Schulden. Iedereen heeft ze. Bijvoorbeeld een hypotheek, een studieschuld of een nieuwe iPhone. En zolang je er financieel toe in staat bent om die schuld af te betalen is er niet veel aan de hand. Het wordt pas een probleem als dat niet meer lukt.

Eén op de vijf huishoudens in Nederland heeft betalingsproblemen. Dat zijn omgerekend 1,35 miljoen huishoudens. Bij 8% daarvan gaat het om ernstige betalingsproblemen. Oftewel: ruim honderdduizend huishoudens in Nederland. Dat is niet niks.

In Nederland worstelen 700.000 huishoudens met problematische schulden. Dat zijn schulden die niet binnen 3 jaar terug te betalen zijn. Dan zijn er nog 800.000 huishoudens die het risico lopen op probleemschulden. De gemiddelde schuld bedraagt 42.900 euro, verdeeld over gemiddeld 14 verschillende schuldeisers. Een groot deel van deze schulden bestaat uit boetes, incasso- en deurwaarderskosten

Wat voor soorten schulden zijn er?

Er bestaan in principe vier soorten schulden: 

• Overlevingsschulden (vaste lasten worden niet gehaald). 
  
• Overbestedingsschulden (meer kopen dan je kunt). 
  
• Compensatieschulden (drugs- of gokverslaving). 
  
• Aanpassingsschulden (veranderingen in leefpatroon: scheiding, werkloos). 
  

En de meest voorkomende schulden zijn: Een belastingschuld, achterstand in het betalen van je vaste lasten, fraude (bijvoorbeeld. uitkeringen krijgen waar je geen recht op hebt), een studieschuld en boetes.

Zoals gezegd hoeft een schuld niet erg te zijn, we hebben bijna allemaal wel een schuld. Zoals een nieuwe telefoon, een studieschuld, of een hypotheek. Maar een schuld wordt problematisch als je die niet meer kan betalen. Het NIBUD (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) heeft het over twee soorten betalingsproblemen: lichte en zware. 

Lichte betalingsproblemen heb je als je:

• Een enkele keer de huur of hypotheek meer dan tien dagen te laat betaalt. 
  
• Regelmatig een aanmaning ontvangt.
  
• Regelmatig geen geld meer hebt kunnen opnemen/niet meer kan pinnen. 
  
• Regelmatig een automatische incasso hebt geweigerd.
  
• Een enkele keer een voorschot op het salaris hebt gevraagd. 
  
• Brieven van incassobureau of deurwaarder hebt ontvangen.
  
• Regelmatig een creditcardschuld van meer dan 500 euro hebt gehad. 
  
• Regelmatig afbetalingsregelingen hebt getroffen. 
  

Ernstige betalingsproblemen heb je als: 

• Je afgesloten bent van energie.
  
• Er beslag is gelegd op je loon.
  
• Je regelmatig de huur of hypotheek meer dan 10 dagen te laat hebt betaald.
  
• Je regelmatig een voorschot op je salaris hebt gevraagd.
  
• Je bent aangemeld bij het CAK (Centraal Administratie Kantoor).
  

In Pak De Macht zag je Nikki met ernstige betalingsproblemen. Maar waarom dan? Ze heeft geen gokverslaving, geen drugsverslaving, ze heeft geen gat in haar hand en is geen mislukt mens. Hoe is het bij haar dan zo ver gekomen?

Hoe kom je nou eigenlijk in de schulden?

Je kan zonder dat je het doorhebt zo in een neerwaartse schuldenspiraal terecht komen. Stel je hebt een huis waar je huur voor betaalt, maar bent net je baan verloren. Dan kan je je huur niet betalen. Er volgt een betalingsherinnering, maar die kan je dus ook niet betalen. De huurbaas stuurt nu een incassobureau op je af, die hanteren natuurlijk extra kosten die ze op jou verhalen. En zo stapelt de schuld al snel op.

