Zowel in de moderne geneeskunde als in de vleesindustrie kunnen we niet zonder antibiotica. Maar wat is het eigenlijk en hoe komen we eraan?
Bacteriën
Het was onze eigen Antonie van Leeuwenhoek die het
bestaan van bacteriën vaststelde. Met zijn zelfgemaakte microscoop vond hij in
1676 deze levende “diertgens” in putwater. Hij stond daarmee aan de basis van
de microbiologie. Maar het duurde tot 1859 voordat Louis Pasteur aantoonde dat bacteriën
de oorzaak waren van allerlei ellende: bedorven melk, zure wijn en, nog
belangrijker, besmettelijke ziekten.
Ontsmetting
Al snel na de ontdekking van de rol van bacteriën bij ziekteprocessen ging men
op zoek naar middelen om deze kleine organismen te bestrijden. Het doden van de
beestjes bleek niet moeilijk. Ontsmettingsmiddelen als fenolen en alcohol doden
bacteriën van elke soort. De kunst was om een middel te ontwikkelen dat bacteriën
bestreed op of in levend weefsel zonder dat weefsel te beschadigen. Want dit
was nog best lastig. De Duitse arts Robert Koch ontdekte de miltvuurbacterie en
dacht de oplossing te hebben gevonden in een kwikhoudend middel. Dit middel
doodde inderdaad de bacteriën, maar ook de muizen waar hij het op testte
stierven aan een kwikvergiftiging.
Penicilline
De eerste echte antibiotica liet nog even op zich
wachten. In 1929 ontdekte de Britse arts en microbioloog Alexander Fleming per
toeval dat de stafylokokken bacterie in zijn groei geremd werd door een
schimmelkolonie. Deze schimmel kwam per ongeluk op de kweekplaat terecht waarop
hij de stafylokokken onderzocht. Tot zijn verbazing zag Fleming dat precies op
de plek waar de schimmel groeide alle bacteriën dood waren. De schimmel in
kwestie was de penicillium chrysogenum. De werkzame stof in de kweekvloeistof van de
schimmel noemde Fleming penicilline. Deze stof was echter instabiel en moeilijk
te zuiveren. Pas in 1941 werd onderzoek bij mensen mogelijk doordat Howard Florey en Ernst Chain zich toelegden op
grootschalige bereiding van penicilline. Dit betekende de doorbraak bij het
grote publiek en de geboorte van de antibiotica zoals wij die kennen.
Resistentie
Onderzoekers ontdekten al snel dat sommige bacteriën een
enzym aan konden maken dat penicilline afbreekt en de bacterie resistent maakt
tegen antibiotica. Dat is de reden dat er continu nieuwe antibiotica worden
ontwikkeld. Want de microbiële wereld reageert altijd met een
resistentieontwikkeling tegen nieuwe antibiotica.
Geschreven door: Maic Oudejans
Bronnen: NEMO, RIVM, Quest
