Kijkersvraag: Waarom eten wij oliebollen tijdens de jaarwisseling?

Het is de winterse lekkernij bij uitstek: De oliebol. Tijdens de feestdagen krijgen we er geen genoeg van, maar waar komt hij vandaan? En waarom eten we ze vooral tijdens de koudste en donkerste dag(en) van het jaar?

Lange geschiedenis

De eerste sporen van iets dat op onze oliebol lijkt, dateren van rond het begin van onze jaartelling en komen van de Bataven en de Friezen. Deze Germaanse volken offeren aan het einde van de winter voedsel aan de goden. Het voedsel dat zij offeren wikkelen ze in meel en bakken ze in olie. In die tijd zijn de oliebollen nog geen bollen, maar platte koeken. De vetheid van het voedsel moet ervoor zorgen dat het zwaard van kwade goden van het lichaam van de mensen zou glijden.

17^e en 18^e eeuw

Vanaf de middeleeuwen begint de platte oliekoek steeds meer vorm te krijgen. Dankzij betere handelscontacten komt er meer en betere olijfolie Nederland binnen.
Doordat olie in grotere hoeveelheden beschikbaar is begint men meer te gebruiken voor het bakken van oliekoeken en wordt de platte koek steeds meer een bol. Op het schilderij Meid met Oliebollen van Albert Cuyp uit 1652 is al een voorloper van de hedendaagse deegbol te zien. Het eerste bekende recept stamt uit 1667 en komt uit het kookboek De Verstandige Kok.

Winter

Het is geen toeval dat we eerst de oliekoek en later de oliebol in de winterperiode eten. De lekkernij is gemaakt van houdbare ingrediënten die in vroegere tijden in de winter voorhanden waren: meel, gedroogde vruchten, gist en olie. Veel kastelen slaan deze ingrediënten op. Wanneer er geen andere vormen van voedsel meer beschikbaar zijn, worden oliekoeken gebakken. Ook in tijden van beleg worden ze gegeten. Bovendien vullen de bollen goed en bevatten ze veel calorieën wat in tijden van schaarste natuurlijk een uitkomst is.

Nieuwjaarstraditie

In de late middeleeuwen ontstaat de traditie onder armen om langs de deuren te gaan om mensen een gelukkig nieuwjaar te wensen. In ruil daarvoor krijgen zij een oliekoek of een andere lekkernij. Dit gebruik groeit in de 19^e eeuw uit tot een echte traditie. Daardoor is de oliebol nu nog steeds dé lekkernij die tijdens de jaarwisseling wordt gegeten. 

Receptuur

De ouderwetse oliekoeken en -bollen bevatten veel meer kruiden en rozijnen dan de hedendaagse versie. Er gaan bijna net zoveel rozijnen als bloem in het recept. Verder zit er kaneel, gemberpoeder, kruidnagel en zelfs amandelen in. Wil je het recept uit 1667 zelf proberen? Dan vind je die hier.

Bronnen: Quest,Nu, Heel Holland Bakt

• Deel