Soms lukt het met een betalingsregeling om nu de schuld te betalen, maar soms ook niet. De schuldeiser, in dit geval het incassobureau, vraagt aan de recht om jou te veroordelen om het bedrag te betalen. Die veroordeling wordt langsgebracht door een deurwaarder, die ook weer betaald moet worden. Zo loopt de schuld aardig op, en voor je het weet laat de deurwaarder beslag leggen op je bezittingen.

Klinkt dat nog wat abstract? Dan hebben we hier een rekensommetje voor je:

Stel: je kan je zorgverzekering niet meer betalen. Je hebt een openstaand bedrag: 100 euro

Je krijgt een herinnering.

• De Eerste herinnering: 48,40 euro 15% (want onder 2.500 euro) dus 15 euro, maar minimaal 40 euro rekenen + btw = € 48,40 (incl. BTW) 
  
• Rente: 8 euro (8% van 100 euro = 8 euro) 
  

Je openstaande bedrag is nu 108 euro + 48,40 euro aan de incassokosten voor de eerste herinnering à schuld: 156,40 euro. 

Daar komt de tweede herinnering.

• Tweede herinnering: 48,40 euro (15% (want onder 2.500 euro) dus 16,2 euro, maar minimaal 40 euro rekenen + btw = € 48,40 (incl. BTW) 
  
• Rente: 8% van 108 euro = 8,64 euro
  

Je openstaande bedrag is nu 116,64 euro + 48,40 euro aan incassokosten voor de eerste herinnering + 48,40 euro aan de incassokosten voor de tweede herinnering à schuld: 214,24 euro. 

En doe daar nog maar een derde herinnering bij.

• Derde herinnering: 8,40 euro (15% (want onder 2500 euro) dus 16,2 euro, maar minimaal 40 euro rekenen + btw = € 48,40 (incl. BTW) 
  
• Rente:  8% van 116,64 euro = 9,33 euro
  

Je openstaande bedrag is nu 125,97 euro + 48,40 euro aan incassokosten voor de eerste herinnering + 48,40 euro aan de incassokosten voor de tweede herinnering + 48,40 euro aan de incassokosten voor de derde herinnering à schuld: 272,37 euro 

Vanaf hier moet je ook nog eens meer zorgpremie betalen (terwijl je het geld al niet had) en gaat het dossier naar de gerechtsdeurwaarder: 

• Dagvaarding: 83,38 euro
  

Je totale schuld is nu 355,75 euro.

• Betekening: 80,24 euro
  

Je totale schuld is nu 435,99 euro.

• Beslaglegging: 109,66 euro
  

Je totale schuld is nu 545,65 euro + (een deel van) je meubels kwijt

• Loonbeslag: 124,39 euro
  

Je totale schuld is nu 670,04 euro + geen looninkomsten meer.

• Informatiekosten: 1,71 euro (voor Basisregistratie Personen), 1,88 euro (voor UWV-polis), 4,61 euro (voor Kvk), 4,25 euro (voor Kadaster)
  

En zo is je kleine schuld van 100 euro ineens 671,75 euro geworden. Ergens klopt hier iets niet. Een boete is een goed idee om mensen af te schrikken, maar als je al te weinig geld hebt om het oorspronkelijke bedrag te betalen, is het logisch dat je de boetes die volgen ook niet kunt betalen. Zelfs kleine kinderen snappen dat.

Eigenlijk kan je dus wel zeggen dat we in Nederland een schulden-industrie hebben die geld verdient over de rug van mensen die het toch al niet makkelijk hebben. Het feit dat ze hun schuld niet kunnen betalen moet daar wel het bewijs voor zijn, toch zijn er tal van bedrijven die op dat moment inspringen en denken: hier valt geld te verdienen!

Is er dan geen hulp?

Je zou denken dat als 20% van de huishoudens in Nederland te kampen heeft met betalingsproblemen, er ook hulp moet komen vanuit de overheid om die mensen uit de schulden te werken. Dat is zowel sociaal als financieel het meest wenselijke. En gelukkig kan dat ook. Dat heet schuldhulpverlening. Ha, gelukkig! 

