De undergroundscene in Kirgistan staat onder druk: 'Ze noemden onze bar een duivelse plek’

Fotojournalist Thijs Broekkamp verdiept zich in de underground technoscene in het voormalige Sovjetland Kirgistan. De raves en clubs zijn een vrijplaats voor jongeren in het steeds autocratischere en conservatievere land, maar die vrijheid wordt bedreigd.

Tekst en foto's: Thijs Broekkamp. Beeld header: Saodat in Bar Ailan. 

Het is ongeveer 4 uur 's nachts. Naarmate de dj uit Kazachstan het tempo van de muziek opvoert, gaat hij uitbundiger bewegen en trekt hij steeds meer kledingstukken uit. Naast hem dansen drie vrouwen. Een van hen draagt een bh, een kort broekje en een masker, een ander zwaait haar hoofd van links naar rechts. Het publiek is inmiddels flink uitgedund, maar helemaal vooraan staat nog een jongen met ontbloot, bezweet bovenlijf. Met woest zwaaiende armen en zijn zonnebril op lijkt hij zich helemaal te verliezen in de muziek. 

De onverwacht herkenbare setting van deze plek brengt ook mij in vervoering. Als ik de omgeving buiten deze bunker en de geschiedenis van deze plek niet zou kennen, zou ik denken in Amsterdam of Berlijn te staan. Maar ik ben niet in Europa, ik ben in Kirgistan. Op het festival Kölfest om precies te zijn, een paar uur buiten de hoofdstad Bisjkek en ver weg van veroordelende en spiedende blikken. In een kelder van een voormalig Sovjetgebouw waar vroeger uranium uit de mijnen werd verwerkt wordt 24 uur lang geraved, van vrijdag tot zaterdag. 

De afgelopen jaren reisde ik regelmatig naar het land, een voormalige Sovjetrepubliek in Centraal-Azië dat een sterke band met Rusland heeft. Maar de opkomende technoscene ontdekte ik pas laat. Voor mijn boek over de nieuwe post-Sovjetgeneratie van Kirgistan (in het Nederlands ook wel 'Kirgizië', maar die naam lijkt op de Sovjetbenaming 'Kirghizia' – in Rusland wordt die naam nog steeds gebruikt, maar voor veel Kirgiziërs heeft het een vervelende koloniale connotatie) volg ik de grootste demografische groep in het land: de jongeren. De gemiddelde leeftijd is er ongeveer 27. Ze zijn in een andere wereld opgegroeid dan hun ouders en druk bezig hun identiteit vorm te geven.

Kölfest, een technofestival in een gebouw waar vroeger uranium werd verwerkt.  

Technoscene als vrijplaats

De technoscene lijkt een van de weinige plekken waar jongeren zichzelf kunnen zijn. “Het is een gemeenschap van gedeelde denkwijzen: oppositie tegen het regime, LHBTQI-vriendelijk, dezelfde politieke opvattingen”, vertelt de dj uit Kazachstan die het publiek stond op te zwepen mij later. “Ze komen hiernaartoe om zich niet alleen te voelen. En wij proberen de ravecultuur nu bij de massa te promoten, zodat iedereen zich veilig kan voelen, niet alleen op de dansvloer, maar ook in het leven.”

De eerste feesten met elektronische muziek begonnen ongeveer in 2014, in Bisjkek. Maar die vonden onregelmatig plaats, er was niet één vaste plek. In 2021 werd de eerste undergroundclub geopend, de Ailan Bar. Dat maakte de weg vrij voor meer undergroundclubs.  Russen die eind 2022 vluchtten voor Poetins mobilisatieplicht zorgden voor nog een extra impuls: ze brachten hun ervaring met het organiseren van zulke feesten in Moskou mee en openden ook een club. Raves en feesten met elektronische muziek waren iets nieuws, en een vrijplaats bovendien, in een land waar democratie steeds meer plaatsmaakt voor autoritair bestuur.  

Dj Saodat Usupova (28) is een van de undergroundsterren van Bisjkek. Ze raakte in de wereld verzeild toen ze in haar eentje naar de feesten ging om haar depressie te boven te komen. “Ik voelde me onzeker, ik had het gevoel dat ik anders ben dan anderen. Maar deze undergroundbars en feesten accepteren je zoals je bent. Ik was zo onder de indruk van hoe de mensen dansten, zo vrij, en dat je alles kon dragen wat je wil,” vertelt ze. 

Voor haar begon het als escapisme. “Ik was zo depressief voordat ik deze scene betrad. Daarna voelde ik echt dat ik een ontwikkeling doormaakte, ik werd kalmer. In het begin ging ik alleen, want ik kende niemand. Ik vond het toen ook echt een beetje eng, hoe ik me voor anderen moest openstellen. Na twee of drie jaar had ik wat vrienden gemaakt en leerde iemand mij hoe ik moest dj’en.” 

Dj Saodat

Ze heeft daarmee haar manier gevonden om zichzelf te laten zien en te zijn. Inmiddels draait ze elk weekend wel ergens. De undergroundfeesten zijn voor haar ook een plek waar ze volledig zichzelf kan zijn. “Op de reguliere plekken in Bisjkek, de koffietentjes en mainstreamclubs, let iedereen op elkaar. Wat voor kleding je draagt, hoe je je presenteert in de maatschappij; er ligt veel druk op.” In de patriarchale Kirgizische maatschappij is het van belang hoe je je gedraagt en kleedt, vooral als je een vrouw bent. Een belangrijke spreuk luidt: wat zullen de mensen zeggen? Wat zullen de mensen zeggen als je met blauw haar rondloopt, met tattoos, schaarse kleding of als je als man op andere mannen valt? 

