De oom van Michelle (26) is dakloos: 'Laatst was hij drie maanden vermist'

Het aantal daklozen in Nederland stijgt: volgens het CBS waren er in 2021 al 32 duizend mensen zonder dak boven hun hoofd. Hoe is het om een dakloos familielid te hebben? We vroegen het Michelle (26) en Nika (32). “Ik maakte me veel zorgen over wat er met mijn zus kon gebeuren.”

“Ik was 23 toen mijn jongere zus wegliep van ons ouderlijk huis”, vertelt Nika*. “Ik was op mezelf gaan wonen en mijn zusje voelde zich in de steek gelaten. Ze had het idee dat ze allerlei verwachtingen niet waar kon maken: het lukte niet om een baan te houden en ze maakte schulden.” Ondanks dat Nika’s ouders, volgens haar, niet zo streng waren, liep de spanning op en dat escaleerde. “Ze voelde zich niet goed, daarom vertrok ze naar een vriendin.” Hoewel dat in het begin rust gaf, werkte het na een tijdje niet meer: Nika’s zus belandde op straat.

Nika’s zus is niet de enige. Door stijgende voedselprijzen, energiekosten die door het dak schieten en weinig betaalbare woonruimtes worden steeds meer Nederlanders dakloos. Het Leger des Heils zag de tienduizenden daklozen in Nederland het afgelopen jaar verder toenemen met maar liefst 25%. Hoewel jij daklozen misschien ziet als eenlingen die leven op straat, hebben de meeste van hen nog familie. Hoe is het om een dakloos familielid te hebben? En hoe ga je daarmee om?

Het was de winter van 2014 en het was hartstikke koud buiten. “Mijn zus wilde geen hulp ontvangen en niet terug naar huis. Maar als je niets hebt, waar slaap je dan? Waar bewaar je je spullen?” Tot Nika’s opluchting vond haar zus onderdak bij een daklozenopvang. Om een oogje in het zeil te houden ging ze langs. “Het was er koud, niet super schoon en ik wens het niemand toe. Maar ik vond het wel heel prettig dat ze ergens kon verblijven.”

De periode was roerig voor Nika, er was veel stress thuis en toen haar zus eenmaal op straat belandde voelde ze zich verantwoordelijk. “Als zus wilde ik helpen. Ik maakte me zorgen om wat voor mensen ze zou ontmoeten. Ze was nog maar 20 en ik was bang voor wat er kon gebeuren. Er waren momenten dat ik iedere dag bij haar wilde inchecken.”

“Ze zag mij een heel ander leven leiden. Bij mij liep het wel soepel, ik had een studie en een huis. Ik begon te letten op wat ik zei. Ik kon niet meer bij haar klagen over geld of over mijn studie. Soms gaf ik haar 50 euro, als ik het kon missen.”

"Als kind kwam ik hem wel eens tegen als ik buiten aan het spelen was. Dan vroeg ik altijd even hoe het met hem ging"

Schaamte, schuld en stigma

Henk-Willem Klaassen is naastenadviseur, trainer en naasten-ervaringsdeskundige bij HVO-Querido. Hij herkent de ervaringen van Nika bij andere naasten van dak- en thuislozen. “Als naaste zit je met allerlei vragen: Wat overkomt mij nou? Hoe gaan we dit oplossen? Moet ik nou wel helpen of niet?” Volgens Henk-Willem hebben veel naasten last van schuldgevoelens, schaamte, angst en stigma. “Je kunt heel stoer doen om je zo goed mogelijk te bewapenen, maar uiteindelijk is er iets heel dierbaars in jouw leven dat om aandacht vraagt. Soms moet je rouwen om iets of iemand die niet meer kan zijn wat hij was.”

Gevoelens van schaamte heeft de 26-jarige Michelle uit Amsterdam niet. Haar oom leeft al zo lang zij zich kan herinneren op straat. “Ik ben het gewend. Als kind kwam ik hem wel eens tegen als ik buiten aan het spelen was. Dan vroeg ik altijd even hoe het met hem ging.” De oom van Michelle heeft last van psychotische klachten en hoort stemmen in zijn hoofd. Hij kiest ervoor om op straat te leven. Overnachten in een daklozenopvang wil hij niet.

