Terug naar Brandpunt+
Zo stel je je als witte Nederland constructief op in het racismedebat, zegt Anousha Nzume
- Interview
- 04 nov 2016
- 8 minuten leestijd
Vorige week zat actrice Anousha Nzume tegenover Halbe Zijlstra bij Pauw om te praten over de nieuwe roetpieten van RTL. Een grote stap van een commerciële zender vond Anousha, maar hoe nu verder? Een gesprek over Zwarte Piet, racisme en witte fragiliteit.
“Het gaat niet om gelijk hebben, het gaat om begrip”, zei Anousha in Pauw tegen Halbe Zijlstra. Het was niet de eerste keer dat ze zich uitsprak over de zwart geschminkte knecht van Sinterklaas. Al sinds de discussie in 2011 oplaaide, maakt ze zich sterk om aan te kaarten dat racisme echt nog speelt in Nederland. Dit werd vorig weekend weer eens duidelijk toen radio-dj Giel Beelen na het afspelen van apengeluiden zei: “Rustig Sylvana”. We belden Anousha om te praten over hoe het debat – in tijden van zowel RTL's roetpieten als Giels 'grap' en publieke verontschuldiging Bij De Wereld Draait Door – constructief voortgezet kan worden. Als bonus kregen we van Anousha nog wat tips hoe witte Nederlanders het beste om kunnen gaan met deze discussie.
Dit was niet de eerste keer dat je je uitspreekt tegen het uiterlijk van Zwarte Piet. In 2013 zat je ook al bij – toen nog – Pauw & Witteman. Is het debat de afgelopen jaren veranderd?
“Vijf jaar geleden was Quinsy Gario één van de eersten die dit onderwerp, lang na de eerste protesten in de jaren 50 en 60, weer aankaartte. Ik weet nog dat ik toen dacht: jongen kijk uit, dit ga je misschien niet overleven. In 2013 moest ik nog uitleggen wat überhaupt het probleem was met het huidige uiterlijk van Zwarte Piet, en liep Alexander Pechtold zelfs weg toen hem een vraag over Zwarte Piet gesteld werd omdat hij het ‘daar niet wéér over wou hebben’."
“Vorige week bij Pauw zag ik echt wat anders: Sophie Hilbrand viel mij bij en ook Jeroen Pauw kon het niet laten om Zijlstra gekscherend te vragen waarom hij nou zo moeilijk doet over een kleine aanpassing. Dat doet mij zo veel goed. Zowel dat RTL een duidelijk standpunt inneemt, als dat uitspraken zoals die van Halbe Zijlstra ter discussie worden gesteld. Als iemand me in 2011 had gezegd: over vijf jaar lachen we hier over in een talkshow, dan had ik je niet geloofd. Dat het nu kan, laat zien dat we als Nederlanders echt een stap gemaakt hebben en meer begrip voor elkaar hebben."
Er is dus duidelijk iets veranderd na drie jaar. Maar nu?
“Wat RTL nu doet, is een hele heldere en duidelijk stap zetten. Het wordt tijd dat we dat in de rest van Nederland ook doen. Ik weet dat de meeste mensen het niet zo bedoelen, maar blackface is een vorm van racisme en doet veel mensen pijn. Ik stel voor dat we doorvoeren dat blackface in alle openbare ruimtes verboden wordt. In ziekenhuizen, op scholen, bij de intocht. Als mensen dan toch zo graag Zwarte Piet willen spelen, mag dat natuurlijk. Maar dan in hun eigen huis en niet in onze openbare ruimte. Dit klinkt rigoureus, maar in België zijn er tijdens de intocht van Sinterklaas ook alleen roetpieten.”
"Ik denk echt dat een geleidelijke overgang – waar Halbe Zijlstra voor pleit – alleen maar polariserend werkt. Er is zoveel boosheid bij wit Nederland over dit thema en ik denk ook dat dat komt omdat het onduidelijk is wat de volgende stap is. Tijdens de intocht zie je wel blackface, maar op RTL niet. Dát is nou verwarrend voor kinderen. We hebben ook met het rookverbod besloten om roken in openbare ruimtes te verbieden, om het welzijn van andere Nederlanders te bevorderen. Waarom doen we dat met Zwarte Piet niet?”
De discussie over Zwarte Piet – en daarmee de grotere discussie van racisme in Nederland – blijft moeilijk. Daarom heb je een boek geschreven, dat voorjaar 2017 in de winkels ligt: Hallo witte mensen. Een handboek voor witte mensen en hoe zij om moeten gaan met hun witte fragiliteit. Vertel.
“De Zwarte Piet-discussie gaat over iets groters dan alleen Zwarte Piet. Het gaat over wie Nederlander is en wie niet. Ik praat hier al heel lang over en ik merk vaak dat witte mensen het een moeilijk onderwerp vinden. In dit boek wil ik graag uitleggen hoe je als wit persoon je privilege kunt erkennen en hoe je door dat te begrijpen hopelijk ook racisme in de samenleving kunt inzien en aanvechten."
