Een pandemie zoals we nu hebben met het coronavirus, zou net zo goed in ons land kunnen beginnen. Nederland is namelijk een van de grootste hotspots voor uitbraken van dierziektes ter wereld. Sterker nog, de uitbraken van Q-koorts in 2007 en de vogelgriep in 2003 waren de grootste uitbraken ooit in Europa en begonnen beiden in Nederland. Ook waren er grote uitbraken van de varkenspest, BSE en MKZ. Miljoenen dieren moesten daardoor worden geruimd. Hoe kon dit gebeuren?

Q-koorts – 2007

Tussen 2007 en 2010 raakten in totaal zo’n 100.000 mensen besmet, zijn er duizenden mensen chronisch ziek geworden en stierven er ongeveer honderd mensen aan Q-koorts. Het is tot op heden de grootste uitbraak ooit van de ziekte. Hoe gebeurde dit? De Q-koortsbacterie zorgt bij geiten voor een spontane abortus. De geïnfecteerde placenta en het vruchtwater mengen zich vervolgens met de mest, en als die verwaait kunnen mensen in de omgeving besmet raken. Eén bacterie kan al genoeg zijn voor een besmetting. Q-koorts kan niet van mens op mens doorgegeven worden, alleen van geit tot mens. Maar doordat er aan het begin van de eeuw steeds meer intensieve geitenboerderijen zijn bijgekomen, kon de ziekte zich makkelijk verspreiden.

Vogelgriep - 2003

In 2003 vonden opvallend veel boeren dode kippen in hun stallen. Onderzoek van kadavers wees uit dat het om een vorm van vogelgriep ging. Vogelgriep (Aviaire Influenza, AI) is een verzamelnaam voor verschillende griepvirussen. Sommigen daarvan kunnen overgaan op mensen. De variant HPAI die doorgaans vogelpest genoemd wordt, kan volgens de Wageningen University and Research zelfs een risico vormen voor de volksgezondheid en leiden tot ‘ernstig verlopende infecties bij mensen’. De gevolgen van de uitbraak in 2003 waren enorm. Broedbedrijven trokken de stekkers uit hun broedmachines, omdat er niks gedaan kon worden met kuikens en besmette bedrijven doodden hun pluimvee. Uiteindelijk werden op 1300 bedrijven 30 miljoen dieren vernietigd. Ondanks die maatregelen schat het RIVM dat minimaal duizend mensen in 2003 waren besmet met het vogelpestvirus. Een dierenarts overleed zelfs aan de gevolgen.

BSE – 1997

BSE staat voor boviene spongiforme encephalopathie, maar is bij het grote publiek beter bekend als de gekkenkoeienziekte. Het was een ziekte die vooral veel in Engeland voorkwam, maar ook in Nederland werd er al jaren voor gewaarschuwd. De dieren raakten besmet via het voer. In 1989 werd daarom het gebruik van diermeel afkomstig van herkauwers in voer bestemd voor herkauwers verboden. In 1994 mocht helemaal geen diermeel afkomstig van zoogdieren gebruikt worden in voer voor herkauwers. Toch werd in 1997 in Nederland toch de eerste koe aangetroffen met BSE. Toen bleek ook dat de getroffen maatregelen pas na een jaar of 5 effect hadden door de incubatietijd van 4 tot 5 jaar. Consumptie van met BSE boviene spongiforme encefalopathie  besmet rundvlees (voornamelijk hersen- en zenuwweefsel) kan dat de dodelijke ziekte van Creutzfeldt-Jakob variant (vCJD) veroorzaken. Daarnaast is overdracht van mens op mens mogelijk via bloed. Gelukkig komt vCJD zelden voor. In Nederland zijn 3 personen aan vCJD overleden. Wereldwijd zijn er ruim 200 gevallen bekend.

MKZ - 2001

MKZ is zeer besmettelijk en treft runderen, varkens, schapen en geiten en zorgt voor blaren bij mond, hoeven en uiers. In 2001 was er een grote uitbraak ,waarbij uiteindelijk 285.000 dieren zijn afgemaakt. Voor de mens is de ziekte eigenlijk niet gevaarlijk en besmetting is heel zeldzaam. Dit gebeurt alleen door contact met besmet vee, het drinken van besmette, rauwe (ongepasteuriseerde) melk of het eten van besmet, rauw vlees. Besmetting veroorzaakt bij de mens lichte ziekteverschijnselen in de vorm van pijnloze blaasjes rondom de mond die snel en vanzelf overgaan. Wel bleek later dat zeker tien boeren zelfmoord pleegden als gevolg van de mkz-crisis.

Varkenspest - 1997

De varkenspest waarde al een maand rond in het zuiden van Nederland toen het op 4 februari 1997 ontdekt werd. In totaal zouden er 429 uitbraken van geconstateerd worden van februari 1997 tot en met maart 1998. In totaal werden 700.000 varkens afkomstig van besmette bedrijven geruimd en 1,1 miljoen varkens afkomstig van 1286 bedrijven werden preventief geruimd. Voor varkens kan het dodelijk zijn, maar mensen kunnen niet besmet raken. Wel kan een nieuwe uitbraak grote financiële gevolgen hebben voor de export. De laatste jaren is de angst voor een nieuwe uitbraak van de varkenspest in Nederland weer toegenomen na uitbraken in China en België in 2018. In Duitsland zat de schrik er eerder dit jaar goed in toen er een wild zwijn vlakbij de Duits-Poolse grens aangetroffen werd met varkenspest.

Geschreven door: Maic Oudejans

Bronnen: De Groene Amsterdammer, WUR (2) (3) (4), Boerderij.nl (2), RIVM (2), NOS, AD, Omroep Gelderland, RTL Nieuws