Kleeft er bloed aan mijn afstandsbediening als ik naar het WK kijk?

Het is een struggle die voetbal-en Oranjefans zullen herkennen: het hart wil naar het WK kijken, het hoofd staat er niet achter. Journalist Nick van Santen herkent dit. Wat moet je met dat gevoel? Hij zocht uit wat je kunt doen als je toch naar het WK gaat kijken.

Duizenden gestorven stadionbouwers, arbeidsmigranten die als slaaf worden behandeld en wie geen cis-hetero is, kan zo maar in de gevangenis terechtkomen. Zo kan ik nog even doorgaan, maar het punt is duidelijk: Qatar is een verschrikkelijk land waar je niks mee te maken wil hebben.

Gewoon niet kijken is natuurlijk een optie. Maar als die-hard voetbalfan moet ik eerlijk toegeven dat mij dat niet gaat lukken. Ik besluit naar mensenrechtenorganisatie Amnesty International te bellen. 

Zij hebben meerdere rapporten over de situatie in Qatar geschreven en spraken de spelersgroep van Oranje toe over mensenrechten. Ik krijg woordvoerder Ruud Bosgraaf aan de lijn: “Nee, je hoeft je niet schuldig te voelen als je gaat kijken.”

Massaal de tv uitzetten heeft dus weinig zin, maar is daarmee de kous af? Wat als je graag WEL iets wil betekenen?

Want het WK helemaal skippen, heeft niet zoveel zin volgens Bosgraaf: “De situatie van de arbeidsmigranten in Qatar gaat er niet meer door veranderen. In 2010 werd het WK aan Qatar toegewezen, toen hadden we nog jarenlang de tijd om iets aan de situatie te doen. Dat is niet gebeurd, het WK gaat gewoon plaatsvinden. Wij hebben ook niet opgeroepen tot een boycot.”

Compensatiefonds

Massaal de tv uitzetten heeft dus weinig zin, maar is daarmee de kous af? Wat als je graag WEL iets wil betekenen?

Dat kan volgens Bosgraaf. Amnesty is namelijk bezig met het opzetten van een compensatiefonds. “We willen de voetbalbond FIFA en Qatar ertoe bewegen om de gemaakte winst op dit toernooi in een pot te stoppen, die vervolgens naar de arbeidsmigranten en nabestaanden gaat. Daar kan je online een petitie voor tekenen.”

Maar als Qatar daarmee akkoord gaat, geven ze dan niet toe dat ze fout zijn geweest? Bosgraaf: “Het is inderdaad niet realistisch dat Qatar daarmee in gaat stemmen. Toch kunnen we de FIFA hopelijk onder druk zetten om zo nog iets voor de slachtoffers te betekenen.”

Sponsoren

Niet alleen de FIFA kan onder druk worden gezet, ook sponsoren hebben een verantwoordelijkheid. De FIFA heeft voor 1,1 miljard euro aan sponsordeals afgesloten voor dit WK. 

Laat als consument zien dat je niet alleen het product belangrijk vindt, maar ook de ethische waarden van een bedrijf.

Hoewel dat een afname van 16% is ten opzichte van het WK in 2014 (de laatste keer dat wij meededen) is het nog steeds een gigantisch bedrag. Sponsoren zelf verdedigen zich door te zeggen dat ze hiermee hebben bijgedragen aan een verbetering van de werkomstandigheden.

Toch is het opvallend dat bedrijven die voor inclusiviteit zijn een toernooi sponsoren in een land waar lhbti+’ers in de gevangenis kunnen verdwijnen door gewoon zichzelf te zijn. 

Sponsoren, zoals Coca-Cola en Adidas, boycotten hoeft niet volgens Amnesty, aangezien zij zich wel degelijk inzetten voor een verbetering van de omstandigheden. Je kunt jezelf wel verdiepen in de sponsoren van het toernooi en online via Twitter, een Instagram Story of een ouderwetse mail laten weten dat je het er niet mee eens bent. Zo laat je als consument zien dat je niet alleen het product belangrijk vindt, maar ook de ethische waarden van een bedrijf.

