Zo werkt het brein van een gokverslaafde
- Artikel
- 27 sep 2023
- 6 minuten leestijd
We hebben ons allemaal weleens kapot geërgerd tijdens een potje Mens erger je niet! Spelletjes kan je nu eenmaal winnen en verliezen, zo ook bij gokken. Toch gebeurt er dan iets heel anders in je brein. In dit artikel duiken we in het hoofd van een gokverslaafde.
In de problemen
Wanneer ben je eigenlijk gokverslaafd? Wilco Sliedrecht, verslavingsarts voor de KNMG en bestuurslid van de Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde Nederland, omschrijft het als volgt: “Iemand heeft een gokverslaving wanneer diegene door het gokgedrag op meerdere gebieden in het leven in de problemen komt. Bijvoorbeeld door zichzelf, een baan, hobby's of mensen om zich heen te verwaarlozen. Je bent continu bezig met gokken en het beïnvloedt je dagelijkse leven.” Volgens Sliedrecht zijn sommige mensen gevoeliger voor een gokverslaving dan anderen: “Sommigen zijn wat impulsiever van zichzelf, zitten niet zo lekker in hun vel of krijgen simpelweg gewoon een andere voldoening van gokken.”
Dirigent in je brein
Dat een gokprobleem zich bij de een wat sneller ontwikkelt dan bij de ander, weet ook Anneke Goudriaan. Zij is bijzonder hoogleraar verslaving bij Amsterdam UMC en Jellinek. “We weten bijvoorbeeld dat mensen met ADHD gevoeliger zijn voor de ontwikkeling van een verslaving omdat ze minder controle hebben over hun gedrag.” Goudriaan legt uit dat het regiecentrum van het brein minder goed werkt bij gokverslaafden: “Ik noem het ook wel de ‘dirigent’ van je hersenen. Hiermee kan je vooruitdenken, plannen, maar ook stoppen wanneer je denkt: ik heb al zoveel geld uitgegeven. Bij gokkers zien we dat die functies minder goed werken en de activiteit in het brein veel lager is.”
Niet-volgroeide hersenen
Goudriaan vertelt dat het regiecentrum tot je 25e nog niet volgroeid is. “Dit betekent dus ook dat jongeren tot 25 gevoeliger zijn voor een gokverslaving.” Dat heeft volgens haar alles te maken met impulsiviteit en minder nadenken over je consequenties: “Jongeren zijn sowieso op zoek naar nieuwe ervaringen. Dat is heel gezond. Maar daardoor ben je meer gefocust op wat er nu gebeurt en ben je minder gevoelig voor negatieve consequenties op lange termijn.”
Nieuwe auto
Volgens Sliedrecht heeft dat ‘minder snel stoppen wanneer het niet goed gaat’ te maken met neurotransmitters in je hersenen. “Deze ‘boodschappers’ van je brein werken minder goed.” De ontwikkeling van een gokverslaving lijkt in die zin volgens hem dan ook op de ontwikkeling van andere verslavingen. “We zien daarom ook regelmatig dat mensen meerdere verslavingen hebben. Verslaafden hebben nu eenmaal wat meer moeite om de balans te behouden.” Dat is volgens Sliedrecht ook de reden dat gokverslaafden eerder ‘aan staan’ bij het zien van gokreclames. “Niet-verslaafden lopen er gewoon voorbij en denken er verder niet over na.” Hij noemt hierbij het voorbeeld van een nieuwe auto: “Stel dat ik graag een auto wil van een bepaald merk, opeens zie ik dat specifieke automerk overal rijden. Dat is vergelijkbaar met de reactie op een gokreclame.”
Drie bananen op een rij
Maar wat gebeurt er in de hersenen wanneer iemand geld verliest? “We hebben onderzoek gedaan met mensen die in behandeling waren voor gokproblematiek”, vertelt Goudriaan. “Daaruit bleek dat het brein van mensen met een gokverslaving minder reageert op geldverlies. Ze zijn daar dus minder gevoelig voor.” Goudriaan legt uit dat ook onderzoekers in Canada en Engeland hebben gekeken naar de effecten van geld verliezen. “Daar werd vastgesteld dat gokkers heel vaak geld verliezen, maar het gevoel hebben dat ze gaan winnen. Stel: je zit voor een fruitautomaat en moet drie bananen op een rij krijgen. Je hebt al twee bananen, maar de derde eindigt nét een positie daaronder. Je was er bijna. Dat is heel frustrerend en moet je zien als een verlies, maar je hersenen interpreteren het als een winst. De beloningsgebieden in je brein reageren hierop. En dat is sterker bij mensen met een gokverslaving.”
Inzetten en spanning
Toch is winnen niet het enige waar gokverslaafden zoveel uithalen. “Bij probleemgokkers zie je in het brein ook een grotere reactie van de beloningsgebieden nadat iemand geld heeft ingezet. Het verslavende zit hem dus ook in het inzetten en de spanning, voordat je weet of je gaat winnen of verliezen. Dat is sowieso het aantrekkelijke van gokken. Maar bij mensen met gokproblematiek zien we dat geld inzetten veel meer effect heeft in de beloningsgebieden in het brein.” Daarnaast werkt volgens Goudriaan het ene spel verslavender dan het andere: “Gokken heeft een heel snel en direct effect. Wanneer je verlies of wint, voel je dit gelijk. Hoe korter de tijd tussen inzet en uitkomst, hoe verslavender een gokspel is. Iemand zal dus niet zo snel verslaafd raken aan de Staatsloterij, omdat het weken duurt voordat iemand weet of diegene heeft gewonnen.”
De dirigent trainen
Volgens Goudriaan kan er met cognitieve gedragstherapie gekeken worden naar wat we kunnen inzetten zodat gokkers meer controle hebben. “Het gaat dan bijvoorbeeld om het aanleren van strategieën om het te omzeilen. Bij mensen die in behandeling komen voor gokproblematiek, gaat het ook om het leren van hoe gedrag en gevoelens met elkaar samenhangen: leren in welke situaties je gaat gokken. En of het samengaat met bijvoorbeeld sombere gevoelens of eenzaamheid.” Goudriaan legt uit dat het aanleren van anders omgaan met nare gevoelens een onderdeel van therapie is: “Door te zoeken naar andere activiteiten in je vrije tijd, leer je ander gedrag aan. Mensen die nog geen grote problemen hebben, kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om maar een bepaald bedrag mee te nemen. Of je levert je pinpas in waardoor je maar een bepaalde hoeveelheid geld kan verliezen.”
Aankloppen
Toch is hulp zoeken bij een gokverslaving erg lastig. “Het is vaak een hele stap om te erkennen dat je daadwerkelijk een gokprobleem hebt”, legt Sliedrecht uit. “Wanneer je toegeeft dat je een verslaving hebt, moet je er namelijk wat mee doen. En dat vinden veel mensen een zwaar proces. Aankloppen bij hulpverlening is namelijk een behoorlijke stap, daar zit veel schaamte bij. Als mensen zich beseffen dat ze een gokverslaving hebben, kunnen zij zich altijd melden bij de huisarts of een verslavingszorginstelling. Maar er zijn online ook heel veel goede behandelmogelijkheden.” Hij voegt daaraan toe: “Schaam je niet als je in de problemen bent gekomen. Het kan de besten overkomen en iedereen die hulp nodig heeft, is welkom in de verslavingszorg.”
In de 4-delige serie ‘Verslaafd aan Verliezen’ duikt presentator Max Terpstra in zijn eigen recente verleden als gokverslaafde en gaat hij op zoek naar verhalen van anderen. Check de eerste aflevering hier.