Zeven redenen om te zoeken naar een nieuwe therapeut

Onderzoek laat zien: niet het soort therapie, maar de persoon van wie je therapie kríjgt bepaalt het succes van een behandeltraject. Met deze gids weet je of het tijd wordt voor een nieuwe therapeut.

Ze zijn inmiddels bijna net zo Nederlands als onze Deltawerken en brievenbusfirma’s: de wachttijden in de GGZ. Ondanks eindeloos politiek gesteggel, aangekondigde beleidswijzigingen en een veelbelovende publiekscampagne van het ministerie van VWS, blijft de wachttijd voor een therapietraject onverminderd lang. Volgens de laatste gegevens van de Nederlandse Zorgautoriteit is de gemiddelde wachttijd voor gerichte behandelingen van onder meer depressie, angst en trauma zelfs toegenomen tot (soms ruim) boven de zogeheten treeknorm van veertien weken.

Ben je eenmaal ‘binnen’, dan zal je wellicht blij zijn dat je wachten eindelijk is beloond. Of je hebt het in de tussentijd over een andere boeg gegooid en hebt hulp weten te vinden buiten de reguliere GGZ. Hoe het ook zij: wie professionele psychische hulp vindt in Nederland, zal eerder in zijn handjes knijpen dan alweer durven te denken aan een nieuwe therapeut.

En toch is dat laatste in sommige gevallen wel degelijk een goed idee. Onderzoek na onderzoek laat namelijk zien dat het succes van een therapietraject voor een groot deel afhangt van de match met je behandelaar. Nou is zo’n klik natuurlijk heel persoonlijk: terwijl therapeut X voor de één een match made in heaven is, blijft een therapeutische vonk bij de ander uit. Maar in sommige situaties zouden de alarmbellen bij iedereen moeten afgaan - en wordt het mogelijk tijd om afscheid te nemen.

1. Je therapeut voldoet niet aan de basisvoorwaarden 

Kom je nog maar net kijken in de wondere wereld van therapie, dan zou het goed kunnen dat je in de war raakt van de vele titels die een behandelaar kan dragen. Lifecoach, basispsycholoog, GZ-psycholoog, klinisch psycholoog, psychotherapeut: het klinkt misschien als één pot nat, maar dat is het zeker niet. Want zo’n titel geeft een behandelaar belangrijke verantwoordelijkheden of juist beperkingen.

Zo moeten GZ-psychologen (ook wel ‘gezondheidspsychologen’ genoemd), verpleegkundig specialisten, klinisch psychologen, psychotherapeuten en psychiaters een zogeheten BIG-registratie hebben. Die registratie garandeert dat de psych in kwestie de benodigde opleidingen heeft gevolgd. Alleen met deze erkende titels mag iemand een diagnose stellen en een behandelplan maken. Hier vind je een volledig overzicht van alle titels en bijbehorende bevoegdheden. En hier kun je zorgverleners opzoeken in het landelijke BIG-register. 

Daarnaast moeten therapeuten die cliënten behandelen voor een psychische stoornis voldoen aan het landelijke kwaliteitsstatuut voor de GGZ. Onderdeel daarvan is dat er een klachtenregeling moet zijn voor cliënten en dat de behandelaar of organisatie is aangesloten bij een onafhankelijke geschillencommissie.

Dus: vertelt een lifecoach je dat je ADHD hebt en hij je van je klachten kan afhelpen? Of blijkt je psychotherapeut helemaal geen BIG-registratie te hebben? Zoek snel verder.

"Die transparantie zorgt voor een gevoel van vertrouwen en gelijkwaardigheid: belangrijke factoren om een therapie te laten slagen"

2.  Je weet niet wat je van je therapie kunt verwachten 

Volgens Lidewy Hendriks, als GZ-psycholoog verbonden aan MIND Korrelatie, is het belangrijk dat een therapeut al in het eerste gesprek duidelijk maakt wat hij of zij je kan bieden. Hendriks: “Iedere professional heeft zijn eigen stijl, behandelmethoden en manier van communiceren. Het is goed als een therapeut daar transparant over is, zodat je als cliënt kan aanvoelen of diegene bij je past. Die transparantie zorgt ook voor een gevoel van vertrouwen en gelijkwaardigheid: allemaal belangrijke factoren om een therapie te laten slagen.”

