Historica Yulia Pattopang over de dekoloniale Indonesië Nederland herdenking: ‘Deze herdenking biedt ruimte voor alle verhalen en ervaringen’

Uit de behoefte aan een eerlijkere en inclusievere herdenking is de Dekoloniale Indonesië Nederland Herdenking op 16 augustus ontstaan. Hier is er ruimte voor álle verhalen en slachtoffers. Yulia is vandaag gastspreker: “Ook mijn verhaal, het Indonesische verhaal, moet worden verteld.”

In Nederland herdenken we elk jaar op 15 augustus het einde van de Japanse bezetting in de archipel die we nu Indonesië noemen. Op deze dag in 1945 gaf Japan zich over, waarmee een einde kwam aan drie jaar van hevig geweld en onderdrukking. Voor veel Nederlanders en de Indische gemeenschap is dit een dag van rouw, een moment om stil te staan bij het leed dat zijzelf of hun voorouders hebben doorstaan.

Voor Indonesiërs heeft deze datum een heel andere betekenis. Twee dagen na de Japanse overgave, op 17 augustus 1945, riep Soekarno de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Dit was het begin van een nieuwe strijd – niet meer tegen Japan, maar tegen de Nederlandse koloniale overheersing. Hoewel dit het symbolische begin was van een nieuw tijdperk, was de strijd voor echte onafhankelijkheid nog lang niet voorbij. Voor Indonesiërs staat 17 augustus symbool voor de bevrijding van eeuwenlange onderdrukking en uitbuiting, maar ook het begin van een moeilijke en gewelddadige strijd om die vrijheid te behouden.Deze gebeurtenis leidde tot de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, die vier jaar duurde en eindigde met de officiële erkenning van de Indonesische onafhankelijkheid door Nederland in 1949. 

16 augustus

De Dekoloniale Indonesië Nederland Herdenking op 16 augustus is in het leven geroepen om beide kanten van deze geschiedenis te erkennen. Deze herdenking biedt ruimte aan alle slachtoffers en perspectieven, waaronder die van Indonesiërs, Indische Nederlanders en anderen die betrokken waren bij deze periode. Het doel is niet alleen om het leed van de Nederlandse en Indische gemeenschappen tijdens de Japanse bezetting te herdenken, maar ook het rechtmatige verzet van de Indonesische bevolking tegen koloniale onderdrukking te erkennen. Initiatiefnemer Benjamin Caton benadrukt op de website dat ‘je het ene leed niet hoeft te ontkennen om het andere te erkennen, ook als de trauma’s anders zijn’. Tijdens deze herdenking wordt volgens hem het verleden niet weggestopt, maar juist op een manier besproken die ruimte biedt voor verbinding en heling.

We spreken Yulia Pattopang, een Indonesische historica en programmamaker, die haar carrière heeft gewijd aan de koloniale geschiedenis van Nederland en Indonesië. Ze is werkzaam bij het Indisch Herinneringscentrum en vandaag gastspreker tijdens de herdenking. Ze vertelt ons waarom deze herdenking voor haar zo belangrijk is.

Hoi Yulia, zou je iets kunnen vertellen over je achtergrond en wat je interesse in de koloniale geschiedenis van Nederland en Indonesië heeft aangewakkerd?

“Ik ben geboren en getogen in Indonesië en kwam in 2007 naar Nederland om verder te studeren. Ik volgde een Master in Koloniale Geschiedenis en Globalisering aan de Universiteit Leiden, omdat geschiedenis me altijd heeft gefascineerd. Als kind hoorde ik weleens flarden aan verhalen van mijn oma over de onafhankelijkheidsoorlog, maar pas later begreep ik echt hoe diep dat leed zat. Mijn familie was slachtoffer van zowel de Japanse bezetting als de Nederlandse koloniale onderdrukking. Door mijn studies en persoonlijke ervaringen heb ik meer inzicht gekregen in de complexe relatie tussen Nederland en Indonesië.”

Wat ontdekte je toen je je ging verdiepen in de koloniale geschiedenis van Indonesië?

