo, bekend van de bestseller Witte gevoeligheid, deels populair is omdat ze haar witte lezers met zijden handschoen behandelt. Volgens Verhoeven doen termen als ‘gevoeligheid’ of ‘fragiliteit’ tekort aan de agressie die in dit gedrag schuilgaat. “In het dagelijkse leven is deze vermeende fragiliteit juist explosief, gevaarlijk, opvliegend. Ze is allesbehalve broos en breekbaar.”

"Armoede is natuurlijk niet alleen aan een migratieachtergrond of een gender gekoppeld, maar het verband tussen de twee is al vaak genoeg aangetoond."

Daarom is Bajnaths motto ‘zonder wrijving geen glans’: “Het hoeft niet gezellig te blijven want dan vallen de kwartjes niet. Structureel racisme is niet gezellig: het zorgt ervoor dat mensen sociaal-economisch achtergesteld blijven, of amper mensen met hetzelfde uiterlijk op tv terugzien. Ik merk dat veel mensen die in armoede zijn opgegroeid een wond op hun ziel dragen. Als je hem aanraakt, doet het nog altijd pijn. Armoede is natuurlijk niet alleen aan een migratieachtergrond of een gender gekoppeld, maar het verband tussen de twee is al vaak genoeg aangetoond. Als we daar te luchtig over doen lossen we niks op.”

Naast de lievere aanpak is er nog een reden waarom witte diversiteitstrainers ironisch genoeg overgerepresenteerd zijn in de sector. Volgens Bajnath wordt hetzelfde verhaal over uitsluiting serieuzer genomen als het uit de mond van een witte trainer komt dan uit de mond van een trainer van kleur. 

“Het feit dat ik, een vrouw van kleur, de training ga leiden, roept al weerstand op bij mensen die geen last hebben gehad van racisme. Zij proberen me dan te ondermijnen door mijn professionaliteit of mijn objectiviteit in twijfel te trekken. Dit is niet toevallig. Witheid associeert men namelijk veel sneller met neutraliteit, alsof witte mensen zelf geen huidskleur hebben.”

• Deel