Dít is waarom je eerder fastfood dan salades bestelt

Koekjes op ooghoogte in de supermarkt, schoensmeer op foto’s van vlees en reclames die je frisdrank en chips voorschotelen. Tot ongezonde producten worden we van álle kanten verleid. In het programma Brainhack wordt onderzocht hoe reclamemakers onze keuzes sturen. Zo óók met…eten.

Wanneer eet je écht gezond?
Van alle volwassenen vindt zo’n twee op de drie personen dat ze gezond eten. Maar: in werkelijkheid is dat maar één op de drie personen. Ook jongeren overschatten zichzelf als het gaat over gezond eten. We kiezen maar al te graag voor voedingsmiddelen die niét goed voor ons zijn. Wat betekent ‘gezond eten’ eigenlijk?

Bij een gezond voedingspatroon eet je niet te veel en niet te weinig. In dat patroon zitten weinig dierlijke producten, rood vlees, alcohol, suiker, zout en verzadigde vetzuren. Wél is het rijk aan plantaardige producten, zoals: groente, fruit, peulvruchten, noten en volkoren voeding. Ook vis en (veel) magere melkproducten worden onder gezonde voeding geschaard.

Je hersenen kiezen wat je eet
Tóch is een hamburger of patat rechtstreeks uit de frituur voor velen verleidelijker dan een salade. En dat is niet gek, als je het vraagt aan Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie. In de tweede aflevering van Brainhack vertelt de hoogleraar hoe onze hersenen (om te overleven) al héél lang zijn ingesteld op vet, suiker en zout.

Je brein is zó ontwikkeld dat als je iets dat veel vet, zout of suiker heeft, er een systeem in de hersenen wordt geprikkeld. Dat noemen we ‘het genotssysteem’. Zelfs bij een geur of afbeelding van eten wordt dat systeem geprikkeld…en dát geeft jou de belofte dat je gaat genieten. Nog voordat het je mond bereikt, dus!

Dat systeem stuurt je vooral aan op de korte termijn. Ook al wéét je dat een frietje niet een gezonde keuze is; je doet het toch, omdat jouw brein zegt ‘ga ervoor’. “Dat is heel moeilijk te veranderen. Gezond eten moeten we leren. Daarvoor moet je dagelijks heel veel prikkels uit je omgeving krijgen, die je sturen naar gezond eten. Zo kan het langzaam een automatische keuze worden”, aldus Sitskoorn.

Junkfoodreclame verboden voor kinderen
Met een systeem in je hersenen dat lekker gaat op een vette hap, is het geen verassing dat reclames daarop inspelen. Fabrikanten hebben dan ook afgesproken dat marketing zich niét meer mag richten op jonge kinderen, als het om ongezonde producten gaat.

Volgens de Reclamecode voor Voedingsmiddelen is junkfoodreclame bedoeld voor kinderen tot dertien jaar dan ook verboden. En toch…ruim veertig procent van de Nederlandse kinderen geeft aan wél reclames te zien over snacks, chips, snoep en frisdrank. Die voedingsmarketing wordt in verband gebracht met obesitas. Er is dus nog werk aan de winkel!

Verleidingstrucs van de supermarkt
Niet alleen in reclames, maar ook in de supermarkt worden we verleid tot ongezonde dingen. Dat doen supermarkten door middel van ‘nudges’: trucs om je (on)bewust te beïnvloeden om bepaalde producten te kopen. Een product wordt op een bepaalde manier aangeboden of opvallend gemaakt, waardoor jij juist dát product sneller uit de schappen pakt.

Dat begint al bij de groenten en fruit die vooraan in de supermarkt liggen. Binnen de eerste paar minuten winkelen zit jouw karretje vol met gezonde producten. Goed bezig! Maar…dan mag dat pak koekjes die je later tegenkomt er nog wel bij, toch? Ook grijpen mensen eerder naar producten die op ooghoogte liggen. Een ander duidelijk voorbeeld van ‘nudging’ is het laatste schap. Net voor de kassa is het aanbod aan ongezonde snacks rijk…zodat je op het laatste moment tóch nog met troep naar huis gaat.

Schoensmeer op vlees
Scheerschuim als slagroom, roomijs van aardappelpuree, schoensmeer op vlees of haarlak op je bordje eten? Het komt voor. Álles om eten knap op de foto te zetten, waardoor jij gaat watertanden. Foodfotograaf- en stylist Lucie Beck kent de trucs: “In Nederland gebruiken we die ook om gerechten goed neer te zetten. Slagroom stort nu eenmaal in, en scheerschuim niet. Maar die trucs gebruiken we lang niet altijd, want wat er wordt gekookt wordt daarna meestal opgegeten door het team. Dat is wel zo duurzaam.”

Een goede foto van eten begint volgens Beck bij belichting, maar ook achtergrond en props zijn heel belangrijk. Je kunt ook wel zeggen dat sfeer ons hongerig maakt. “Wat voor gevoel moet het plaatje meegeven aan de kijker? Waar wil je de kijker uitnodigen? Als ik een bitterbal wil vastleggen, dan zet ik daar drankjes en olijven bij en creëer ik zonlicht in mijn setting. Alsof je naar een zomerse borreltafel kijkt, waar je bij aan wil schuiven”, aldus Beck.

Ook kan (een foto van) eten emoties oproepen, waardoor je juist dié producten wil eten. “Denk aan een foto van een appeltaart. Daar zou ik een recept bijleggen in een ouderwets handschrift, alsof het van je oma komt. Die gehaakte pannenlap staat niet zonder reden op de foto’s van een beroemd rookworstmerk.” Eten en emoties: ze gaan dus hand in hand.

Meer weten over hoe we worden beïnvloed? Brainhack is vanaf 15 januari elke maandag te zien om 22.00 uur op NPO3 of check npo3.nl/brainhack

• Deel