Mensenrechten in de stembus - Asiel

Op 22 november zijn de Tweede Kamerverkiezingen. Inmiddels hebben alle partijen hun standpunten gebundeld in een verkiezingsprogramma: dikke bundels van tientallen pagina’s vol politiek jargon. Tijd om de hoofdzaken van de bijzaken te scheiden. Welke partij lapt fundamentele rechten aan haar laars? En welke partij dweept met mooie woorden over ‘nieuw beleid’, terwijl het in werkelijkheid gaat over ‘oude’ mensenrechten waar ieder mens ter wereld allang een beroep op mag doen?

De komende weken toetsen wij met behulp van experts de verkiezingsprogramma’s van de acht grootste partijen (in de Ipsos-peiling van 1 november: VVD, NSC, GL-PvdA, PVV, BBB, D66, PvdD en SP) aan de algemene morele en juridische standaard die alle 193 lidstaten van de Verenigde Naties hebben ondertekend: de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). We beginnen met het thema waar het vorige kabinet op klapte: asiel.

(tekst gaat verder onder de afbeelding)Zetelverdeling van de acht grootste partijen in de Ipsos-peiling van 1 november.

Want in de programma’s lopen de standpunten van de partijen nogal uiteen. Ter inspiratie voor dit artikel spraken we met Hester Kroeze. Zij promoveerde in het (Europees) migratierecht aan de Universiteit Gent en werkt nu bij de Raad van State. Haar medewerking aan dit artikel is op persoonlijke titel.

Een eerste blik op de verkiezingsprogramma’s leert dat in de asielhoofdstukken van GL-PvdA, D66 en PvdD een duidelijk mensenrechtenperspectief doorklinkt. De drie partijen zeggen achter het VN-Vluchtelingenverdrag uit 1951 te staan, waarin het recht op asiel uit artikel 14 van de UVRM verder is uitgewerkt: vluchtelingen mogen niet worden teruggestuurd naar een land waar ze gevaar lopen. Ook SP doet die belofte. Maar in meerdere programma’s stuiten we ook op een aantal dubieuze, opvallende of simpelweg onuitvoerbare speerpunten. We lopen ze met jullie langs.

‘Frontex krijgt meer bevoegdheden’
Frontex is het agentschap dat de Europese buitengrenzen bewaakt. Als het aan de VVD ligt, wordt ‘extra inzet’ van Frontex ‘niet geschuwd'. BBB ziet de manschappen van het agentschap graag ‘vertienvoudigen’. Wat in beide programma’s niet vermeld staat, is dat Frontex de afgelopen jaren door meerdere mensenrechtenorganisaties op de vingers werd getikt omdat het agentschap betrokken zou zijn bij pushbacks op de Middellandse Zee, waarbij migranten illegaal terug de grens over worden gezet. Een kritisch rapport van fraudewaakhond Olaf uit 2022 bevestigt dit.

Pushbacks gaan gepaard met grove mensenrechtenschendingen. Zo is het geen geheim dat de Griekse kustwacht rubberbootjes vol migranten terug de zee opduwde, en dat gemaskerde mannen in Kroatië migranten met stokken terug de grens over sloegen. Toch schuwt de PVV de term niet: de partij wil dat de Nederlandse grenswacht zelf pushbacks gaat uitvoeren om asielzoekers uit ‘veilige buurlanden’ te weren.

D66, GL-PvdA en PvdD spreken zich in hun verkiezingsprogramma’s expliciet uit tegen de mensenrechtenschendingen bij pushbacks. Andere partijen noemen pushbacks niet.

‘We voeren een quotum in’
Volgens de Mensenrechtenverdragen en het Vluchtelingenverdrag uit 1951 mogen de lidstaten asielzoekers die hier binnenkomen niet uitzetten als zij in het land van herkomst risico lopen om te worden vervolgd, te worden vermoord, te worden gemarteld, of ernstige schade op te lopen.

BBB pleit voor een quotum, NSC spreekt van een ‘richtgetal’, VVD heeft het over een ‘tijdelijke asielstop in crisissituaties’, maar alle drie de partijen hebben dezelfde wens: dat er nog maar een beperkt aantal migranten Nederland binnen mag komen. Dit beleid heeft gevolgen voor het aantal vluchtelingen dat kan worden binnengelaten. Op papier staat dat heel stevig, maar in de praktijk weet je nooit hoeveel mensen hun land ontvluchten en in Nederland belanden. Kroeze: ‘Als iemand Nederland binnenkomt die in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, dan moet je die bescherming bieden. Met het stellen van quota kom je daar niet onderuit.’