Is het je niet duidelijk welke behandelmethoden een therapeut toepast, hoe een eventuele diagnose is gesteld, hoe vaak je elkaar kan zien en of iemand ook buiten een sessie te bereiken is? Vraag er dan naar. Blijft het vaag of klinkt het als een grote mismatch? Dan zit je waarschijnlijk niet op de juiste plek.

3.  Je therapeut luistert niet naar feedback

Zit je eenmaal wat verder in je therapietraject, dan is het heel normaal dat je (afhankelijk van de toegepaste methode) wordt geconfronteerd met oud zeer, verdriet, boosheid, angsten en onzekerheden. Zeker bij bepaalde vormen van psychotherapie kan er in dat proces frictie ontstaan tussen jou en de behandelaar, zegt hoogleraar psychiatrie Jim van Os.

Van Os: “Sommige therapeuten kiezen ervoor om je te prikkelen en een spiegel voor te houden, misschien worden er dingen gezegd die je niet leuk vindt om te horen.” Het is niet erg als je daardoor weerstand of irritatie voelt richting een therapeut, vindt de hoogleraar. “Maar je moet het wel kunnen uitspreken en er samen op kunnen reflecteren.”

Het belang van feedback en reflectie wordt ook door Lidewy Hendriks onderstreept. “Blijf er niet mee zitten als je je na een sessie in de war, boos of verkeerd begrepen voelt. Het is heel gebruikelijk om bij een eerstvolgende sessie eerst stil te staan bij hoe een laatste gesprek is gevallen, bij de impact die het op je heeft gehad. En de therapie daar zo nodig op aan te passen.”

Gaat een therapeut gewoon door waar hij was gebleven nadat je bijvoorbeeld uitspreekt dat je een sessie als onveilig hebt ervaren of dat je niet weet hoe je al die omhooggekomen emoties moet hanteren, dan is dat geen goed teken. “Het is belangrijk dat een therapeut je feedback serieus neemt”, zegt Hendriks. “En dat het gevoel van veiligheid en vertrouwen eerst wordt hersteld als het een deuk heeft opgelopen.”

Volgens hoogleraar Van Os moet een therapietraject er altijd op gericht zijn om je zelfredzaamheid te vergroten

4. Je wordt te afhankelijk gemaakt of geïsoleerd van je omgeving

Zeker wanneer je last hebt van eenzaamheid, kan het zo zijn dat je therapeut voor je gevoel de enige persoon is op wie je kan bouwen. Een zekere mate van afhankelijkheid is dan onoverkomelijk, maar volgens hoogleraar Van Os moet een therapietraject er altijd op gericht zijn om je zelfredzaamheid te vergroten. “Heb je weinig sociale contacten, dan zal een goede therapeut je verleiden om die op te doen en samen met je willen nadenken over waar je die kunt vinden.”

Geeft je therapeut je het gevoel dat hij of zij de enige persoon op aarde is die je kan helpen, dat er niemand anders is die je ooit zal begrijpen of probeert hij of zij je zonder reden weg te houden bij familie of vrienden (denk aan een toxische relatie, gewelddadig persoon of kliniekopname)? Absoluut een rode vlag.

En of er nou sprake is van zo’n rode vlag of niet, volgens prof. dr. Van Os is het voor veel cliënten sowieso een goed idee om een overstap van individuele therapie naar groepstherapie te overwegen. “Aan groepstherapie kleven allerlei voordelen. Je leert je kwetsbaar op te stellen naar anderen, leert van elkaars ervaringen en merkt dat je niet alleen bent. Het maakt de therapeut als persoon wat minder belangrijk en zo wordt ook de afhankelijkheid kleiner.”