“Hoe meer ik me verdiepte in de geschiedenis, hoe duidelijker het werd hoe complex en gelaagd het verhaal van Indonesië is. Neem mijn eigen familiegeschiedenis; ik ken die zelf niet eens heel goed, wat ook niet vreemd is, want de Indonesische gemeenschap was nooit homogeen. In de eeuwen voor de kolonisatie, tussen de 8e en 12e eeuw, kwamen handelaren uit India en Arabische landen al naar Indonesië. Daardoor is het lastig om te definiëren wat nu echt 'Indonesisch' is. Soms vraag ik me zelfs af: bestaat de ‘echte’ Indonesiër wel?

De verhalen uit de 12e eeuw fascineren me, juist omdat ze laten zien hoe lang en diep de banden met andere culturen zijn. Maar die geschiedenis is ook beladen. Toen Indonesië onafhankelijk werd, zagen mensen dat als een strikte scheiding: dit is nu mijn land, niet meer jouw land. Maar in de koloniale samenleving was het niet zo zwart-wit. Er waren niet alleen de Nederlandse en Indonesische kanten; er waren ook Indo-Europeanen, Chinezen, Arabieren, allemaal gemeenschappen die door de kolonisator zijn gecreëerd. In het dagelijks leven lag het allemaal veel complexer, en daarom ligt die geschiedenis zo gevoelig; er zijn zoveel kanten en persoonlijke ervaringen uit die tijd.”

Waarom is de Dekoloniale Herdenking volgens jou belangrijk?

"Deze herdenking is opgericht om een eerlijker en inclusiever verhaal te vertellen. Het gaat om balans: zorgen dat iedereen zich gehoord en erkend voelt. De herdenking wil geen leed met elkaar vergelijken, maar juist alle aspecten van onze gedeelde geschiedenis erkennen. Deze herdenking is minder formeel dan de nationale herdenkingen en biedt ruimte voor alle slachtoffers, zowel Nederlanders, Indonesiërs en alle andere etniciteiten uit de archipel. Het gaat hier echt om de persoonlijke verhalen en hoe de geschiedenis invloed heeft op de generaties daarna. Geschiedenis is niet zwart-wit; er zijn veel lagen en verschillende ervaringen die allemaal een plek verdienen in het herdenken en vertellen van deze geschiedenis. Voor mij is het belangrijk om te erkennen dat de verhalen uit de Indonesische kant, die honderden jaren gekoloniseerd werd, ook een plek verdienen. De herdenking op 16 augustus probeert daarbij stil te staan, zonder het leed van de Nederlandse en Indische gemeenschappen te negeren.”

Hoe zorgt deze herdenking voor meer inclusie dan de Nationale Herdenking?

“Wat deze herdenking anders maakt, is dat er geen gebruik wordt gemaakt van militaire symbolen en tradities. Daarom wordt de koloniale bezetting, zoals die in het door Nederland bezette Indonesië plaatsvond, tijdens deze herdenking duidelijk afgekeurd, er is geen vlagvertoon en geen militaire taptoe. Er is bewust gekozen voor een andere manier van herdenken, waarbij persoonlijke verhalen en ervaringen centraal staan, en zowel de Nederlandse en Indische als Indonesische kant belicht worden.”

Hoe zie je de toekomst van deze herdenking?

"Ik hoop dat deze herdenking steeds meer persoonlijke verhalen en ervaringen zal delen, zodat we een beter begrip krijgen van de complexe geschiedenis tussen Nederland en Indonesië. We moeten niet alleen de grote gebeurtenissen herdenken, maar ook de verhalen van gewone mensen aan beide kanten. Het zou geweldig zijn als mensen de herdenking bezoeken en zien wat het te bieden heeft. Als je merkt dat er iets ontbreekt of beter kan, is het goed om daarover in gesprek te gaan. Alleen samen kunnen we het beter en inclusiever maken. Het is belangrijk om het gesprek voort te zetten en verbinding te zoeken. Zonder dialoog over ons gezamenlijke verleden komen we niet verder."

Foto credits: Yuhandi Harahap (@halahpercuma_photography)

• Deel