‘We zeggen het Vluchtelingenverdrag (deels) op’
Meerdere partijen pleiten voor een ‘opt-out’ uit de Europese regelgeving, waarin het recht op asiel voor de Europese lidstaten verder is uitgewerkt. Met andere woorden: als we naar onze smaak teveel vluchtelingen moeten blijven opvangen, willen zij dat bepaalde wetten voor ons niet meer gelden. NSC, VVD en BBB hebben dat van Denemarken afgekeken. Daar geldt een opt-out van bepaalde regels, waardoor Denemarken een strenger asielbeleid kan voeren. Die uitzonderingspositie is bedongen in de jaren negentig, toen de EU de bevoegdheid kreeg om wetgeving voor migratie aan te nemen. Een vergelijkbare opt-out voor Nederland onderhandelen kan alleen bij een verdragsherziening en zelfs dan staat niet vast dat Nederland op eerdere afspraken over het migratiebeleid kan terugkomen. In het huidige Europese politieke landschap is het bovendien hoogst onwaarschijnlijk dat er binnen afzienbare tijd een nieuwe verdragswijziging komt.

De PVV gooit graag het hele vluchtelingenverdrag overboord. ‘Dat kan,’ zegt Kroeze, ‘maar de artikelen uit het Vluchtelingenverdrag gelden ook als internationaal gewoonterecht, dat alle staten moeten naleven, ook als ze het verdrag niet hebben ondertekend of geratificeerd.’ Dus ook als de PVV besluit het VN-Vluchtelingenverdrag op te zeggen, moet Nederland mensen opnemen die vluchten voor gevaar.

‘We voeren een tweestatusstelsel in’
Er zijn in Europa twee soorten asielbescherming: de vluchtelingenstatus, die asielzoekers beschermt tegen vervolging in het land van herkomst, en de subsidiaire status, die ook bescherming biedt aan mensen die een reëel risico lopen om ‘ernstige schade’ op te lopen in hun land van herkomst, bijvoorbeeld als gevolg van oorlog. Volgens het EU-recht hebben vluchtelingen meer rechten dan subsidiair beschermden. Zo hebben vluchtelingen volgens het EU-recht bijvoorbeeld recht op een langduriger verblijfsvergunning en gezinshereniging. In Nederland wordt dat onderscheid sinds 2000 niet meer gemaakt. Aan vluchtelingen en subsidiair beschermden worden nu dezelfde rechten toegekend: een éénstatusstelsel.

De VVD en het NSC pleiten in hun verkiezingsprogramma’svoor een ‘tweestatusstelsel’. De partijen willen dat er weer onderscheid komt tussen de twee statussen, zodat de rechten van subsidiair beschermden kunnen worden ingeperkt. Dat is volgens Vluchtelingenwerk onrechtvaardig, omdat de maatregel een ongelijke behandeling van vluchtelingen dreigt te introduceren, afhankelijk van de aard van het gevaar waarvoor ze op de vlucht zijn. Volgens universitair docent Mark Klaassen van de Universiteit Leiden is de herinvoering van het tweestatusstelsel ook in strijd met de rechten van het kind.

‘Juridisch is de invoering van een tweestatusstelsel weliswaar mogelijk,’ zegt Kroeze, ‘Maar het éénstatusstelsel is niet voor niets ingevoerd.' Omdat vluchtelingen meer rechten hadden dan subsidiair beschermden, gingen mensen die subsidiaire bescherming toegekend hadden gekregen procederen, met grote druk op de rechtsspraak en de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) tot gevolg. ‘Als we terugkeren naar het tweestatusstelsel, zou dat weer kunnen gebeuren,’ zegt Kroeze, ‘Waardoor de asielprocedure nog verder op slot raakt.’

‘We bieden bescherming aan kwetsbare groepen’
Een humaan streven van D66 en PvdD, maar in feite symboolpolitiek: staten zijn juridisch verplicht om kwetsbare groepen te beschermen als deze kwetsbaarheid in hun land van herkomst een risico op ernstige schade met zich meebrengt, zoals bij LHBTQIA+-personen en mensenrechtenverdedigers. Kroeze: ‘Daar kun je een standpunt over innemen, maar de verplichting om die groepen bescherming te bieden volgt sowieso al uit het internationaal recht. Staten moeten zich daar ook nu al aan houden en dat zal ook zo blijven’.

‘We verkorten de procedure’
Hoe sneller we bepalen of asielzoekers in Nederland mogen blijven of niet, hoe sneller we de migranten zonder verblijfsvergunning uit kunnen zetten, is de gedachte van VVD en BBB. ‘Het probleem is alleen dat de procedures niet echt korter kunnen,’ zegt Kroeze. Er wordt al gedifferentieerd tussen moeilijke en makkelijkere procedures, en in het snelste geval ligt er binnen zes dagen een besluit. Voorheen kon dat binnen twee dagen, maar dat bleek in de praktijk te leiden tot onnodige stress bij asielzoekers en te hoge druk op IND’ers. Kroeze: ‘Het probleem is niet de procedure, maar het wachten op de procedure, wat weer samenhangt met de tekorten bij de IND.’

Daar kunnen investeringen in de IND en het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers) iets aan veranderen, waar de meeste partijen expliciet voor pleiten - op de PVV, BBB en SP na.

‘De komende weken toetsen wij de partijprogramma’s van de grootste acht partijen aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Deel 2 over klimaat is hier te lezen en deel 3 over wonen lees je hier. Houd onze website, Instagram of YouTube-community-pagina in de gaten.

Meer over de verkiezingen? Check npo3.nl/stemmen