Vrienden voor het leven, tegen de doodstraf

Renate Bouwmeester en Merel Pontier kennen elkaar via een gemeenschappelijke vriend. Dat is op zich niet ongewoon, maar de gedeelde vriend die de jonge juristen aan elkaar voorstelde is de Amerikaanse terdoodveroordeelde Clinton Young.

Door Laura Brammerloo

Van hun bijzondere vriendschap valt veel te leren. Om te beginnen: lang niet alle vrouwen die corresponderen met iemand op death row doen dat uit blinde verliefdheid of een fascinatie met gevaarlijke mannen.

Dat ze bestaan, zal niemand ontkennen: vrouwen die verliefd worden op hun ter dood veroordeelde penvriend. Het internet staat vol met verhalen over liefdesrelaties tussen Europese vrouwen en Amerika’s zwaarste criminelen. Onderzoeksjournalist Linda Polman schreef er een veelgeprezen boek over, Death Row Dollies, waarin ze jarenlang verschillende ‘dollies’ volgt die iets hebben met gevangenen die op een dodelijke injectie wachten in Texas. 

“Dat boek heb ik hier ergens liggen”, zegt Merel Pontier op een vrijdagmiddag in haar Rotterdamse appartement, waar zij en Renate Bouwmeester de hele ochtend sollicitatiegesprekken hebben gevoerd voor hun snelgroeiende stichting, de Clinton Young Foundation. “Ik vond het heel interessant om te lezen. Niet vanwege de dollies, maar omdat het boek een uniek inkijkje geeft in het rechtssysteem en de doodstraf in Texas.”

Merel en Renate kennen de Texaanse gevangenis die het decor vormt van Death Row Dollies goed. Ze zijn er talloze keren geweest, en ze hebben er door de jaren heen duizenden brieven naartoe gestuurd. Geen liefdesbrieven, maar bemoedigende berichten uit de buitenwereld waarvan hun goede vriend Clinton al zo lang is afgezonderd.

Clinton Young, of nummer 999447 van het Texas Department of Criminal Justice, is veroordeeld voor twee moorden die in 2001 plaatsvonden. Hij was toen achttien. Deze zomer wordt hij zesendertig. Hij heeft zijn leeftijd zien verdubbelen tijdens het slepende gevecht om zijn onschuld te bewijzen.

Renate en Merel steunen hem in die strijd. Door er vriendschappelijk voor hem te zijn, maar ook door met zijn advocaten mee te denken, donaties in te zamelen en zijn zaak onder de aandacht te brengen in de media, op universiteiten en in de politiek.

Strijd voor Clinton
Sinds enkele jaren zetten de vrouwen zich samen voor Clinton in. Daarvoor correspondeerden ze allebei afzonderlijk met hem. Renate stuurde hem voor het eerst een brief in 2007. Ze studeerde rechten en wilde iets doen om het isolement van een death row-gevangene te doorbreken. Via de website writeaprisoner.com kwam ze met Clinton in contact. “Inmiddels zijn we twaalf jaar bevriend.”

In 2014 brengt Renate de zaak van Clinton onder de aandacht van documentairemaakster Jessica Villerius, nadat ze een tijdlang op een advocatenkantoor in de Verenigde Staten heeft gewerkt. “Het onrecht dat ik daar heb gezien, bracht me ertoe om Jessica een brief te schrijven.”

Documentaire 
Jessica Villerius maakt een documentaire over Clinton (bij Brandpunt! Hier te zien). In Rotterdam wordt Code Rood: De doodstrafgezien door een rechtenstudente die net een half jaar op een advocatenkantoor in Amerika heeft meegelopen. Net als Renate is ze geboeid door het Amerikaanse rechtssysteem, en een uitgesproken tegenstander van de doodstraf. “De documentaire greep me aan. Ik besloot Clinton een brief te sturen, en hij schreef terug”, vertelt Merel. 

Voor Clinton, die altijd heeft volgehouden dat hij onschuldig is, betekent de steun van Merel en Renate oneindig veel. Maar hier in Nederland, ver weg van de bizarre realiteit van het bestaan op death row, worden de vrouwen niet altijd gewaardeerd voor wat ze zijn: juristen, mensenrechtenactivisten, en misschien wel bovenal trouwe vrienden. 

Er kleeft een romantisch cliché aan vrouwen die met terdoodveroordeelden corresponderen. Met dat cliché willen jullie afrekenen. Waarom?
Renate: “Het is frustrerend dat je eerst stigma’s de wereld uit moet helpen voordat mensen je serieus nemen. We willen vechten voor Clinton, maar we moeten ook vechten tegen de vooroordelen die er bestaan over vrouwen die met een terdoodveroordeelde schrijven. We moeten ons vaak eerst verdedigen als we aangeven wie wij zijn en wat voor werk we met de stichting doen. Dat steekt, vooral omdat we het gevoel hebben dat wij ons werk en onze vriendschap met Clinton niet zouden hoeven verdedigen als wij mannen waren geweest.”

