We moeten ophouden met het stereotype van de boze zwarte vrouw

Wat hebben Serena Williams, Michelle Obama en Sylvana Simons met elkaar gemeen? Ze zijn alle drie succesvol, vrouwen van kleur – en worden vaak weggezet als de 'angry black woman', een term die wordt gebruikt om zwarte vrouwen de mond te snoeren. Wat kunnen we hier tegen doen?

Door Hodo Abdullah

Ik weet het nog goed: het was tijdens een stage een paar jaar geleden. Ik had die dag mijn taken al afgerond en in plaats van uit het raam te staren wilde ik wat extra’s doen, dus liep ik naar de manager met de vraag of ik het kantoor kon dweilen. Ze was enthousiast en ik liep naar de keuken om de dweil te pakken, maar de emmer was nergens te bekennen. Na een tijd gezocht te hebben, besloot ik om hulp te vragen en vroeg ik aan een andere collega of zij de emmer had gezien. Ze keek mij strak aan en snauwde: “Dan ga je toch op je knieën schrobben.” Ik was met stomheid geslagen. In eerste instantie dacht ik dat het een grap was, maar ze typte vrolijk door alsof er niks was gebeurd. Ik besloot om een deel van het pand, zonder emmer weliswaar, te dweilen en meldde mij daarna ziek. 

Diezelfde avond appte ik de manager en uitte ik mijn ongenoegen over het voorval. De volgende ochtend arriveerde ik op kantoor maar zag ik alleen de manager zitten. Ik vroeg verbaasd waarom collega x niet bij het gesprek aanwezig is. De manager reageerde nonchalant met dat dat niet nodig was en daarom mocht collega x vanuit huis werken. Machteloos, gefrustreerd en in tranen deed ik mijn verhaal. Ik wilde dat de manager vervolgstappen zou nemen, maar in plaats daarvan vroeg zij: “Hodo, waarom ben je nou eigenlijk boos?”

Helaas heb ik dit soort voorvallen een paar keer moeten meemaken en tot op de dag van vandaag heb ik er nog weleens nachtmerries aan over gehouden. Waarom? Omdat het pijnlijk is om als steeds de angry black woman gezien te worden. 

‘‘Dan ga je toch op je knieën schrobben” snauwde ze met een strak gezicht

Wat is de angry black woman? 

Misschien ben je al bekend met de term. Er bestaat zelfs een heuse Wikipedia-pagina over het stereotype van de angry black woman. Maar wat houdt dit begrip eigenlijk in? 

De Amerikaanse professor Wendy Ashley deed in 2014 onderzoek naar het stereotype. De angry black woman wordt gezien als agressief, onvrouwelijk, ongewenst, verbitterd, gemeen en ophitsend. In de Amerikaanse media, zo merkt Ashley op, worden zwarte vrouwen nogal eens geportretteerd als luide vrouwen met een scherpe tong en provocerende houding: ze rollen met de ogen en klappen in de handen tijdens een discussie. De gevolgen? Die zijn heftig voor de zwarte vrouw: haar zelfrespect en hoe anderen naar haar kijken worden hierdoor negatief beïnvloed. 

Ook in de Nederlandse media zie je dit stereotype terug. Denk bijvoorbeeld aan de film Alleen maar nette mensen uit 2012, waarin de zwarte vrouwelijke hoofdpersoon wordt weggezet als een seksueel agressief en immoreel lustobject. Of denk ook aan hoe Sylvana Simons soms wordt afgeschilderd als de ‘boze zwarte vrouw’ wanneer zij kritische vragen stelt tijdens politieke debatten. Het stereotype is in de media zichtbaar en als je erop let dan leer je het te herkennen.   

Ontmenselijking 

Amma Asante, senior onderzoeker Sociale Veiligheid bij Movisie, noemt het koloniale verleden van Nederland en andere landen die zich daaraan schuldig maakten als oorzaak. “Zwarte mannen en vrouwen werden bewust gedehumaniseerd om hun uitbuiting te vergemakkelijken,” zegt ze. “Zwarte mannen werden bijvoorbeeld neergezet als gewelddadig en fysiek sterk, en diezelfde negatieve connotaties worden ook toebedeeld aan zwarte vrouwen. Het stereotype van de angry black woman is eigenlijk bedoeld om de zwarte vrouw te ontkennen in haar mens-zijn.” 

Ook de eerdergenoemde Amerikaanse onderzoeker Ashley concludeert dat de nasleep van de slavernij de oorzaak is van de negatieve stereotypering in de Amerikaanse cultuur. Externe factoren die uit het slavernijverleden voortvloeien, zoals discriminatie, financiële en sociale ongelijkheid, versterken het stigma nog eens. 

Niels Spierings, socioloog en universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit, herkent de conclusie van de Amerikaanse professor ook in Nederland. “Op dit soort thema’s kun je Nederland niet meer los zien van de rest van Europa of de VS,” zegt hij. “Wij leven in een geglobaliseerde wereld en die bewegingen vloeien allemaal in elkaar over. We leren van elkaar. Dus aan de ene kant heeft Nederland een koloniaal verleden en dat was ook gestoeld op een groter politiek-cultureel aspect, wat we vaak ‘oriëntalisme’ noemen. Dat houdt in dat de wetenschap en politiek mensen uit Afrika, Midden-Oosten en Azië als inferieur of minimaal anders zien. Dat proces heeft haar wortels in West-Europa en de gevolgen hiervan zijn nu merkbaar in de Nederlandse samenleving. Kijk bijvoorbeeld maar naar arbeidsdiscriminatie op basis van raciale en culturele stereotypen.” 