“Soms, als doorsnee Kirgizische mannen per ongeluk in zo’n undergroundclub belanden, dan staren ze naar je alsof je een soort alien bent, afkomstig uit de westerse wereld. En als je iets van roze glitter ofzo draagt, dan betekent dat voor hen meteen dat je homoseksueel bent”, zegt Saodat. “Kijk buiten de scene, mensen verbergen hun tattoos et cetera. Ze zijn bang om zichzelf te laten zien, om bekritiseerd te worden door onze conservatieve mensen.” De scene is een plek van vrijheid, waar je in een veilige setting kunt bespreken wat je wilt. “Dat kan politiek zijn, het kan seks zijn, het kan geestelijke gezondheid zijn, alles. De enige plek waar je echt vrij kunt zijn, in wat je wilt zeggen, geloven en hoe je je wilt kleden,” zegt Saodat. “Daarmee zijn de raves ook politiek. Het is een protest.”

Terwijl de Ailan Bar voor mensen zoals Saodat een veilig thuis is, heeft ze ook haar bedenkingen bij de scene nu ze ouder wordt. “Ik zie eenzame mensen in deze gemeenschap die na het feest niet naar huis willen. Ze willen hun eigen problemen niet onder ogen zien, ze willen langer bij elkaar blijven en gaan naar afterparties.” Ondanks dat zij zich meer open kon stellen dankzij deze scene, voelde ze zich na een tijdje ook wat meer verloren. “Ik hechtte me te veel aan deze mensen, deze gemeenschap. Daardoor verloor ik mijn eigen ambities en doelen wat uit het oog.’’ Ze vindt het moeilijk om zich los te maken uit dit wereldje en een andere richting op te gaan. “Ik heb mijn studie psychologie niet afgemaakt, ik zou nog andere dingen willen ontwikkelen en leren. Er zijn allerlei boeken die ik zou moeten lezen. Misschien wil ik op mezelf wonen, naar Oezbekistan verhuizen, waar mijn roots liggen. Maar ik durf niet, nog niet.”

Inval door zwaarbewapende militairen

Het conservatieve sentiment in de maatschappij waaraan mensen zoals Saodat willen ontsnappen, wordt verder aangewakkerd door president Japarov. Sinds zijn aantreden, via een revolutie eind 2020, spreekt hij van een moraliteitscrisis in het land en propageert hij het leven volgens de traditionele normen en waarden. De nationale moraal moet beschermd worden en Japarov heeft zichzelf opgeworpen als Kirgistans voorvechter van moraliteit en traditionele waarden. In april 2024 werd duidelijk hoe ver de overheid wil gaan om deze boodschap te verspreiden. Op een avond dat we besluiten toch niet naar de club te gaan, vallen speciale antidrugseenheden van de politie de Ailan Bar en nog een club binnen. Het is in de weken daarna het gesprek van de dag. Al snel verschijnen foto’s en filmpjes, vooral gepost door de overheid op hun eigen youtubekanaal. Onder opzwepende muziek is te zien hoe zwaar bewapende militairen het pand binnenvallen en de bezoekers dwingen op de grond te liggen. Aan het eind houden ze triomfantelijk een zakje poeder omhoog. De opbrengst is gering: een wietgrinder, een pijpje en 2 zakjes 4mmc. 

Ailan Bar

De invallen lijken vooral bedoeld om een boodschap te sturen over de levensstijl van deze jongeren. In het huiszoekingsbevel, dat het onafhankelijk nieuwsmedium Kloop in handen heeft gekregen, is te lezen dat  “naast het vermeende gebruik van mephedrone ook jongeren die zich inzetten voor westerse tradities (drugsgebruik, seks zonder verplichtingen, enz.) in de bar zitten. Veel bezoekers gedragen zich ongepast, waardoor immorele schade wordt toegebracht aan de samenleving en de jeugd”, aldus het document. 

Een barmedewerker van de Ailan, die ik op basis van anonimiteit spreek, vertelt dat de politie onbeschoft en hardhandig was. Een agent flirtte met haar, en ze waren constant de bar zwart aan het maken. Volgens hen was de muurschildering in de bar, gebaseerd op het beroemde schilderij De Dans van de Franse schilder Matisse, door een “junkie” geschilderd. Ze noemden de bar een “duivelse plek” en betichtten de bezoekers en medewerkers ervan “satanisch” te zijn. Ze vroegen dingen als “waarom verbergen jullie je adres, waarom is deze plek moeilijk te vinden?” De barmedewerker vertelt dat ze probeerde uit te leggen dat die relatieve verborgenheid deel van het concept is, “zodat niet iedereen hier kan komen en het een safe space kan zijn. Maar de agenten wilden het niet begrijpen.”

“We willen ook een safe space zijn voor queers, en af en toe organiseren we queer feesten. Dat verbergen we op onze Instagram. Ik moet er niet aan denken als die inval was geweest tijdens een van die queer feesten, dan was het pas echt problematisch geweest.”

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

• Deel