Terug naar Brandpunt+
Waar of niet waar?: TikTok is slecht voor je geheugen
- Artikel
- 03 nov 2021
- 4 minuten leestijd
Dat social media niet altijd een positieve invloed heeft, bewijst deze hoogleraar met zijn onderzoek over TikTok onder jongeren.
Hoewel het onderzoek ‘Waarom TikTok slecht kan zijn voor je geheugen’ nog in volle gang is, maakt rechtspsychologie Henry Otgaar (38) al wel kans op de Klokhuis Wetenschapsprijs hiervoor. Deze prijs richt zich op onderzoeken die ook interessant zijn voor een jongere doelgroep.
Ha Henry, voor je onderzoek verspreidde je via social media nepnieuws onder een groep proefpersonen. Wat is daaruit gebleken?
“Ik wilde voor dit onderzoek erachter komen hoe mensen reageren op nepnieuws dat wordt verspreid via social media. Op TikTok en Instagram komt veel nepnieuws voor waar jongeren dagelijks aan worden blootgesteld. We hebben voor het onderzoek aan het begin van de pandemie bijvoorbeeld nepnieuws gecreëerd over ernstige bijwerkingen van vaccins. Samen met echte nieuwtjes hebben we die onder de proefpersonen verspreid en gevraagd of ze zich iets hiervan konden herinneren. Meer dan de helft van de proefpersonen dacht dat ze dit verzonnen nieuws konden herinneren van iets wat ze op het nieuws hadden gezien. Dit noem je een valse herinnering.”
Hoe werk dat in het brein, zo’n valse herinnering?
“We maken dagelijks dingen mee en wat het meest relevant is, wordt een herinnering. Na een tijdje begin je details te vergeten. Als je dan nepnieuws tegenkomt met een hoog gehalte van plausibiliteit en waarschijnlijkheid kan dat die gaten in je herinnering opvullen. Voorbeeldje: je hoort over een vaccin en eventuele bijwerkingen, maar je weet niet meer precies hoe dat nou zat. Het kan dat je het dan onbewust opvult met (valse) informatie die je bijvoorbeeld op TikTok voorbij hebt zien komen.”
Geldt dit ook voor situaties die niet coronagerelateerd zijn?
“Zeker, je kunt ook een valse herinnering krijgen door een influencer die zegt dat veel sporten voor een hogere intelligentie zorgt. Het kan eigenlijk over van alles gaan. Het meest extreme voorbeeld is dat mensen worden veroordeeld in rechtszaken door valse herinneringen. Heel vaak is er geen DNA en moet de rechtbank vertrouwen op verklaringen van getuigen.”
Wat is het gevaar van een valse herinnering?
“Valse herinneringen maken we dagelijks mee. Dat is niet erg, maar in sommige gevallen wel zoals bij een vaccinatie. Een valse herinnering bepaalt je gedrag, want je wilt bijvoorbeeld geen coronaprik nemen omdat die ene Instagram Story over onvruchtbaarheid in je hoofd hangt. Het moeilijke is dat mensen het zelf niet als een valse herinnering zien. Voor hen voelt het als echt aan.”
Online is veel commentaar op socialmediakanalen die nepnieuws filteren. Wat is jouw mening daarover?
“Ik vind het goed en denk dat het helpt, maar ik begrijp het commentaar. Het schuurt met de vrijheid van meningsuiting. Naar mijn mening is het toch in sommige gevallen nodig om in te grijpen. De zaak in Bodegraven begin 2021 vind ik daar een goed voorbeeld van. Er werd online een verhaal verspreid over een begraafplaats in het dorp waar slachtoffers van een satanisch ritueel zouden liggen. Mensen zijn massaal naar die graven toegegaan om daar persoonlijke brieven en spullen neer te leggen. Dat zorgde voor schrik en verdriet bij nabestaanden die daar écht iemand hadden liggen.”
Wat vond je het meest verrassende aan het onderzoek?
“Uit het onderzoek bleek dat mensen die geloven in samenzweringstheorieën het meest vatbaar zijn voor nepnieuws. Dat is misschien iets wat je verwacht, maar nu toont wetenschappelijk onderzoek dit ook echt aan.”
Tot slot: wat kunnen we tegen valse herinneringen die worden veroorzaakt door nepnieuws doen?
“Als je iets herkent als nepnieuws zal het minder snel een valse herinnering worden. Ik denk daarom dat educatie onder jongeren belangrijk is. Leer ze kritisch denken, leg uit hoe ze bronnen kunnen achterhalen en geef ze tools om nepnieuws te herkennen. Dat mag wat mij betreft al beginnen op scholen.”
Stemmen op Henry voor de Klokhuis Wetenschapsprijs kan tot 3 november via deze link.
