Wat beautyvloggers uit de moslimgemeenschap ons leren over schoonheidsidealen

Door haar Marokkaans-Nederlandse opvoeding heeft kunstenaar Sarah Amrani (25) twee verschillende beelden van schoonheid meegekregen. Die komen gek genoeg samen in de digitale wereld van de beautyvloggers.

Ik was op het driedaagse Rotterdamse festival New Radicalism, waar digitale werken worden tentoongesteld uit het Midden-Oosten, Noord-Afrika en haar diaspora, toen ik het werk van Sarah Amrani tegenkwam. Zij is een Marokkaans-Nederlandse kunstenaar uit Rotterdam, wiens werk gaat over schoonheidsidealen, vrouwelijke identiteit en culturele representatie. 

In haar video-installatie Strategy of Beautification-3 zag ik beautyvloggers met een moslimachtergrond die van hun gezichten worden ontdaan door ze letterlijk uit diverse YouTube-filmpjes te knippen. De gezichten voldeden aan het westerse schoonheidsideaal, en de hijab als lijst van het gezicht bleef achter.

In mijn worsteling met mijn eigen dualistische culturele representatie herkende ik mezelf in deze uitgeknipte gezichten. Als klein half-Japans half-Nederlands meisje wou ik eruitzien als Gwen Stefani. Ik had geen popidolen die op mij leken, dus de blonde Amerikaanse Gwen was het enige publieke figuur waar ik me mee kon identificeren. Zij was de nineties meisjesdroom: ijselijk witte lokken, wenkbrauwen als afgeknipte zwarte spaghettislierten en een uber-symmetrische gezicht, die haar maken tot het perfecte pop-engeltje. Maar de zangeres verleende haar esthetiek ook aan de Japanse Harajuku-stijl, en was daarmee de personificatie van het heersende schoonheidsideaal van de westerse vrouw, met een vleugje oosterse vibes, hoe nep die vibes dan ook mogen zijn. Door op ieder publiek evenement op te dagen met een Japanse possé deed ze soms zelfs een beetje alsof ze Japans was, en destijds zag ik dat voornamelijk als een eerbetoon aan mijn roots. 

Bij nader inzien is het natuurlijk best eigenaardig dat ik me het meeste kon vinden in het imago van een blonde Amerikaanse vrouw, maar in mijn wil van het streven naar haar uiterlijk herkende ik ook de uitgeknipte gezichten. Sarah had deze vrouwen ontdaan van hun culturele identiteit, waardoor alleen het heersende schoonheidsideaal overbleef. Net zoals Gwen, die zonder haar Japanse looks er ook alleen maar uit zou zien als een barbiepop.

De laatste tijd zie ik door het internet talloze vrouwen zoals ik, die ook tussen twee werelden leven. De identiteit van de millennial-diaspora is moeilijk te definiëren, juist omdat ze constant wordt gevormd en wordt geherdefinieerd. Online platforms hebben nieuwe deuren geopend voor interactie en kruisbestuivingen binnen biculturele gemeenschappen, iets dat voorheen bijna onmogelijk was. Zo ook het werk van Sarah.

Ik bekeek de beelden van haar installatie en dacht bij mezelf dat het best zou kunnen dat ik en Sarah op dezelfde zoektocht naar onze identiteit waren. Ik sprak haar om meer te weten te komen over haar ideeën over schoonheidsidealen, het opgroeien tussen twee werelden en de rol van het internet hierin.

Hey Sarah. Jij hebt gezichten van beautyvloggers uit hun hijab geknipt. Waarom?

"Ik had altijd al een grote fascinatie voor ze, en al helemaal voor beautyvloggers die ook moslim zijn. Ik ben zelf half-Marokkaans, maar ik ben in Nederland opgegroeid. Ik spreek geen Marokkaans, dus mijn zoektocht naar mijn roots is altijd voornamelijk visueel geweest. Ik begon dit project in een tijd dat de hijab steeds zichtbaarder werd in de westerse media. Het was de tijd dat Nike een campagne had met een sport-hijab en ook Dolce & Gabbana modellen de catwalk opstuurde met hoofddoeken om.

"Bij het zien van die vrouwen stelde ik mijzelf de vraag: in hoeverre is de hijab een object van schoonheid, en in hoeverre het gezicht dat? Visueel vind ik het ook interessant hoe een hoofddoek een afgebakend kader creëert voor het gezicht; daardoor wordt het een soort schoonheidsmasker. Eigenlijk zijn in deze filmpjes de hoofddoek en het gezicht twee schoonheidspersona’s. Vanuit daar ben ik aan dit project begonnen."

