Zo eind jaren zestig had de FBI er alles voor over om de charismatische Black Panther en burgerrechtenactivist Fred Hampton het zwijgen op te leggen. Hoe ver ze gingen zie je in deze Oscarwinnaar met acteerkanonnen Daniel Kaluuya en Lakeith Stanfield.

Wie is die ‘Black Messiah’ uit deze op waarheid geïnspireerde film van regisseur Shaka King? Het is in een notendop de jonge socialistische activist Fred Hampton (Daniel Kaluuya), die rond z’n twintigste voorzitter wordt van de politieke militante Black Panther Party in Illinois. Hampton richt er in 1969 de zogenaamde multiculturele Rainbow Coalition op waar hij niet alleen samen met zwarte, maar ook witte en latino-Amerikanen, studenten en andere groepen sociale veranderingen probeert te realiseren. En hij strijdt met de Black Panthers tegen racisme en politiegeweld, desnoods met geweld. Z’n enerverende speeches en gratis-ontbijt-programma voor kinderen maakten de voorzitter steeds populairder. En dus ook een steeds grotere doorn in het oog van de FBI, met toen aan het hoofd de omstreden directeur J. Edgar Hoover die de panters beschouwden als ‘de allergrootste dreiging voor de nationale veiligheid’.

Wie is de Judas?

Dan de Judas uit de titel, de zwarte Amerikaan William O’Neal (Lakeith Stanfield). Hij is ongeveer achttien wanneer de politie hem oppakt voor autodiefstal en de FBI hem een aanbod doet: help ons door te infiltreren bij de Black Panthers en Fred Hampton uit te schakelen, dan helpen wij jou van je strafblad af. De apolitieke O’Neal stemt in, maar merkt al gauw dat Hampton en z’n kameraden helemaal niet het terroristische tuig is zoals de FBI dat afschildert. Zijn empathie voor Hampton neemt toe. Kappen met de missie is echter geen optie en de FBI gaat z’n boekje steeds misselijkmakender te buiten om de zwarte panters lam te kunnen slaan. Voor iedereen die niet bekend is met dit pijnlijke stukje geschiedenis, zal ik niet spoilen over de afloop. Maar iedereen die undercoverfilms als Donnie Brasco of BlackKklansman kent, kan wel raden dat het infiltrant O’Neal elke seconde heter onder de voeten zal worden en dat het einde niet happy zal zijn.

Meer undercoverthriller dan biografie

Het levert een verbluffend mooi geschoten en indrukwekkende undercoverthriller op vol spanning en en een hoop tragiek. Geen Fred Hampton biopic dus. Deze film hangt grotendeels aan het perspectief van de verrader van het stuk. En dat pakt wisselend uit. Enerzijds is er die spanning: zal hij ontmaskerd worden? Maar op de momenten waarop Daniel Kaluuya (Get Out, Widows) heerlijk op dreef is als Hampton, en hij je kippenvel bezorgt met zijn poëtische woorden, zijn introverte momenten, zijn vurige speeches en alleszeggende blikken, denk je: geef me meer van de man. Je ziet net genoeg om erg van deze figuur onder de indruk te zijn, maar net te weinig om emotioneel helemaal mee te gaan. Ken je iets van de zwarte Amerikaanse geschiedenis en de moeizame strijd voor burgerrechten, dan kun je wel zo raden waar Hampton vandaan komt en weet je dat hij vecht voor een goede zaak. Maar bij de achtergrond en zijn grote verdiensten staat de strak gemonteerde film niet lang stil.

Waarom nou?

Datzelfde geldt voor ‘Judas’ O’Neal. We krijgen het verhaal voornamelijk mee vanuit zijn ogen, maar ook van deze verrader vraag je je soms af waar hij vandaan komt en wat hem in z’n acties voornamelijk drijft. Is het de angst voor die lange gevangenisstraf? Zijn loyaliteit naar z’n FBI-contactpersoon en ‘rolmodel’ Roy Mitchell (Jesse Plemons, The Irishman)? De beloofde vergoeding voor zijn verraderskunsten misschien? Een combinatie van dit alles? Of was het de uitleg die hij later in een eenmalig interview voor de PBS-documentaire Eyes on the Prize zou geven. “I was part of the struggle. That’s the bottom line. I wasn’t one of those armchair revolutionaries.” Dat O’Neal zich dezelfde avond na de uitzending van het leven beroofde, impliceert iets van spijt of gewetenswroeging. En hij zit gedurende de operatie OVERDUIDELIJK niet lekker in z’n zenuwachtige vel; de spagaten waarin deze onervaren infiltrant zich bevindt, speelt vertolker Lakeith Stanfield (Atlanta, Knives Out) erg overtuigend. Maar een duidelijk daarom op het grote waarom krijg je niet. Al kun je je natuurlijk afvragen of zo’n jong persoon in zulke bizarre omstandigheden dat zelf helemaal doorheeft, laat staan regisseur Shaka King en zijn schrijversteam. Een onbeantwoorde vraag of spijtbetuiging is misschien niet bevredigend, maar raakt in deze situatie wellicht meer aan de realiteit.

Kaluuya en Stanfield: damn wat goed

Maar goed, je wilt natuurlijk vooral weten: kijken of niet kijken? Absoluut kijken! Want wat ondanks de ‘gaten’ (en de creepy make-up van Hoover-vertolker Martin Sheen) beklijft, is een bijzondere en knappe film over een lelijk stuk geschiedenis. Een vrij genuanceerde ook: de schofterige operatie van de FBI wordt terecht bekritiseerd, maar ook de daden van de Black Panthers worden hier en daar -wel iets minder- spiegels voorgehouden. Je wilt de film zeker ook zien voor de briljante, en ik herhaal briljante manier waarop Kaluuya en Stanfield hun personages gestalte geven. Beide werden de acteurs terecht genomineerd voor vele filmprijzen, waaronder de Oscars voor Beste Bijrol. Voor een verhaal waarvan je van tevoren al weet dat het alleen maar verliezers kent, houden zij je tot de laatste seconde gefascineerd om te zien hoe het afloopt.

• Judas and the Black Messiah (2021)
• Cijfer: 8
• Drama, thriller, historie
• Duur: 2u, 6min
• Regie: Shaka King
• Cast: Daniel Kaluuya, Lakeith Stanfield, Jesse Plemons, Martin Sheen

• Deel