Anti-nepnieuwscampagne Ollongren had vrijwel geen effect

De anti-nepnieuws-spotjes die het kabinet dit jaar verspreidde rondom de verkiezingen hebben vrijwel geen effect gehad op het gedrag van kiezers. Dat blijkt uit onderzoek verricht in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

‘Blijf kritisch!’ was de slogan van de online bewustwordingscampagne die in maart door minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren werd aangekondigd. CDA en D66 hadden in de Tweede Kamer gepleit voor maatregelen tegen nepnieuws. Met twee stembusgangen in een jaar was het belangrijk onze verkiezingen “niet te laten kapen” zo zei D66-Kamerlid Kees Verhoeven. 

Brandpunt+ schreef in de aanloop naar de verkiezingen al over de dreiging van nepnieuws, met name op Facebook. Zo nam het bedrijf onzin advertenties over gesloten stembussen aan voor verspreiding op de verkiezingsdag en stelde het een miljoenenpubliek bloot aan ophitsende berichten over Zwarte Piet. 

Overheidsbemoeienis met het thema lag politiek gevoelig. Een eerdere poging vanuit de Europese Unie om nepnieuws te bestrijden (Eu vs. Disinfo) strandde al snel nadat overijverige censors weinig controversiële berichtgeving in de Nederlandse pers tot nepnieuws bestempelden. Alhoewel er stemmen opgingen om Facebook met wetgeving aan te pakken, koos Minister Ollongren misschien daarom voor de publiekscampagne. Spotjes met daarin een pratende papegaai moesten Nederlanders bewust maken van het bestaan van nepnieuws en ze zo ertegen wapenen. De boodschap werd online en via de radio verspreid. De minister beloofde aan de Tweede Kamer dat ze het succes van deze campagne zou laten meten door een onafhankelijk onderzoeksbureau. 

Ministerie hield resultaten maandenlang voor zichzelf
Brandpunt+ vroeg de resultaten van dat onderzoek kort daarna op door een beroep te doen op de Wet Openbaarheid Bestuur. Het ministerie bleek niet happig om de informatie te delen. Het verzoek werd twee keer afgewezen, maar gisteren kwam Binnenlandse Zaken toch met de resultaten over de brug. Korte samenvatting: de campagne had vrijwel geen effect. (Je kan het hele onderzoek hier zelf nalezen.) 

Het doel van de campagne was, aldus minister Ollongren: “Nederlanders meer bewust maken van het fenomeen van desinformatie en de eigen verantwoordelijkheid in het herkennen daarvan”. Om te kijken of dat gelukt was werden honderden Nederlanders voor en na de campagne gevraagd of ze het “vanzelfsprekend vonden kritisch na te denken” of een online bericht wel juist was. Negen op de tien Nederlanders vond dat al voor de campagne en dat veranderde niet. Het percentage Nederlanders dat aangaf ‘veel’ van nepnieuws af te weten bleef ook laag (12%).

Het ministerie vindt Blijf Kritisch! desondanks een succes, zo laat een woordvoerder weten, omdat zes op de tien Nederlanders de spotjes zagen. Ook kwamen de kernboodschappen (check of iets klopt en kijk naar herkomst bericht) goed over. 

Facebook kreeg €85.000 om te waarschuwen tegen eigen nepnieuws
Het enige significante effect dat de campagne heeft gehad op gedrag is dat Nederlanders zeggen minder snel geneigd te  zijn op nepnieuws te reageren. Het percentage dat nepnieuwsberichten negeeert steeg van 76 naar 83%. Vreemd genoeg kwam dit advies in de spotjes overigens helemaal niet ter sprake.

Het ministerie deed ook nog een boekje open over de kosten van de campagne. Van het gehele advertentiebudget werd zo’n € 85.000 besteed aan advertenties op Facebook en Instagram. Een begrijpelijke keuze. Hier bereikt nepnieuws immers zijn grootste publiek. Toch leidt het tot een frappante situatie: Facebook krijgt bijna een ton van de staat om te waarschuwen voor nepnieuwsberichten die het zelf verspreidt. 

• Deel