Wat (g)aap je mij na: is gapen echt aanstekelijk?

Je ziet iemand gapen en je mond begint al te trekken. Daar ga je! Geeuwen of gapen zou namelijk aanstekelijk zijn. Zó aanstekelijk dat wanneer we een ander zien gapen, wij onvermijdelijk volgen. Hoe werkt dat en is een gaap echt besmettelijk?

Wat is een gaap?
Geeuwen doen we al in de baarmoeder. Gemiddeld ontsnappen er zo’n zes tot 23 gapen per dag. Gapen is een soort reflex van je hersenen: het gaat automatisch. De mond gaat wijd open, de bloeddruk en hartslag gaan omhoog en spieren (in bijvoorbeeld je kaak en gezicht) trekken samen. Maar waaróm we gapen?

Dat is nog altijd de vraag! Wetenschappers doen al jaren onderzoek naar de functie van gapen. Theorieën die het zouden verklaren springen als paddenstoelen uit de grond. Zo zegt een theorie dat we het doen om ziektewekkers uit onze keel te bestrijden. Een andere theorie stelt dat we door te gapen sociale spanning verminderen.

Een shotje zuurstof
Wanneer je aan gapen denkt, denk je waarschijnlijk aan moe of verveeld zijn. Niet gek, want we gapen het meest nadat we opstaan en naar bed gaan. Toch zijn het niet alleen zulke momenten. Ook als we angstig of gestrest zijn én als we moeten presteren, wordt er gegaapt.

Het verband? Het zijn allemaal situaties met een overgangsfase. Van verveeld naar alert en van rust naar prestatie. Zo’n overgang kost energie. Zie daar nog een verklaring: door te gapen komt er in één keer meer zuurstof binnen, die je brein kan gebruiken bij zo’n overgang.

Houd je hoofd koel
Maar ook die theorie klopt niet, zegt gedragsbioloog Jorg Massen van de Universiteit Utrecht. Samen met Andrew Gallup van de State University of New York heeft hij uitgebreid onderzoek gedaan naar gapen. Bij gebrek aan zuurstof gaan we volgens Massen wel sneller ademen, maar niet meer gapen. Maar waarom doen we het dan wel?

Hun nieuwste verklaring zegt dit: als je gaapt, koelen je hersenen af naar de optimale temperatuur. We zouden dus gapen om oververhitting van onze hersenen tegen te gaan. Dit was ook te zien op warmtecamera’s en hetzelfde kwam naar voren in een eerder onderzoek van Gallup (2005). Deelnemers die bijvoorbeeld een ijskompres tegen hun voorhoofd houden, gapen niet tot nauwelijks. Een opvallend feitje: ook niet bij het zien van andere gapende mensen!

Waarom (g)apen we elkaar na?
Want dat gapen aanstekelijk werkt is je vast wel opgevallen. Hoe komt het we elkaar ‘besmetten’ met een gaap? Ook hier is geen definitief antwoord op. Veel wetenschappers denken dat het komt door spiegelneuronen. Zenuwcellen in ons brein, waardoor we andermans gedrag nabootsen.

Als een soortgenoot waar een dier veel mee optrekt gaapt, werkt dat gapen nóg aanstekelijker. Het lijkt daarom iets te maken te hebben met empathie: ons inlevingsvermogen. Niet iedereen gaapt namelijk mee. Uit een experiment blijkt dat mensen met psychopathische trekken (met verminderd empathisch vermogen) minder snel een ander nagapen.

Gapen is een compliment
Een lief idee, maar volgens gedragsbioloog Massen gapen we niet na door empathie. Zo stelt hij dat psychopaten sowieso minder naar gezichten kijken, en dus zien (en spiegelen) zij de gaap van een ander niet zo snel. Nagapen heeft volgens hem een praktisch doel: soortgenoten alert maken van een situatie.

Pinguïns gapen bijvoorbeeld voordat zij een zee -waar orka’s in zwemmen- moeten oversteken. Andere pinguïns nemen dat over en zo bereiden ze zich voor. Met gapen willen we verveling of vermoeidheid dus misschien juist tegengaan. Met een gaap zeg je tegen de ander: maak je klaar, er komt iets aan. Dus gaap jij tijdens de volgende les? Dan mag jouw leraar je bedanken. Als we gedragsbioloog Massen mogen geloven, let de rest van de klas dan beter op.

• Deel