De geschiedenis laat zien dat bedrijven gevoelig zijn voor negatieve aandacht. Denk aan de recente saga rondom Kanye West, die sponsordeals verloor door antisemitische uitspraken. Voor dit toernooi is het te laat, maar bedrijven zullen wel twee keer nadenken of ze een volgend toernooi willen sponsoren als ze veel backlash ontvangen.

Sober kijken

Kijken we over de grens, dan zien we dat ook andere landen struggelen met dit dilemma. In Frankrijk bijvoorbeeld, daar hebben verschillende grote steden besloten om geen fanzones in te richten waar de inwoners samen het WK kunnen kijken.

Kies ervoor om het voorbeeld van de Fransen te volgen en dit toernooi meer sober te beleven dan de vorige

“Dat past niet waar wij als stad voor staan. We kunnen nu niet ineens onze ogen sluiten en doen alsof er niks gebeurd is”, zo vertelde de burgemeester van Parijs. Dit jaar geen beelden van massaal hossende Fransen dus.

Maar in Nederland lijken we daar minder moeite mee te hebben. Zo kan je iedere wedstrijd van Oranje kijken op grote schermen in de Johan Cruijff Arena. Hartstikke gezellig natuurlijk, maar je kan je afvragen of dat gepast is. 

Wil je dat die beelden de wereld overgaan en dat de nabestaanden zien dat het ons hier niet lijkt te boeien? Kies ervoor om het voorbeeld van de Fransen te volgen en dit toernooi meer sober te beleven dan de vorige.

Sportswashing

Goed, een petitie, sponsoren aanschrijven en op een sobere manier kijken. Het is iets, maar neemt eerlijk gezegd mijn slechte gevoel niet meteen weg. Iemand die daar in ieder geval geen last van heeft is de Tietenman. Hij is een ‘bekende’ Oranje-supporter wiens act het is om, zoals de naam al doet vermoeden, twee voetballen onder zijn shirt te duwen.

Waarom is hij belangrijk? De NOS onthulde vorige week dat Qatar vijftig Oranjefans (waaronder deze man) een gratis verblijf en wedstrijdkaarten heeft aangeboden. In ruil daarvoor moeten deze fans positief tweeten over Qatar en moeten zij fans die zich negatief uitlaten verklikken bij de organisatie.

Schandelijk, zegt Bosgraaf: “Je laat je dan gebruiken als propagandamiddel voor de Qatarese staat, in een poging om alle misstanden te doen vergeten en een mooi-weer-show van het WK te maken. Een duidelijker voorbeeld van sportswashing is er niet.”

Het is niet het mooie voetbalsprookje waar de Qatari op gehoopt hadden. Zelfs nu het toernooi bijna begint, gaat het vooral nog steeds over de mensenrechten

Sportswashing is een term die wordt gebruikt voor individuen, groepen, bedrijven of overheden die sport gebruiken om hun reputaties te verbeteren, reputaties die door eerder wangedrag zijn aangetast.

Dat is iets wat bij Qatar tot nu toe niet echt gelukt is, aldus Bosgraaf. “Het is niet het mooie voetbalsprookje waar de Qatari op gehoopt hadden. Zelfs nu het toernooi bijna begint, gaat het vooral nog steeds over de mensenrechten.”

Misschien is dat hetgeen wat mij het meest geruststelt: dat de sportswashing dit keer niet werkt – hoewel, bij de Olympische Spelen in Rusland en in China ging het vrij snel weer over de sport zelf. Kunnen we die aandacht dit toernooi wél vasthouden, of sta ik over een week toch weer alleen maar over de linksback van Oranje te praten? Daar ligt een taak voor de media en ons als supporters: houdt ook tijdens het toernooi het gesprek over mensenrechten gaande.

Of dat gaat lukken, moeten we nog even afwachten. Mocht je toch gaan kijken: er kleeft geen bloed aan de afstandsbediening, maar de oranjebitter zal dit keer een vieze nasmaak hebben.

• Deel