Terug naar Brandpunt+
ADHD? Grote kans dat je ook autisme hebt
"Normaal raak ik overprikkeld door de buitenwereld, maar nu raak ik ook overprikkeld van binnenuit." Vooral jonge vrouwen met de combinatie ADHD en autisme zijn kwetsbaar: maar liefst twintig procent heeft één of meerdere zelfmoordpogingen gedaan.
Op 27-jarige leeftijd kreeg ik de diagnose ADHD. Het veranderde mijn leven van een chaotische burnout-parade naar een meer gestructureerde, kalme wereld met betere emotieregulatie. Ik werd lid van talloze Facebookgroepen voor volwassenen met ADHD. Een vraag die hier vaak wordt gepost is: ”Ik denk dat ik ook autistisch ben. Kan dat?”
Er werd mij altijd verteld dat ADHD en autisme tegengesteld zijn aan elkaar. Mensen met autisme houden in het algemeen van routine, kunnen heel lang diep gefocust zijn (het zogeheten hyperfixatie) en hebben moeite met het herkennen van social cues. ADHD’ers daarentegen hebben af en toe een hyperfocus, maar zijn impulsief en switchen vaak van het een naar het ander. Tegelijkertijd is er veel overlap: beide groepen raken snel overprikkeld en kunnen moeite hebben met sociaal contact (al is de ‘kern’ vaak anders). Maar wat als je beiden hebt?
”Mijn psychiater vertelde me dat mijn ADHD en autisme mij extra stress gaven. Het is dubbel op wat je normaal meemaakt."
Lotte (29) kreeg vorig jaar de dubbele diagnose ADHD en autisme, een combinatie die volgens haar psychiater vaak voorkomt. Het verklaarde de tegenstellingen in haar leven: ze had elke paar maanden een andere hobby en sinds de middelbare school lukte het niet om boeken uit te lezen. Tegelijkertijd hield Lotte van structuur: ze vond regels heel fijn en was overal netjes op tijd. Ze had vooral moeite met sociaal contact. "Ik weet niet hoe je op een 'normale' manier moet reageren,” zegt Lotte. ”Als ik bijvoorbeeld op een verjaardag ben, weet ik niet hoe ik weg moet gaan. Hoe kondig ik dat aan? Soms wacht ik tot andere mensen weggaan en dan zeg ik, 'Ik ga ook.' Denken andere mensen hier ook over na?” Uit angst dat ze te veel zou praten, of iets raars zou zeggen, werd ze stil en teruggetrokken. Lotte wil niet met haar eigen naam of herkenbaar in dit artikel, omdat niet iedereen in haar omgeving weet over de diagnose.
Ook is ze gediagnosticeerd met een angststoornis. ”Mijn psychiater vertelde me dat mijn ADHD en autisme mij extra stress gaven. Het is dubbel op wat je normaal meemaakt."
Maskeren
Net als bij ADHD krijgen autistische vrouwen hun diagnose veel later – als ze het ooit krijgen – omdat ze hun ‘aparte’ trekjes goed maskeren. Ze vertonen sociaal gedrag (of proberen het heel hard). Daarnaast zijn hun special interests vaak anders dan die van jongens: mode, make-up en paarden worden gezien als ‘normale’ interesses voor meisjes. Onderzoek is vooral gericht op jongens en mannen, waardoor niet-gespecialiseerde hulpverleners gebrekkige kennis hebben. In het verleden zeiden psychologen tegen Lotte dat ze niet autistisch kon zijn omdat ze oogcontact maakte. ”Als zij mij al niet geloven, waarom zouden andere mensen dat wel doen?”
"Normaal raak ik overprikkeld door de buitenwereld, maar nu raak ik overprikkeld van binnenuit."
Ik besluit te bellen met dr. Annelies Spek, klinisch psycholoog en hoofd Autisme Expertise Centrum (AEC) in Eemnes. De gemiddelde leeftijd van haar vrouwelijke cliënten is 40. Zij ziet bij mensen met ADHD en autisme vooral heel veel chaos. Dr. Spek: ”Mensen met autisme zijn vaak prikkelgevoelig en hebben moeite om hun grenzen aan te voelen. Maar door de impulsiviteit van hun ADHD belanden ze vaak in situaties die te prikkelend zijn. Ze overbelasten zichzelf als het ware.” Ook kan iemand door ADHD snel afgeleid raken en steeds aan iets nieuws beginnen. Hierdoor krijgt ze niet het overzicht dat nodig is voor autisme. Er is heel veel moeite met structureren en organiseren.
Continue overprikkeling kan leiden tot burn-outs, depressie en zelfs suïcidale gedachten. Spek wijst me naar een onderzoek waaruit blijkt dat 14% van de autistische vrouwen één of meer zelfmoordpogingen heeft gedaan. Bij autistische vrouwen mét ADHD heeft 20 procent minimaal één zelfmoordpoging gedaan. ”Dit maakt het eigenlijk wel de meest zorgelijke groep,” zegt ze. ”We zien vaak dat ze moeite hebben met werk vasthouden en dat er veel chaos in het gezinsleven is. Als het op zoveel levensgebieden misgaat, kan dat een gevoel van hopeloosheid geven.”