Wat bedoel je precies met twee schoonheidspersona’s?

"Nou, de digitale schoonheid van het gezicht waar we nu naar streven is een heel universeel beeld dat we herkennen. Wat we in het Midden-Oosten een mooi gezicht vinden verschilt niet heel veel van wat we in het Westen een mooi gezicht vinden. Daarentegen zijn culturele meningen over het ‘perfecte lichaam’ juist heel anders."

Wat is dat universele gezicht dan precies?

"Je ziet dat de huid en het beeld helemaal glad en strak worden getrokken. Mensen van over de hele wereld, en dan met name vrouwen, ‘corrigeren’ hun gezicht nu drie keer: één laag met plastische chirurgie, één laag met make-up en één keer met facetune [digitale modificatie van je gezicht – KM]. Dan krijg je uiteindelijk toch wel allemaal hetzelfde ‘universele’ gezicht. Het is dan juist de hijab die dat extra benadrukt, omdat je een strak kader om het gezicht heen krijgt."

Wat was jouw perceptie van schoonheid toen je jonger was?

"Ik heb een gematigde Marokkaanse opvoeding gehad. Mijn familie is best wel religieus en traditioneel, ik heb bijvoorbeeld de basis van de islam meegekregen. Mijn moeder heeft tot mijn negende een hijab gedragen. Ik werd er al vrij jong bewust van gemaakt dat ik bedekkende kleding moest dragen en niet ‘te koop’ moest lopen met ‘wat ik had’. Tegelijkertijd kreeg ik van mijn ouders ook ruimte om mezelf op mijn eigen manier te ontwikkelen. Zo vierden we kerst, en kwam ik ook over de vloer bij mijn Nederlandse oma. Zij had juist weer een hele andere visie op wat mooi was. Zij representeerde een soort jarenzestigschoonheidsideaal, met perfect gelakte rode nagels en blauwe oogschaduw. Die twee werelden waren best wel tegenstrijdig, en vaak ook verwarrend."

Daar herken ik mezelf wel in. Ik wou er vroeger altijd uitzien als Gwen Stefani. Wie was jouw grote voorbeeld?

"Haha. Toen ik echt jong was denk ik gewoon Barbie. Die was gewoon perfect. En later denk ik Christina Aguilera, om dezelfde reden."

Wie is dan nu de personificatie van het universele schoonheidsideaal?

"Toch wel Kim Kardashian. Daar kunnen we niet echt omheen."

Denk je dan dat het beter zou zijn als we zouden leven in een wereld zonder schoonheidsidealen?

"Ik zou niet weten hoe het is om zonder ze te leven. Schoonheidsidealen zijn natuurlijk een reflectie van de tijd waarin we leven, en dus veranderen ze ook constant. Vroeger was de standaard blond met blauwe ogen; nu willen we dus allemaal lijken op Kim Kardashian. Dat zegt veel over wie wij zijn."

Wat denk je dat het schoonheidsideaal wordt van de toekomst?

"Ik denk dat we in de toekomst steeds meer zullen streven naar een schoonheidsideaal dat in de echte wereld niet haalbaar is, maar alleen maar met digitale modificatie te verwezenlijken is. Of we het nou willen of niet. Het heersende schoonheidsideaal heeft altijd invloed op je uiterlijk, ook als je het probeert te ontkennen."

Wat hóóp je dat het schoonheidsideaal wordt van de toekomst?

"Ik zie dat de beweging waarin het onperfecte van de mens wordt omarmd steeds groter wordt. Het diverse beeld waarin ook gender en etniciteit een grote rol spelen wordt steeds belangrijker, omdat het heersende schoonheidsideaal juist zo eentonig aan het worden is. Ik krijg ook steeds meer de indruk dat mensen het cool vinden als je een biculturele achtergrond hebt. Dat was vroeger echt wel anders. Ik hoop heel erg dat dat in stand wordt gehouden."

In mijn gesprek met Sarah kwam ik erachter dat we door dezelfde lens naar de wereld kijken, ondanks het feit dat we beide een totaal verschillende achtergrond hebben. Tussen twee werelden in leven betekent dat je de wereld op twee verschillende manieren bekijkt, maar ook dat de buitenwereld nooit helemaal zal kunnen begrijpen wie je nou precies bent. Des te belangrijker dat er mensen zijn zoals Sarah die laten zien waar ze vandaan komen, en laten zien dat het échte streven naar schoonheid ‘m zit in het waarderen van een beeld van de mensheid dat eentonigheid in de schaduw stelt. 

Klik hier om de website van Sarah Amrani te bekijken. 

• Deel