Verder trekt Spierings het stereotype beeld breder: “Het is niet zozeer de term angry black woman, maar ook de benamingen ‘kenau’, ‘heks’ en ‘haaibaai’ die vaak aan vrouwen worden toebedeeld. Het gaat dus niet puur over het kruispunt tussen zwart en vrouw-zijn, maar dit sluit aan bij een herkenbaar genderpatroon.”

“Oriëntalisme heeft haar wortels in West-Europa en de gevolgen hiervan zijn merkbaar”

Asante ziet hoe gevaarlijk het kan zijn als je benadeeld wordt door mensen die handelen vanuit vooroordelen. De maatschappij lijdt daar ook onder, want onbenut talent wordt hierdoor buitengesloten, vindt zij: “Als het gaat om het stereotyperende beeld ‘de boze zwarte vrouw’ dan maak ik dat dagelijks mee, dagelijks. Jaren geleden sprak ik op een bijeenkomst over uitsluiting en discriminatie. Iemand liep naar mij toe en zei: ‘Weet je, je hebt best een goed verhaal, alleen zijn mensen bang voor jou. Mensen vinden dat jij een te grote bek hebt.’”

“Ik antwoordde toen: ‘Ik heb geen grote bek, ik heb een mening en durf daar voor uit te komen’ en toen ben ik weggelopen. Sindsdien reageer ik niet meer vanuit boosheid, omdat ik het stereotype angry black woman niet meer persoonlijk opvat. Het kost mij energie om vanuit emotie te reageren, dus heb ik liever dat ik in kalmte op zaken reageer. Ik heb mezelf geconditioneerd om niet boos te worden.” 

Volgens haar helpt deze manier om de situatie te relativeren, maar ook om in haar kracht te blijven. Jezelf conditioneren is een proces volgens de onderzoekster en dat proces is bij haar tien jaar geleden begonnen. Toen begon zij eerst met het opschrijven van haar ervaringen en stelde ze aan de hand daarvan vragen in het openbaar. Ze kreeg veel steun van zwarte vrouwen, die herkenden zich in haar verhalen. Daarnaast hielp het haar ook om veel te lezen over het onderwerp. “Ik zeg ook altijd, kennis helpt je om patronen te herkennen, te kunnen duiden en uiteindelijk helpt het je om te relativeren en minder emotioneel te worden.” 

Die opgedane kennis heeft haar wijzer gemaakt. Asante: “Met die kennis weet ik dat het iets institutioneels is en niet persoonlijk.”

“Ik heb mezelf geconditioneerd om niet meer boos te worden”

Een middel dat Asante de laatste tijd vaak inzet is counteracten. Dat betekent dat je een tegenreactie biedt wanneer je wordt geconfronteerd met een stereotype gedachte en dat kan op verschillende manieren. 

Een manier is om mensen online te exposen en hen verantwoordelijk te houden voor hun acties. Asante deelt dan haatmails of dreigtweets via haar Twitteraccount: “Het doel van het exposen is om de zwijgende meerderheid het probleem te laten inzien. Hierdoor kan iedereen een mening over vormen, het zet mensen aan het denken en daarom expose ik.” 

Ons leven speelt zich niet alleen online af, maar ook offline. Om terug te gaan naar mijn ervaring, zou ik mijn collega kunnen exposen, maar in het offline leven is het volgens de onderzoekers raadzamer om het gesprek eerst aan te gaan, omdat je direct diegene confronteert en dus vaak samen tot een betere oplossing komt dan dat je aan het exposen slaat.

Hoe lossen wij dit op? 

Stereotypen doorbreek je moeilijk op individueel niveau en sijpelen door in de maatschappij. “Die wegen door in hoe wij mensen zien en wat wij van mensen verwachten. Dat heeft natuurlijk consequenties”, stelt Spierings. 

Volgens de experts is het belangrijk om te weten dat het niet aan jou ligt wanneer je te maken krijgt met stereotypen. Die vormen een maatschappelijk probleem en het is lastig om erachter te komen of iemand vanuit vooroordelen handelt. Het beste is om het in dat geval altijd te vragen. 

Stel dat je als zwarte vrouw direct en assertief bent tijdens een sollicitatiegesprek, dan kan het voorkomen dat er tegen je wordt gezegd dat er ‘geen klik is’ en je op die manier wordt afgewimpeld. Je kunt dan in zo’n geval vragen of zij willen toelichten wat die klik dan volgens hen is, en welke competenties je volgens hen niet bezit. Vind je het eng om iemand daarop aan te spreken? Dan kun je ook een mail sturen. 

De experts zeggen ook dat het hebben van vooroordelen iets menselijks is, maar in combinatie met macht kan het gevaarlijk worden: juist met die macht kunnen grote groepen mensen benadeeld worden. 

Asante: “Iedereen heeft de verantwoordelijkheid om zich bewust te worden van zijn of haar vooroordelen. Laten wij daar maar eerst mee beginnen. Kijk jezelf eerlijk in de spiegel, want iedereen heeft die vooroordelen en iedereen verbindt zijn gedrag aan die vooroordelen. Ervan bewust zijn is een eerste en een belangrijke stap.” 

Ten slotte is het volgens Spierings en Asante ook goed als je steun bij leeftijdsgenoten zoekt. Spierings: “Support elkaar actief en als je getuige bent van een incident waarbij iemand slachtoffer is van stereotyperend gedrag: kom in actie en spreek je uit”.

• Deel