Guatemala bungelt onderaan het lijstje van gendergelijkheid in Latijns-Amerika, en als vrouw of lhbtq'er moet je hard vechten voor je rechten. Dit heeft alles te maken met het machisme dat diepgeworteld zit in de Guatemalteekse samenleving.

In Guatemala maken dominante mannen de dienst uit en heerst er een machistische cultuur. Dit heeft als resultaat dat vrouwen het op meerdere gebieden zwaar te verduren hebben. Zo is er veel geweld tegen vrouwen, wat vrijwel altijd onbestraft blijft, en hebben vele jonge vrouwen hetzelfde lot: zwanger raken van een oudere man en je de rest van je leven in dienst stellen van je gezin.

geweld tegen vrouwen

De machistische cultuur in Guatemala heeft onder andere als gevolg dat er heel veel geweld tegen vrouwen voorkomt. En dat de daders daar vrijwel altijd mee wegkomen. In een artikel van Vice staat dat er in 2014 en 2015 meer dan 1.000 vrouwen in Guatemala werden vermoord. Vice sprak in 2016  met feministische rapper Rebeca Lane, die denkt dat het geweld waar vrouwen in Guatemala nu mee te maken krijgen, een resultaat is van het geweld dat het leger tijdens de 36-jarige burgeroorlog gebruikte tegen de bevolking, en dan vooral tegen vrouwen. Lane voert met haar muziek een strijd voor vrouwenrechten en tegen de machistische cultuur, die nog steeds een stempel drukt op de Guatemalteekse bevolking. Patricia Mendelez, adviseur bij lokale mensenrechtenorganisatie ‘Pastorel de la Tierre', beaamt de omvang van het geweld tegen vrouwen in een interview met MO. “Er sterven vandaag de dag meer vrouwen door huiselijk geweld of seksueel geweld dan door de oorlog."

Het grote probleem is dat 98% van deze op vrouwen gerichte misdaden onopgelost blijft. Geweld tegen vrouwen wordt niet serieus genomen. Maar ongelijkheid voor vrouwen is niet alleen in het juridische systeem een probleem, vertelt Mendelez. “Er is ook een nijpend tekort aan gezondheidszorg voor vrouwen, vooral in landelijke gebieden. En ook op het vlak van onderwijs wordt er te weinig geïnvesteerd om de toekomstige generaties bewust te maken van de problematiek rond gender.”

Kindbruiden

Een ander resultaat van de genderongelijkheid in Guatemala is dat maar liefst één op de drie meisjes getrouwd is voor haar achttiende levensjaar. In 2015 is er eindelijk een wet aangenomen die de wettelijke leeftijd waarop iemand mag trouwen van veertien naar achttien heeft verhoogd. Daarvoor was het nog legaal om te trouwen vanaf je veertiende. Een gevolg van deze huwelijken is dat zwangerschap onder jonge meiden heel veel voorkomt in Guatemala. Want waar geweld tegen vrouwen nauwelijks serieus wordt genomen en daders van zulke praktijken niet gestraft worden, is abortus in Guatemala wel illegaal, met effectieve gevangenisstraffen van drie jaar. 

Emma spreekt in Trippers met een Guatemalteekse arts die vertelt over de risico’s van een zwangerschap op tienermeisjes. “In de kliniek heb ik meisjes van amper twaalf jaar meegemaakt. Vaak is het zo, dat als die meisjes zwanger raken, ze er fysiek en mentaal nog niet klaar voor zijn. Er zijn meisjes die op een normale manier kunnen bevallen, maar vaker moet een keizersnede worden toegepast omdat de baby te groot is voor hun omvang of bekkentype.” Complicaties die optreden tijdens zwangerschap en bevalling is een van de meest voorkomende doodsoorzaken van adolescenten. 

Hoewel de wettelijke leeftijd om te trouwen is verhoogd, betekent dit niet dat er nu minder meisjes zwanger raken of met een oudere man eindigen. Dat zegt ook Caroline Escobar, mensenrechtenactiviste, in Trippers. “Het probleem is dat de wetten er zijn, maar ze niet worden gehandhaafd. De gewoonte is sterker dan de wet. En de gewoonte zegt dat het niet uitmaakt. Er is een kreet in Guatemala en Nicaragua die luidt: “op hun twaalfde zijn ze er klaar voor.” Hiermee wordt bedoeld dat, wanneer meisjes hun eerste menstruatie hebben gehad, ze klaar zijn voor een samenleving die ze alleen maar wil voor het grootbrengen van een volgende generatie. Jonge meisjes gaan van hun vader naar hun echtgenoot, zonder enige tussenfase waarin ze een eigen leven hebben.”

Het idee dat vrouwen er slechts zijn om de man van dienst te zijn en de kinderen op te voeden, zit diepgeworteld in de Guatemalteekse cultuur. Viviana Patal, directeur van Women's Justice Initiative, vertelt aan Latin America Reports dat er in families vaak hetzelfde wordt gedacht. “Het ontbreekt ouders aan kennis en middelen om hun dochters bij te brengen dat ze meer potentie hebben en ze betere kansen te bieden. Er wordt vaak gedacht dat een echtgenote en moeder worden de enige optie is.” 

De machocultuur in combinatie met de Guatemalteekse wet zorgt ervoor dat veel meisjes school vroegtijdig verlaten om een leven te starten met een veel oudere man. En dat wordt weer in verband gebracht met vele sociale en gezondheidsrisico’s. Met weinig voorlichting over seksuele gezondheid en zonder diploma’s, is een hele generatie jonge vrouwen gedwongen hun adolescentie op te geven om een huishouden te runnen en kinderen op te voeden. 

Een voorbeeld van deze generatie is Quevelin, met wie Emma in Trippers spreekt. Quevelin is veertien en zwanger van haar vriend, die 23 jaar ouder dan zij is. Hoewel de twee aangeven verliefd te zijn, is het verhaal van Quevelin treurig. Ze vertelt aan Emma dat ze er altijd van droomde om geneeskunde te studeren en arts te worden, maar dat ze door haar moeder van school werd gehaald toen ze haar man ontmoette. En nu is haar leven al voor haar uitgestippeld: voor de kinderen en haar man zorgen. 

Toch lijkt er in Guatemala ook een nieuwe generatie op te staan die zich verzet tegen het machisme en de ongelijkheid van vrouwen. Maurice is op een pleintje getuige van een hiphop-battle tussen stuk voor stuk stoer uitziende jonge mannen. Allen geven ze aan niet machistisch te zijn. “Ik vind dat je mensen niet op hun geslacht moet beoordelen. Ik vind dat je mensen op hun capaciteit moet beoordelen.” En dat schept hoop.