5. Je therapeut stort zijn of haar hart uit bij jou, in plaats van andersom

Het delen van eigen emoties en levenservaringen kán voor een therapeut een manier zijn om een cliënt te helpen, zegt psycholoog Hendriks. “Maar het moet wel functioneel zijn. Bijvoorbeeld om je een gevoel van begrip en erkenning te geven, of om even te laten zien dat je als therapeut ook maar een mens van vlees en bloed bent.”

Wat natuurlijk níet de bedoeling is, is dat de rollen worden omgedraaid en jij als cliënt steun biedt aan je therapeut. “Als je als behandelaar door een moeilijke periode gaat of als het verhaal van een cliënt veel herinneringen of emoties oproept, dan kun je dat kwijt tijdens intervisie met collega’s”, vertelt prof. dr. Van Os. “Af en toe je eigen kwetsbaarheden tonen kan geen kwaad, maar een cliënt mag zich er niet door bezwaard of belast voelen.”

"Zeker bij de meer persoonsgerichte vormen van psychotherapie is verliefdheid een bekend verschijnsel"

6. Romantische gevoelens zitten de therapie in de weg

Je hebt lang gewerkt aan een vertrouwensband met je behandelaar, voelt je veilig, kunt álles delen en bedenkt je dan: help, ik ben verliefd! Geen zorgen: je bent niet de eerste die romantische gevoelens ontwikkelt voor zijn of haar therapeut. “Zeker bij de meer persoonsgerichte vormen van psychotherapie is het een bekend verschijnsel”, zegt psycholoog Hendriks.

Gelukkig hoeft dat nog niet het einde te betekenen van een therapietraject. Hendriks: “Wel is het belangrijk dat je ook die gevoelens op tafel legt en met je therapeut gaat analyseren waar ze vandaan komen. Zo kan het zijn dat je bij hem of haar iets vindt wat je in je dagelijks leven mist, zoals iemand die naar je luistert, je begrijpt of je zelfvertrouwen geeft.” Brengen je romantische gevoelens je zo uit balans dat je je niet meer kunt focussen of niet verder komt in je traject, dan is het verstandig om op zoek te gaan naar een vervanger.

Het wordt overigens een ander verhaal als het je therapeut is die romantische of seksuele gevoelens uit richting jou. “Dat is foute boel”, zegt de psycholoog. “Als die gevoelens bij een therapeut opspelen, moet dat in intervisie met collega’s worden besproken en niet met de cliënt. Het mag de onderlinge band nooit in de weg zitten.” Vertelt een behandelaar dat hij of zij gevoelens voor je heeft en wordt er vervolgens geen plan bedacht om je traject elders voort te zetten? Dan is dat een vorm van grensoverschrijding.

En dat brengt ons bij het laatste punt. 

7. Er is sprake van grensoverschrijdend gedrag 

Seksueel getinte opmerkingen, mailtjes of appjes, aanranding, verkrachting, verbale of fysieke agressie, intimidatie en uitingen van misogynie, discriminatie of racisme: het zijn allemaal vormen van grensoverschrijdend gedrag en géén onderdeel van een normaal therapietraject. Ook niet als een therapeut meent dat het bij het proces hoort. Maak je zoiets mee, meld het dan bij de organisatie of instelling waar je therapeut aan verbonden is, dien een klacht in bij het Landelijk Meldpunt Zorg en/of laat je informeren via het Nationale Zorgnummer.

Maar hoe zit het dan met een bemoedigend schouderklopje of een therapeut die een hand op je arm legt als je in tranen voor hem zit? “Als therapeut kom je al gauw in een lastig, grijs gebied”, erkent Lidewy Hendriks. “Daarom leert een therapeut terughoudend te zijn in het maken van fysiek contact, juist om verwarring over de intentie te voorkomen. Raakt een therapeut je aan en vind je dat als cliënt niet prettig, zeg het dan. In zo’n kwetsbare situatie is consent des te belangrijker.”

Beeld in header: © Tijmen Snelderwaard

• Deel