Leven met een angst- en stemmingsstoornis in corona-tijd: “Het voelt als emotioneel koorddansen”

Oké, het armetierige quarantainebestaan valt ons allemaal zwaar. Maar voor mensen die al langer kampen met een angst- en stemmingsstoornis dreigt een serieuze crisis.

Terwijl psychische klachten plotseling toenemen, worden therapietrajecten namelijk stilgelegd. Uit onderzoek van MIND, de landelijke organisatie voor cliënten in de geestelijke gezondheidszorg, blijkt dat de uitbraak van corona bij de helft van de cliënten leidt tot meer angst, depressiviteit, paniek en slecht slapen. Van de één miljoen Nederlanders met psychische klachten, weet een derde niet hoe ze zij de komende periode moeten doorkomen. Hoe beïnvloeden de huidige corona-maatregelen het leven van deze kwetsbare groep, en hoe helpen we hen door deze moeilijke tijd heen?

Nienke (26) uit Breda kwam na de aankondiging van de eerste landelijke richtlijnen van het RIVM voor een lastige keuze te staan. Vanwege langdurige depressieve klachten woont ze in een begeleide woongroep. In de weekenden is ze meestal samen met haar vriend, die in Roermond woont. De laatste keer dat ze bij hem was kreeg ze een belletje van één van haar begeleiders: óf ze keerde diezelfde dag nog terug, of ze moest twee weken wegblijven in afwachting van eventuele corona-verschijnselen.

“Ik ben meteen teruggegaan”, vertelt Nienke vanuit haar studio. “Maar daardoor mag ik mijn vriend en familie voorlopig niet meer zien.” Volgens het RIVM is het voortzetten van bezoek van naasten aan cliënten in de geestelijke gezondheidszorg juist belangrijk voor hun mentale welzijn, maar Nienke heeft pech. “Sinds 1 januari valt mijn woongroep onder de gehandicaptenzorg, daarvoor geldt een bezoekverbod. Terwijl ik helemaal niet gehandicapt ben.”

Schuldig

Voor meer mensen met psychische problemen staat de wereld op zijn kop. Vier keer per week en op vaste tijden ging Louis (33) uit Amsterdam naar de sportschool. Een rigide planning gaf hem houvast en zorgde ervoor dat hij zijn angst- en depressieve klachten onder controle had. Nu kan dat niet meer. “Mijn leven hangt aan elkaar van ritme en structuur, jarenlang heb ik dat opgebouwd. Dat het nu in één keer wegvalt, vind ik heel pittig.” 

“Ik begrijp niet waarom onze groepssessies niet digitaal doorgaan, terwijl de rest van de wereld het online weet te regelen.”

Niet alleen zijn sportschool moest sluiten, ook zijn wekelijkse groepstherapie werd stopgezet. Zonder goed alternatief. “De therapeut belt nog wel, maar zo’n gesprek duurt een kwartiertje en wordt afgesloten met ‘als er iets is, kun je mailen.'” Door strikte privacyregels mag Louis geen direct contact hebben met andere mensen uit zijn groep. “Ik begrijp niet waarom onze groepssessies niet digitaal doorgaan, terwijl de rest van de wereld het online weet te regelen.”

Ook in het leven van Anne-fleur (18) uit Zevenaar zijn juist de dingen die haar stabiliteit geven weggevallen. Naast haar depressieve klachten heeft ze een posttraumatische stressstoornis en anorexia. “Elke dag is nu hetzelfde, ik zit letterlijk de hele dag thuis. Dat zorgt voor een knal voor mijn depressie.” Haar individuele therapie gaat door via de telefoon, maar haar groepstherapie is stilgelegd. “Het voelt alsof ik vier stappen terugzet, terwijl het net een beetje beter ging.” Naast sombere gedachten, minder eetlust en weinig energie, speelt bij Anne-fleur ook de neiging tot automutilatie sinds lange tijd weer op. De afgelopen week ging het een paar keer mis. “Nadat ik bij de huisarts kwam, voelde ik me meteen schuldig. Ze heeft het al zo druk door corona.”