Doodop
Martine Meijer (50), die recent haar diagnoses kreeg, herkent de chaos. ”Het wordt dan erg druk in mijn hoofd. Normaal raak ik overprikkeld door de buitenwereld, maar nu raak ik overprikkeld van binnenuit.” Haar ADHD en autisme vielen niet op, omdat ze er vroeger nooit last van had. Martine’s man was heel goed in structureren en organiseren: dingen waar zij moeite mee had. Ze werkte als gedragswetenschapper in de jeugdzorg, terwijl hij thuis werkte en voor de kinderen zorgde.
”We hadden een beetje de rollen omgedraaid, wat voor mij heel goed werkte. We hadden het zo geregeld dat het leven heel overzichtelijk was voor mij.” Achteraf gezien bleek de combinatie perfect voor haar werk: door haar ADHD had ze bergen energie en door haar autisme kon ze problemen vanuit verschillende hoeken analyseren.
"Soms ben je zo gefrustreerd dat je het helemaal niet meer doet, waardoor je in een vicieuze cirkel belandt.”
Maar toen Martine’s man in 2017 overleed, werd haar leven een chaos. ”Ik kreeg kort erna de diagnose multiple sclerose (MS) en kwam thuis te zitten. Het hele kaartenhuis zakte in. Ik kreeg mijn leven niet in orde: administratie bijhouden, afspraken plannen, het huis netjes houden. En dat had impact op mijn kinderen."
In 2021 stortte ze in en werd ze opgenomen in een GGZ-instelling. ”Ik was op, doodop. Ik was nog nooit zo moe geweest. Je gaat gewoon zo over je grenzen heen en raakt zo overprikkeld. Wat er nog binnenkwam, veroorzaakte direct kortsluiting in mijn hoofd.” Door de overprikkeling voelde Martine alsof ze in een ‘continue error’ zat. ”Als mensen iets vriendelijk bedoelden, zag ik het soms als verwijt. Ik kon geen juiste betekenis meer geven aan wat de ander voor mij wilde betekenen.” Pas na haar opname kwam ze erachter dat ze ADHD en autisme had.
Eindelijk rust
Dr. Annelies Spek zegt dat deze combinatiegroep veel begeleiding nodig heeft. ”Zodat ze in het dagelijks leven kunnen kijken en denken: Hoe houd ik overzicht en structuur? Hoe regel ik dingen? Hoe houd ik vol?” Begeleiding bestaat bijvoorbeeld uit psychologen, maatschappelijk werkers, coaches en studiebegeleiders.
Wanneer je je leven lang maskeert en over je eigen grenzen heen gaat, raak je gaandeweg de connectie met je lichaam kwijt.
Martine kreeg voor haar MS, ADHD en autisme een ergotherapeut en een persoonlijke begeleider toegewezen vanuit de GGZ. De ergotherapeut hielp haar met haar huishouden te structureren. De persoonlijke begeleider helpt haar met plannen en administratie, en gaat met haar mee naar ingewikkelde afspraken. Ook krijgt ze huishoudelijke hulp vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). ”Mijn huis is nu in orde. Dat geeft onwijs veel rust. Een onopgeruimd huis is een enorme frustratie. Soms ben je zo gefrustreerd dat je het helemaal niet meer doet, waardoor je in een vicieuze cirkel belandt.”
Het is daarom belangrijk om hulp te gaan zoeken, in plaats van over je eigen grenzen heen te gaan om alles zelf proberen op te lossen. ”Als je de juiste hulp krijgt, kun je makkelijker herstellen. Je kunt dan nieuwe mogelijkheden ontdekken om het leven weer leuk te maken.”
Het is nooit te laat
Ook medicatie kan helpen. ”Als de ADHD-symptomen minder worden, geeft dat veel rust,” zegt Spek. ”Diegene kan dan beter aanvoelen wat hun werkelijke behoefte aan sociaal contact en structuur is.” En daar gaat het om: weten wat je nodig hebt. Wanneer je je leven lang maskeert en over je eigen grenzen heen gaat, raak je gaandeweg de connectie met je lichaam kwijt.
"Autisme en ADHD zijn geen enge ziektes of aandoeningen. We hebben gewoon een andere manier van denken. En dat kan veel waarde brengen."
Lotte laat zichzelf tegenwoordig meer stimmen: (repetitieve) bewegingen maken die de prikkelverwerking kalmeren. Iedereen stimmt weleens, denk aan met je voet tikken, spelen met je haar of aan je gezicht zitten als je gestrest bent. Mensen met ADHD en/of autisme stimmen vaker omdat ze sneller overprikkeld raken. Lotte heeft sindskort een Rubik’s Cube op haar bureau, zodat haar handen altijd iets te doen hebben. ”Het helpt met concentreren.” Toen ze zichzelf niet liet stimmen, was ze altijd aan het eten. ”Ik moest altijd snoepjes pakken of cola drinken. Mijn psychiater zei dat dat een soort zelfmedicatie was, omdat mijn hersenen dopamine willen.”
Of je nou 29, 50, of 70 bent: het is nooit te laat om een diagnose aan te vragen. Sommige mensen willen geen labels, maar labels kunnen juist heel waardevol zijn voor zelfkennis. Als je jezelf beter begrijpt, kun je beter accepteren wat je wel en niet kan. En wat je kunt veranderen.
"Autisme en ADHD zijn geen enge ziektes of aandoeningen,” zegt Lotte. ”We hebben gewoon een andere manier van denken. En dat kan veel waarde brengen."
