Psycholoog over verkrachters: “Heeft bijna nooit alleen met seks te maken”

*Waarschuwing: dit artikel gaat over seksueel geweld “Mensen denken al snel ‘opsluiten en de sleutel weggooien’. Maar zo zit ik niet in elkaar”, zegt Corine de Ruiter, hoogleraar Forensische Psychologie. “Ik wil begrijpen hoe ze tot die verkrachting komen. Ik weet ook dat alleen straffen en opsluiten niet werkt. Uiteindelijk komt iemand weer vrij. Als de drijfveren achter die verkrachting niet worden aangepakt, gaan iemand sneller opnieuw de fout in.”

Hoe ben jij geïnteresseerd geraakt in dit vakgebied?
“Eigenlijk door toeval. Via een onderzoek dat ik deed kwam ik in contact met een tbs-kliniek in Utrecht. Zij vroegen mij om onderzoek te doen naar de invloed van de opvoeding op tbs-patiënten. Hier zaten ook verkrachters bij. Ik merkte al heel snel dat er weinig kennis was over die hele sector. Ik wil proberen te begrijpen hoe mensen tot bepaalde gedragingen komen.”

Wat brengt iemand tot verkrachting?
“Er zijn verschillende typen verkrachters. Het gedrag kan dan wel hetzelfde zijn, maar de drijfveren (dus de onderliggende psychologische oorzaken) kunnen heel verschillend zijn. Zo heb je het type dat gedreven wordt door de wens om macht uit te oefenen. Het gaat dan om ‘sex on your terms’, dus dat diegene volledig wil bepalen wat er gebeurt. Van deze groep is er ook een deel waarbij het zo ver gaat dat er ook een sadistische component in zit. Dus dat die machtsbehoefte zo groot is dat diegene bijvoorbeeld echt de angst in de ogen van het slachtoffer wil zien, en hier ook lust aan beleeft.” 

“Een ander type verkrachter draagt mega veel boosheid met zich mee. Vaak door ervaringen in het verleden. In die gevallen lijkt het eigenlijk min of meer toeval dat die boosheid zich uit in een verkrachting. Die twee types komen ook echt met andere voorspellingen wat betreft van herhalingsgevaar, en hebben een heel andere aanpak van behandeling. Over dat machtstype zijn de meeste zorgen, omdat die meer gevaar lopen om een serie dader te worden.” 

Zijn er eigenschappen die verkrachters gemeen hebben?
“Het ligt er nogal aan welk type het is. De machtsverkrachters hebben vaak antisociale trekken. Dus vaak iemand die egocentrisch is, zichzelf heel wat vindt en vindt dat die recht heeft op allerlei dingen. Het woedetype zijn vaak mensen die heel impulsief zijn en een kort lontje hebben. Die groep heeft een veel minder groot risico om in herhaling te vallen dan het machtstype.”

In hoeverre zie je dat de jeugd een rol speelt?
“We zien vaak dat het gedrag terug te leiden valt naar de jeugd. Het is niet zo dat alle verkrachters zelf seksueel misbruikt zijn, maar je ziet wel een veel hogere mate van trauma in de kindertijd. Dit kunnen verschillende dingen zijn. Een ouder met psychische problemen, alcoholverslaving, fysiek geweld, etc. Deze pijn van vroeger komt dan naar buiten via een delict. Vaak begint dit met andere vormen van grensoverschrijdend gedrag, zoals aanranding. Als ze vervolgens merken dat ze daarmee wegkomen, geeft dit hen een bepaald machtsgevoel. Dit ontspoort dan steeds verder, en komt uiteindelijk tot een verkrachting. Denk bijvoorbeeld aan de slachtoffers van The Voice. De mensen die in de machtspositie stonden gingen steeds een stukje verder. Omdat ze er ook mee weg kwamen. Het lijkt iets verslavends te hebben.”

Welk groot misverstand bestaat er over verkrachters?
“Dat het om de seks gaat. Mensen denken vaak dat verkrachting door seks gedreven wordt, maar dat blijkt bijna nooit het geval. En ja, het gaat óók om seks, maar het gaat vooral om een uiting van die macht of woede. In onze maatschappij wordt macht dan ook vaak gekoppeld aan seks. Er wordt vaak gezegd ‘macht seksualiseert’. Dus er is iets in de psyche van mensen dat macht en seks met elkaar linkt.” 

Kan een verkrachter ‘genezen’ worden?
“Ja, dat kan. Er zit hierin wel een verschil tussen de types. De woedeverkrachter is makkelijker te behandelen dan de machtsverkrachter. Ooit hebben we bijvoorbeeld een intensieve behandeling gedaan bij een jongen die in de tbs was beland wegens een verkrachting. Hij had een vreselijke vader. De hele behandeling centreerde zich rondom de relatie met zijn vader. Uiteindelijk realiseerde hij zich dat hij net zo afschuwelijk als zijn vader was geworden. Als een soort overlevingsstrategie. Door de behandeling kon hij zijn trauma verwerken, en is hij een compleet ander mens geworden. Mensen vinden het vaak lastig te begrijpen waarom iemand die zoiets heeft gedaan therapie verdient. Maar waarom zou je niet ook deze mensen kunnen helpen, en ervoor kunnen zorgen dat ze het niet nog een keer doen? Hiermee zeg ik niet dat iedereen geholpen kan worden. Soms lukt het niet. Dan zijn mensen te bang om de pijn van vroeger te ervaren.”

Zijn verkrachters allemaal ziek in hun hoofd? 
“Het gedrag is natuurlijk sowieso ziek. Ik denk wel dat er gradaties zijn. Bijvoorbeeld de soldaten die in oorlogssituaties mensen verkrachten. Deze zouden dit vaak in een andere context nooit hebben gedaan. Ik denk dan niet per se dat deze mensen dan echt een persoonlijkheidsstoornis hebben. Het is altijd een combi van context en persoon. En bij sommige verkrachtingen speelt de context een hele grote rol en de ziekte in het hoofd een hele kleine, en bij andere is het andersom. Maar bij het grootste deel ligt er wel iets van een stoornis aan ten grondslag.”

Denk je dat verkrachters voornamelijk mannen zijn?
“We weten wel dat het aantal verkrachtingen door vrouwen lager is dan door mannen. Maar vrouwelijke verkrachters bestaan zeker. Alleen denk ik dat verkrachtingen gepleegd door vrouwen erg onderschat worden qua impact op slachtoffers. Mannen die zijn verkracht worden vaak weggewuifd. Uit onderzoek blijkt dat er onder mannen ongeveer negen keer zoveel verkrachtingen plaatsvinden dan dat bij de politie terecht komt.Het komt dus veel meer voor dan in de officiële statistieken. In voorlichtingscampagnes over grensoverschrijdend gedrag moet daar ook veel meer aandacht naar. Dat verkrachters niet van een bepaalde sekse, etnische achtergrond of seksuele voorkeur zijn.”

Heb jij te maken gehad met seksuele intimidatie, misbruik, geweld, aanranding of verkrachting? Bel Slachtofferhulp Nederland op 0900-9999-001 voor ondersteuning.

• Deel