Wachten op een crisis

De mensen die we spraken zijn allemaal bang om verder terug te vallen als de huidige maatregelen voortduren en ze niet langs kunnen gaan bij een vaste hulpverlener. “Het voelt alsof ik emotioneel aan het koorddansen ben”, vertelt Louis. “Met onder me een soort dal van neerslachtigheid en compulsie.” Zelf probeert hij met oplossingen te komen door regelmatig naar buiten te gaan en iedere ochtend zijn beddengoed af te halen. “Als ik dan ‘s middags lamlendig in bed wil gaan liggen, kan dat niet. Ik mag het van mezelf pas opmaken als ik ‘s avonds ga slapen.” De dagen waarop hij werkt vanuit huis zijn wel goed vol te houden, want dat geeft hem afleiding en structuur. 

Om niet het gevoel te krijgen dat ze opgesloten zit met haar gedachten, gaat ook Nienke regelmatig naar buiten voor een wandeling. En met haar vriend belt ze dagelijks via FaceTime. “Soms kijken we alleen maar naar elkaar en zeggen we niks. Dan zijn we toch een beetje samen.” Verder kan ze niets anders doen dan wachten, ook op een nieuw therapietraject waarvoor ze op een wachtlijst staat maar waarvan ze niet weet of het doorgaat. 

“Als iemand me niet in de ogen aankijkt, ziet diegene niet hoe ik me écht voel.”

Het gebrek aan duidelijkheid vanuit veel GGZ-instellingen zorgt voor frustratie. Waarom komt de ene praktijk met een volledig online alternatief, en houdt de ander er helemaal mee op? “We merken dat de omschakeling naar bijvoorbeeld beeldbellen niet bij iedere hulpverlener goed op gang komt”, zegt woordvoerder van MIND Mariëlle van den Berg. Uit hun onderzoek blijkt dat de behandeling bij 60 procent van de cliënten geheel of gedeeltelijk is weggevallen. Zeker bij groepstherapeuten leidt de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) tot verwarring: niet alle digitale middelen zijn geschikt om de privacy van mensen te waarborgen. En sommige cliënten voeren überhaupt liever geen intieme gesprekken via een scherm.

Bij Anne-fleur houden de telefoongesprekken met haar huisarts en psycholoog haar op de been, maar ze voorziet meer problemen. “Als iemand me niet in de ogen aankijkt, ziet diegene niet hoe ik me écht voel.” Net als in de meeste praktijken, is face-to-face contact voor haar alleen nog toegestaan bij een zware crisis. “Ik snap waarom dat zo is, maar aan de andere kant: zo kan je wachten totdat iedereen in een crisis zit.” 

Volgens Mariëlle van den Berg zijn er op dit moment geen signalen dat het bij de crisisdiensten drukker is dan normaal, maar dat kan ook stilte voor de storm betekenen. “Van hulplijnen van het Rode Kruis en Korrelatie horen we dat zich ook mensen melden die door de omstandigheden voor het eerst angstige of depressieve klachten ervaren.” Een grote nieuwe toestroom in de geestelijke gezondheidszorg zou leiden tot nog langere wachtlijsten en volle praktijken. “En de GGZ staat al zwaar onder druk”, zegt Van den Berg. “Daarom is preventie de komende tijd erg belangrijk.” Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) heeft inmiddels in een brief aan de Kamercommissie VWS opgeroepen tot een tijdelijke versoepeling van sommige regels en administratieve lasten, zodat cliënten sneller en makkelijker kunnen worden geholpen. 

Wat we zelf kunnen doen

Hoe dan ook is en blijft het voorlopig een zware tijd voor mensen met een angst- en stemmingsstoornis. Gelukkig hoeven we niet stilzwijgend toe te kijken hoe onze vriend, zus, neef, collega, of buurvrouw afglijdt: er zijn genoeg dingen die we met of voor ze kunnen doen. In overleg met hulpverleners en ervaringsdeskundigen zet Brandpunt+ er een aantal op een rij:

- Onderhoud contact en neem initiatief: bel je naaste op, stuur wat vaker een appje of schrijf een brief. Juist voor mensen die het mentaal zwaar hebben, is het belangrijk te weten dat er aan ze wordt gedacht.