Michelle’s moeder speelt een grote rol in de zorg voor haar oom. Zij zorgt ervoor dat hij iedere dag 20 euro kan pinnen waarmee hij eten kan kopen. “We kunnen op zijn bankrekening volgen waar hij ongeveer is”, geeft Michelle aan. “Maar soms verliest hij zijn bankpas en dan zijn we hem kwijt. Tijdens de langste periode wisten we drie maanden niet waar hij was.” Ze gaven hem als vermist op bij de politie en tot die tijd was het wachten op het moment dat hij zich ergens moest legitimeren. “Uiteindelijk werd hij in Arnhem gevonden, daar schrokken we van want meestal is hij bij ons in de buurt in Amsterdam.”

“Op het moment dat hij weer vermist is ben ik bang dat iets hem overkomt. Misschien heeft hij een ongeluk gehad, is hij verdronken of heeft iemand hem iets aangedaan. Sommige mensen zien hem als bedreiging door hoe hij eruit ziet, maar hij doet geen vlieg kwaad.” Michelle is dan ook altijd blij om haar oom weer te zien. “Dan weet ik dat hij er is. Het is toch familie.”

"Soms vinden we een hoopje kleding op de hoek van de straat. Dan weten we dat hij zich heeft omgekleed”

Omgaan met je dierbare

Henk-Willem vertelt dat het zoeken van verbinding essentieel is om daklozen weer in hun kracht te zetten. “Wanneer een dakloze de uitgestoken hand van een naaste voelt, zien we dat de kans op herstel of verbetering groter is. Helemaal wanneer we kunnen samenwerken in een netwerk van naasten en hulpverleners.” Hij erkent dat het een frustrerend proces kan zijn voor naasten, want waarom neemt iemand de hulp niet gewoon aan? “Leer aansluiten bij het tempo van jouw dierbare”, raadt Henk-Willem aan.

Omdat de zus van Nika op eigen benen wilde staan, was Nika voorzichtig met de hulp die ze gaf. “Ik bood niet aan om bij mij te komen wonen. Dat deed ik voor haar, maar ook om mezelf te beschermen. Het kon de situatie ook verslechteren en ik wilde niet dat ze mij ook kwijt zou raken.” Wel had Nika regelmatig contact met haar zus. “Ik belde haar vaak en het gaf mij rust dat ze in de daklozenopvang hulp kreeg van een maatschappelijk werkster.”

Het stellen van je grenzen als naaste is belangrijk, benadrukt Henk-Willem. “Je moet in deze situatie goed voor jezelf zorgen, ook om de ander zo goed mogelijk te kunnen steunen.” Dat kan, zegt hij, door je verhaal te delen met mensen om je heen, of door lotgenoten op te zoeken bij bijvoorbeeld een naastenavond die HVO-Querido organiseert. “Er is allerlei hulp beschikbaar, niet alleen voor de dakloze zelf, maar ook voor hun naasten.”

Michelle’s familie heeft haar oom niet helemaal losgelaten. Er ligt altijd een stapeltje nieuwe kleding voor hem klaar. Michelle: “Af en toe komt hij het ophalen. Het is vaak vluchtig en hij vertrekt snel. Soms vinden we dan later een hoopje kleding op de hoek van de straat. Dan weten we dat hij zich heeft omgekleed.”

"Voor mijn zus was het een zoektocht naar vrijheid. De een gaat daarvoor reizen, mijn zus deed het op deze manier”

Hoe nu verder?

“Zoals ik het nu zie, gaat dit nog jaren zo door”, geeft Michelle aan. “En dat is oké, want hij is denk ik gelukkig.” Ze wil dat anderen daklozen meer in hun waarde laten. “Of iemand er voor kiest of niet: iedereen heeft een goede reden om dakloos te zijn.”

Nadat Nika’s zus een halfjaar op straat leefde, vond ze met behulp van een maatschappelijk werkster een eigen huis. Contact tussen Nika en haar zus is er op het moment niet, al is dat de keuze van haar zus. Nika: “Ik ben blij dat de periode van dakloos zijn voorbij is. Voor mijn zus was het een zoektocht naar vrijheid. De een gaat daarvoor reizen, mijn zus deed het op deze manier.”

*De naam van Nika is wegens privacyredenen gefingeerd en is bij de redactie bekend.

Auteur: Sanne Peters.

• Deel