Merel: “Dat voelt onrechtvaardig.”

Renate: “We hebben er tegenwoordig wel minder last van, sinds er een documentaire over Clinton is en onze stichting meer bekendheid heeft gekregen. Mensen begrijpen het beter.”

Merel: “Dat heeft misschien ook te maken met het feit dat er sterke aanwijzingen zijn voor Clintons onschuld. Wij steunen iemand die onschuldig vastzit, dat is in onze maatschappij iets gerechtvaardigds. Ik denk dat mensen een stuk minder begrip voor ons zouden hebben als Clinton schuldig was.”

Renate: “Eigenlijk zou dat niet moeten uitmaken. Voor terdoodveroordeelden zijn brieven de enige vorm van contact met de buitenwereld. Het is essentieel dat er mensen zijn die met death row-gevangenen corresponderen. Dat moeten we niet stigmatiseren.”

Jullie geloven in Clintons onschuld. Zouden jullie ook met hem schrijven als hij die moorden wel gepleegd had?
Renate: “Ja. We zijn Clinton niet gaan schrijven omdat hij onschuldig is. Dat wisten we nog niet op het moment dat wij hem voor het eerst een brief stuurden. Ik wist vrijwel niets over hem, behalve het kleine beetje dat ik online had gevonden. Zijn vonnis, zijn arrestatiefoto, zijn strafblad. Meer informatie had ik niet.”

Merel: “Ik had de documentaire gezien, dus ik had wel een beeld van Clinton en zijn zaak. In de docu legt hij uit waarom hij de moorden feitelijk niet gepleegd kan hebben, en waarom de verklaringen van zijn drie medeverdachten niet kloppen. Zijn veroordeling is volledig op die verklaringen gebaseerd. Maar in werkelijkheid is er nog veel meer misgegaan in zijn veroordeling. Pas toen ik bij de stichting kwam en toegang kreeg tot juridische documenten, werd het voor mij duidelijk dat Clinton absoluut geen eerlijk proces heeft gehad.”

Renate: “Clinton verdient een nieuw proces. Daar strijden we voor met de Clinton Young Foundation. Maar we hopen ook dat we met de stichting mensen kunnen aanmoedigen om brieven te sturen naar andere gevangenen op death row.” 

Dat jullie nu samen vechten voor de mensenrechten van Amerikaanse terdoodveroordeelden, komt doordat Clinton jullie een paar jaar geleden aan elkaar voorstelde. Hoe is dat gegaan?
Merel: “In 2016 besloot ik opnieuw voor een half jaar naar Amerika te gaan, om stage te lopen bij een advocatenkantoor dat terdoodveroordeelden bijstaat. Toen ik dat aan Clinton vertelde, zei hij dat ik contact moest opnemen met een Nederlandse juriste met wie hij al heel lang schreef. Zij had vrijwilligerswerk gedaan op een advocatenkantoor in New Orleans dat zich volledig op doodstrafzaken toelegt.”

Renate: “Uiteindelijk heeft Merel ook in New Orleans stagegelopen. Ze woonde zelfs in het huis waar ik ook gewoond had. Ik vind het fijn dat er iemand is met wie ik mijn ervaringen kan delen.”

Foto: Merel, Clinton en Renate 

Jullie kenden elkaar nog niet zo lang toen er iets ingrijpends gebeurde: Clintons executiedatum werd vastgesteld. 
Renate: “Ja. Op 26 oktober 2017 zou hij geëxecuteerd worden. Merel en ik hebben toen maandenlang heel intensief campagne gevoerd. We schreven de gouverneur, dienden een verzoek in bij de Nederlandse ambassade en zetten een actie op met Amnesty International.”

Merel: “Het gebeurt vaak dat een executie vlak voor de vastgestelde datum wordt afgewend, dus daar blijf je tot het laatste moment op hopen. Maar toen we twee weken voor de executiedatum nog geen nieuws hadden ontvangen, moesten we er rekening mee houden dat het echt ging gebeuren. Renate en ik zijn toen samen naar Amerika gevlogen, zodat we Clinton in de week voor zijn executie nog konden zien. Je moet dan afscheid gaan nemen, maar je weet totaal niet hoe.”

Renate: “Ik twijfelde ook heel erg of ik bij de executie aanwezig wilde zijn. Gelukkig hebben we die keuze nooit hoeven maken. Op het laatste moment werd Clintons executie afgewend.”

Voor Clinton moeten die maanden zenuwslopend zijn geweest. Als een vriend het moeilijk heeft, wil je er voor hem zijn. Maar hoe doe je dat als die vriend op death row zit? 