- Luister: iemand die met een angst- en stemmingsstoornis in quarantaine zit, heeft vaak een hoofd vol racende gedachten. Geef de ander ruimte om zijn of haar verhaal te delen, zonder meteen een antwoord of oplossing te geven. Luisteren is vaak al genoeg.

- Kom met ideeën die afleiding geven: zoals tekenen, schilderen, een lekker recept koken, een spel op afstand spelen, het maken van een hut of vogelhuisje, het schrijven van een gedicht en natuurlijk tips voor series, boeken en films. 

- Stimuleer beweging in de buitenlucht: vooral op plekken met een wijds uitzicht, dat maakt het hoofd sneller rustig. Stel voor om, mits verantwoord en met gepaste afstand, samen te gaan wandelen of fietsen zodat je elkaar af en toe blijft zien.

- Bied hulp aan voor praktische zaken: zoals het maken van een weekschema met activiteiten of hulp bij administratie en het halen van boodschappen.

- Wees geduldig: het kan zijn dat iemand met een angst- en stemmingsstoornis niet of laat reageert en weinig actie onderneemt. Dat is geen onwil, maar betekent meestal dat hij of zij het moeilijk heeft. Probeer daarom niet dwingend of geïrriteerd over te komen, maar kalm en empathisch.

- Bewaak je eigen grenzen: hou in de gaten of het contact met de ander je te veel wordt. Wanneer je zelf overmatig gaat piekeren of erg somber wordt, is het misschien tijd om even afstand te nemen. Communiceer daar helder over: laat weten dat je tijd voor jezelf nodig hebt maar er nog steeds voor je naaste bent. 

- Verwijs zo nodig door naar een professional: je hoeft niet overal een antwoord op te hebben. Wanneer je merkt dat iemand vastloopt en jullie er samen niet uitkomen, stel dan voor om te bellen met een huisarts of andere hulpverlener. Twijfel je of iemand zelfmoordgedachten heeft? Vraag er naar en bel voor hulp naar 0900 0113. Bij levensgevaar bel je naar 112.

Naast bovenstaande tips bestaan er allerlei handige websites, chatprogramma’s en hulplijnen die de nodige ondersteuning bieden. Ook die hebben we verzameld:

-  De pagina Steun in coronatijd van stichting MIND. Met daarop nog veel meer tips voor mensen met psychische problemen en hun omgeving.

-  De Discord-groep van Lijm de Zorg. Een online platform waar mensen met psychische problemen met elkaar in contact kunnen komen.

-  De pagina Coronavirus en de zorg van GGZ Nederland. Voor meer informatie over beleid in de geestelijke gezondheidszorg en nieuwe richtlijnen.

-  De petitie van Lijm de Zorg. Met daarin een oproep aan de politiek om met een noodplan voor de GGZ te komen.

-  Het Corona-loket van psychologenpraktijk iPractice. Voor tips bij corona-gerelateerde angst en somberte, en om een afspraak te maken voor een online consult met een psycholoog op basis van donatie.

-  De hulplijn van het Rode Kruis: 070 4455888. Voor iedereen in quarantaine die hulp en advies kan gebruiken.

-  De hulplijn van MIND Korrelatie: 0900 1450. Voor hulp bij psychische en sociale problemen. De hulpverleners zijn ook te bereiken via online chat, whatsapp en e-mail.

-  De pagina 113 en corona: met gericht advies voor mensen met zelfmoordgedachten, hun naasten en hulpverleners. 

We hoeven het zeker niet altijd eens te zijn met onze premier, maar in één ding kunnen we Rutte geen ongelijk geven: let een beetje op elkaar – in het bijzonder op degenen die psychisch kwetsbaar zijn. 

• Deel