Kom maar door, wat zijn de beste tips?
“Het is belangrijk om te snappen dat wat voor jou een incident lijkt, voor mij een patroon is. En dat dit niet jouw persoonlijke schuld is, maar dat het wel gebeurt. Besef: It’s a system, not you!'"
“Mijn belangrijkste tip is: luister naar de ander. Maar dan echt en zonder vooroordelen. Zonder goedbedoelde adviezen. Luister niet alleen naar argumenten, maar ook naar de emoties van mensen. Ik vergelijk het wel eens met een klein kind dat valt. Dan kan je meteen actie ondernemen door de wond te ontsmetten, een pleister te plakken en te vragen wat er gebeurd is. Maar soms werkt het beter om het kind eerst even lekker uit te laten huilen. Vaak zit er nog veel pijn en woede die er eerst even uit moet. Daarna kan je een pleister plakken. Racisme is iets wat al heel lang speelt, dus verwacht ook niet dat je het één-twee-drie kan begrijpen. Als wit persoon maak je dit namelijk niet mee en zul je het ook nooit meemaken."
En een tip aan mensen die niet inzien dat Zwarte Piet racistisch is?
“Ik hoor zo vaak mensen zeggen: ‘Ik vind Sinterklaas en Zwarte Piet gewoon leuk en het hoort bij mijn kindertijd. Daar bedoel ik niets racistisch mee.’ Geloof me, dat snap ik heel goed! Voor deze mensen voelt het onderliggende racisme aankaarten als een aanval: ‘Ik doe dit al jaren zo en nu zeg jij opeens dat ik een racist ben’. Het is dus heel belangrijk om te beseffen dat het commentaar dat wij geven niet om jou persoonlijk gaat, maar om het systeem om je heen.”
“Er is wit privilege in deze samenleving waardoor een groep Nederlanders als tweederangs burgers behandeld wordt. Nu snap ik dat jij dit, als witte Nederlander, niet ziet. Je krijgt als witte Nederlander nu eenmaal geen racistische opmerkingen naar je hoofd geslingerd, je wordt niet een aap genoemd door een radio-dj en je hoeft je kinderen niet uit te leggen waarom Zwarte Piet kroeshaar heeft, net als jij. Maar geloof me, het gebeurt."
Wat nou als ik het systeem wil bevechten, net als jij. Wat kan ik dan doen als witte medestander?
“Er zijn heel veel witte mensen die ontzettend betrokken zijn met de Zwarte Piet-discussie en die graag willen helpen. Dat kan, door dit soort problemen in witte ruimtes te bevechten. Jij bent journalist, ik weet niet hoe het met jullie redactie zit, maar als ik een gok mag doen is die erg wit.”
Niet 100 procent, maar je hebt een punt.
“Draag dan in de redactievergadering interessante onderwerpen en mensen aan, die normaal gesproken niet op de lijst zouden staan. Erken dat je wit privilege hebt en gebruik het op een positieve manier. Door ruimte te maken voor niet-witte mensen en stemmen. En dat hoeft overigens niet ten koste te gaan van jou. Ik geloof dat we in Nederland meer dan genoeg ruimte hebben om meerdere stemmen te laten horen en de ruimte te delen.”
“Twee weken geleden was de Nigeriaans-Amerikaanse schrijver en feminist Chimamanda Ngozi Adichie in Nederland en werd ze geïnterviewd bij Buitenhof en op festival Brainwash – op beide plekken door witte interviewers. Ze was ook te gast bij Atria (Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, red.). Die had aan schrijver Simone van Saarloos gevraagd of zij Chimamanda wilde interviewen. Simone is natuurlijk geweldig, maar het voelde toch vreemd dat de bekendste zwarte feminist van deze tijd alleen door witte mensen geïnterviewd wordt.”
“Kortom: ik sprak Simone erover en die was het met me eens. Samen hebben wij voorgesteld dat Simone met een speech zou beginnen, cultuurhistoricus Nancy Jouwe het interview zou doen en columnist Clarice Gargard de discussie zou leiden. Dat vind ik een prachtig voorbeeld van ruimte delen zodat ieders stem gehoord kan worden. Journalist Asha ten Broeke schreef hier laatst ook over en die zei heel mooi: 'Ik sta achter je, ik spreek niet voor je'.”
Stel je zit over twee jaar weer bij Pauw aan tafel, waar hoop je het dan over te hebben?
“Ik hoop dat ik dan aan tafel zit om bijvoorbeeld te praten over jongerenwerkloosheid, die dan omlaag gegaan is. Werkloosheid onder jongeren is namelijk een groot probleem, vooral voor niet-witte jongeren. Ik hoop dat we daar over twee jaar een oplossing voor gevonden hebben.”
En niet over Zwarte Piet?
Lachend: “Over roetpiet bedoel je?”