Merel: “We kunnen hem vooral steunen door brieven te schrijven. Dat is de enige vorm van sociaal contact die hij mag hebben, afgezien van de afspraken met zijn advocaten en de twee bezoekuren die hij per week heeft.”

Even bellen kan dus niet?
Merel: “Nee. Je ziet in films wel eens van die gevangenistelefoons waar gevangenen in de rij staan om te bellen. Op death row in Texas zijn die telefoons er niet. Terdoodveroordeelden zitten hun straf in isolatie uit. Clinton zit tweeëntwintig uur per dag in zijn cel. Daar heeft hij alleen een typemachine, een radio en de krant.”

Renate: “Dat is met ingezameld geld voor hem gekocht. Sommige terdoodveroordeelden, die geen steun hebben van buiten, hebben helemaal niets in hun cel.”

Merel: “De detentieomstandigheden op death row zijn ontzettend schadelijk. Psychologisch is het een marteling. Daarom is het zo belangrijk dat er mensen zijn die met terdoodveroordeelden schrijven.”

Waar schrijven jullie over met Clinton?
Renate: “Onze correspondentie is niet vertrouwelijk, dus we schrijven nooit inhoudelijk over de zaak. Dat is onverstandig, omdat onze brieven gecontroleerd worden en tegen Clinton gebruikt kunnen worden. Maar verder schrijven we eigenlijk overal over. De stichting, de acties die we ondernemen, de dagelijkse dingen die we meemaken, wat ons bezighoudt.”

Merel: “Ik schrijf met Clinton regelmatig over juridische uitspraken van het Supreme Court in doodstrafzaken. We vinden het allebei interessant om die uitspraken te volgen. Dan schrijft hij: heb jij die en die uitspraak al gelezen? En dan discussiëren we daarover. Dat is leuk.”

Jullie hebben hem ook vaak bezocht in de gevangenis. Hoe is het om daar te zijn? 
Merel: “Het blijft bizar om die gevangenis binnen te lopen, dat went nooit. Het is een trieste plek. De begroeting met Clinton is ook altijd een raar moment. Clinton is nog geboeid als hij naar de bezoekruimte wordt gebracht. Hij wordt dan op een stoel aan de andere kant van die glazen wand gezet, en dan pas maken de cipiers zijn kettingen los. Dat is moeilijk om te zien.”

Renate: “Vooral de eerste keer dat ik hem bezocht was heftig. Ik was nog nooit in een gevangenis geweest. Überhaupt niet, ook niet in een Nederlandse.”

Merel: “Nee, ik ook niet.”

Denken jullie dat er een dag komt waarop jullie Clinton gewoon thuis zullen opzoeken en een biertje met hem drinken op zijn porch? 
Merel: “De strijd is nog lang niet gestreden, maar ik geloof dat die dag er komt. Die hoop moet je houden.”

Renate: “Dat is ons doel. Vrijheid voor Clinton. Binnenkort komt er een hoorzitting, waarbij een rechter zal kijken naar de tegenstrijdige verklaringen van Clintons medeverdachten. We hopen dat de rechter oordeelt dat het valse verklaringen zijn die Clintons proces negatief hebben beïnvloed. Dan komt de dag dat we ergens in Amerika als doodgewone vrienden op de porch voor Clintons huis zitten weer een klein stapje dichterbij.”

Voor Clinton betekenen jullie veel. Is hij andersom in jullie levens van net zo’n grote betekenis?
Renate: “Ja, zeker. Dankzij Clinton besef ik dat vrijheid niet vanzelfsprekend is, dat ik alles uit mijn leven moet halen.”

Merel: “Clinton is heel belangrijk in mijn leven. Hij is de reden dat ik mij binnen het strafrecht ben gaan richten op Amerikaanse doodstrafzaken. Ik heb zojuist mijn baan opgezegd om een tweede rechtenmaster in Texas te gaan volgen. Over vijf weken vertrek ik. Na dat studiejaar ben ik van plan om in Texas de Bar Exam af te leggen, zodat ik als advocaat Amerikaanse terdoodveroordeelden kan bijstaan. Zonder Clinton had ik dat nooit gedaan. Hij is voor mij de motivatie om deze droom na te jagen.”

Meer weten?
Jessica Villerius maakte een serie NPO-documentaires over het verhaal van Clinton Young. Na Code Rood: De Doodstraf in 2014 verschenen in 2017 de documentaires Deal met dood en De laatste kans. Deze docu’s zijn terug te kijken via NPO Start. Of ga naar de website van de Clinton Young Foundation om op de hoogte te blijven van Clintons zaak en het werk dat Renate Bouwmeester en Merel Pontier met de stichting doen.

• Deel