Hoe gaat dat dan, en vooral hoe lang duurt dat?

Een schuldenaar klopt eerst aan bij de schuldhulpverlening. Zo’n hulpverlener maakt met de schuldeisers, zoals je zorgverzekeraar, telefoonprovider of ander bedrijf, afspraken over wat er nog betaald kan worden. Meestal duurt zo’n betalingsafspraak drie jaar en wordt aan het einde het restant kwijtgescholden. Dan ben je schuldenvrij.

Wel moet je eerst bewijzen dat je ‘saneringsrijp’ bent. Dat betekent dat je minstens twee maanden je vaste lasten moet betalen zonder nieuwe schulden aan te gaan. En dat is een probleem, want dat lukt bij lang niet iedereen. Veel mensen met schulden hébben namelijk geen geld, en moeten schulden aangaan om überhaupt te overleven.

Ben je wel saneringsrijp, dan nog stemt maar iets meer dan een derde van de schuldeisers in met een betalingsvoorstel, waarvan weer een derde tijdens het afbetalingstraject alsnog afvalt. Voor hen valt er namelijk meer te verdienen als ze doorgaan tot de hele schuld is geïnd. 

Als schuldeisers niet mee willen werken, kom je in de wettelijke schuldsanering: je leeft drie jaar op bijstandsniveau. Je moet dan zo veel mogelijk geld verdienen en alle niet-noodzakelijke dingen verkopen. Dit alles is rot voor de schuldenaar, maar ook de schuldeisers krijgen meestal hun geld grotendeels niet terug. En sanering kost bovendien ook nog eens veel geld. En dat allemaal omdat je misschien heel even wat minder lekker ging en een kleine rekening niet kon betalen.

Stress

Je kunt je voorstellen dat zo'n neerwaartse schuldenspiraal niet alleen slecht is voor je portemonnee, maar ook voor je mentale gezondheid. Je krijgt stress.

Stress kost gigantisch veel energie, zowel mentaal als fysiek. Als je veel stress hebt, ben je al snel oververmoeid, zonder dat je ook maar iets gedaan hebt. Er blijft dus weinig energie over voor het oplossen van je problemen, zoals die enorme stapel schulden.

Als je acute stress hebt, maakt je lichaam veel van het hormoon cortisol aan. Cortisol zorgt ervoor dat je meteen kan reageren op een gevaarlijke situatie: je hartslag versnelt, je reflexen staan hooggespannen en je reageert op basis van je emoties in plaats van je gedachten – er is namelijk helemaal geen tijd om na te denken. De korte termijn is belangrijker dan de lange, want je moet dit akkefietje eerst maar eens zien te overleven.

Dat is een prima reflex als je als holbewoner oog in oog staat met een mammoet, maar minder als je adequaat moet handelen in een financiële situatie. Mensen met schulden verkeren permanent in die acute stressmodus: ze zijn letterlijk aan het overleven. Hun cortisol is dus altijd hoog. Dat betekent dat ze niet meer goed op de lange termijn kunnen denken en dus enkel korte termijn beslissingen nemen. 

Door geldgebrek zijn het denkvermogen en handelingsvermogen niet meer beschikbaar voor andere dingen zoals het opbrengen van geduld, concentratie, het maken van een plan, het nadenken over alternatieven, het schakelen tussen taken en het onthouden en verwerken van informatie. Dat leidt tot onverstandige beslissingen, onzorgvuldigheid, afwezigheid, impulsiviteit, kortzichtig gedrag en het maken van fouten. 

Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie legt het uit.

Probleem van ons allemaal

De Monitor, tegenwoordig Pointer, van KRO-NCRV onderzocht wat het de samenleving eigenlijk kost: de belastingbetaler betaalt mee aan al die problemen. Mensen gaan slechter slapen door schulden, ze gaan vaker naar de huisarts, worden depressief, er ontstaan problemen in het gezin, incassokosten lopen op, mensen blijven langer in de bijstand. Dat zijn allemaal kosten waar de samenleving ook mee te maken krijgt. 

Er zijn berekeningen gemaakt waaruit blijkt dat iemand die 10 jaar in de schulden zit de samenleving 100.000 euro kost, 10.000 euro per jaar. Als je dan kijkt naar het aantal mensen met grote schulden dan kom je al snel op een miljard per jaar aan kosten, misschien wel meer.

Wat vindt de politiek eigenlijk?

Het kost de staat, en dus de belastingbetaler jaarlijks miljarden. Wat vinden de verschillende politieke partijen daar eigenlijk van?

• Partijen die pleiten voor landelijke systemen (incassodiensten, schuldhulptrajecten of registers): CU, GroenLinks, SGP, PvdA, CDA, SP en 50Plus.
  
• Partijen die pleiten voor (financiële) educatie om armoede te bestrijden: CU, PvdA, 50Plus.
  
• Partijen die pleiten voor betere (overheids)communicatie om armoede te bestrijden: CU, SGP, SP, 50Plus, PvdA, DENK
  
• Partijen die pleiten voor (financiële) ondersteuning van gemeenten om armoede te bestrijden: VVD, PvdA, SP 
  
• Partijen die pleiten voor betere toegang tot schuldhulpverlening of wettelijke schuldhulpsanering: SGP, SP, 50PLUS, PvdD, VVD.
  
• Partijen die (actief) pleiten om het taboe van schulden te doorbreken: PvdA, DENK 
  
• Partijen die pleiten voor aanpak van incassobureaus: GroenLinks, SGP, PvdA, SP.
  
• Partijen die pleiten voor herziening van het belastingstelsel: CU, GroenLinks, FvD, CDA, D66.
  

Schuld

Even terug naar dat woordje schuld. Het is frappant dat we het woord schuld gebruiken voor een bedrag dat je nog moet betalen, maar ook voor iets dat je verkeerd hebt gedaan. Door die vergelijking associëren we onbewust iemand met schulden altijd met iemand die iets verkeerd heeft gedaan. En als je iets verkeerd hebt gedaan moet je gestraft worden, met een dikke boete. 

Maar we kunnen bij het schuldenprobleem ook de schuld ergens anders leggen, namelijk bij de bedrijven die geld verdienen aan mensen met schulden. Zijn zij niet de echte schuldigen?

Twee grote partijen in Nederland zijn Direct Pay – een schuldopkoper en verantwoordelijk voor 10% van alle schuldzaken bij kantonrechters in 2017 – en tromgeroffel… Wehkamp. 

De Wehkamp is staat er bekend om dat je er dingen op afbetaling kunt kopen. Maar afbetaling plus rente betekent lening. Wehkamp verdiende in 2019 maar liefst 42,7 miljoen euro aan leningen. Zij rekenen erop dat mensen zich niet in kunnen houden en zo impulsaankopen doen. 

Heb je het geld niet? Maak je niet druk, je betaalt het later wel, mét rente. Zij noemen het service, wij noemen het een verdienmodel. En bij Wehkamp kan bovendien je niet alleen spullen op krediet krijgen, maar ook geld. Bijpinnen noemen ze dat. Keiharde geldleningen dus. Alleen hoef je tot 1000 euro in Nederland geen uitgebreid achtergrondonderzoek te doen naar de lener, en of die dat soort leningen wel terug kan betalen.

En zo draait de vicieuze cirkel lekker rond. Schuld stapelt op schuld stapelt op schuld. 

Manifest

Tijd dus om een manifest te ondertekenen. Als er één ding duidelijk is geworden, is dat er enorm veel geld valt te verdienen in de schuldenindustrie. Schulden zijn dus producten, sterker nog: mensen met schulden zijn producten. En dat kan zo niet langer. Daarom heeft Pak De Macht een nieuw Manifest opgesteld, om te laten ondertekenen door schuldeisers, zoals Wehkamp en Direct Pay.

Tim ging langs bij Wehkamp, en probeerde Direct Pay te pakken te krijgen. Hoe dat verliep zie in de aflevering.