Terug naar Brandpunt+
Charles (Darwin) was niks zonder zijn angels
Charles Darwin vond vrouwen veel te emotioneel voor de wetenschap, maar hij wilde hun mening over zijn onderzoeken toch graag horen. Die van Mary Treat, bijvoorbeeld, die alles wist van vleesetende planten. Of van Florence Dixie, die een levende jaguar mee naar huis nam. In het boek Darwins Engelen krijgen ze eindelijk krediet.
Vorig jaar rondde ik mijn bachelor psychologie af. Mijn studiekeuze was niet heel bijzonder: ik startte de studie samen met zo’n vijfhonderd anderen en ongeveer drie op de vier psychologiestudenten is vrouw, net als ik. De collegezaal zat altijd vol met ijverige paardenstaarten. Minder streberige staarten bezorgden me zo nu en dan welkome afleiding door online kleding te shoppen tijdens hoorcollege. Vanop het bankje achter ze, keek ik mee op hun laptop en vormde een mening over elk kledingstuk dat ze in hun virtuele winkelmandje stopten. Er heerste zelfs zo’n grote schaarste aan jongens dat één mannelijke uitverkorene alle vrouwelijke aandacht kreeg. Op studiefeestjes klampten de meisjes elkaar hysterisch aan als ze wisten dat *naam uitverkorene* die avond ook zou komen.
De collegezaal zat dus vol met vrouwen, maar het college werd bijna altijd gegeven door een man. Wat als ik je vraag om een paar grote wetenschappers uit de geschiedenis te noemen? Hm? Einstein en Darwin? En misschien Stephen Hawking, of Copernicus? Het is niet raar dat je vooral/alleen aan mannen denkt als deze vraag je wordt gesteld, gezien er heel lang geen vrouw te bekennen was in de academische wereld. En nog: statistisch gezien is geen twintig procent van alle hoogleraren in Nederland vrouw. (Daar wordt aan gewerkt.)
“Het zou echter van historische blindheid getuigen als we vrouwelijke geleerden en vrouwelijke wijsheid gelijk zouden stellen aan de academische beroepsgroep”, leert het voorwoord van boek Darwins Engelen (Charles' Angels) ons. En terecht.
Want zelfs in de Victoriaanse tijd, toen vrouwen strak ingesnoerd in korset het hele huishouden moesten runnen, waren er genoeg dames die hun hersenen lieten kraken, ook al waren ze geen professionele wetenschappers. Zo had Charles Darwin (1809-1882), die van de evolutietheorie, met wel honderd vrouwen briefwisselingen lopen. In hun brieven leverden deze ‘engelen’ kritiek op of bijdragen aan het natuurwetenschappelijk werk van Darwin, maar veel erkenning kregen zij hier niet voor. In Darwins Engelen, samengesteld door Norbert Peeters en Tessa van Dijk, krijgt een deel van de vrouwen gelukkig een gezicht.
Darwin was het eens met het Victoriaanse gedachtegoed over de verschillen tussen man en vrouw: de man zou tot het rationele en de vrouw tot het emotionele geslacht behoren. Die laatste kan dus nooit het intellectuele niveau van de man bereiken. “De vrouw heeft een cel minder in het hoofd, maar een vezel meer in het hart”, schreef een antropoloog in de negentiende eeuw. Bovendien heerste de angst dat een vrouw geen kinderen meer kon krijgen als ze te veel zou studeren.
Maar Darwin was de kwaadste niet (echt niet) en had, ondanks al die conservatieve opvattingen, ook de mening dat vrouwen recht hadden op onderwijs en kiesrecht. Ook hechtte hij veel waarde aan de inbreng van zijn vrouwelijke correspondenten.
Mary Lua Adelia Treat (1830-1923) was de belangrijkste vrouwelijke natuuronderzoeker met wie Darwin schreef. Ze was single zzp’er en publiceerde haar wetenschappelijke artikelen niet in wetenschappelijke, maar in literaire tijdschriften, omdat deze beter betaalden. De Amerikaanse hield zich graag bezig met vleesetende planten en hoe deze hun prooien vangen. Darwin en Treat wisselden hun theorieën hierover met elkaar uit en regelmatig was Treat de beroemde bioloog te slim af. Bijvoorbeeld toen ze bedacht dat blaasjeskruid waterdiertjes vangt met behulp van een vacuüm dat de slachtoffers geniepig naar binnen zuigt.
Naast vleesetende planten behoorden ook spinnen tot de favoriete onderzoeksobjecten van Mary. Als ze schreef over deze insecten sloeg ze een populaire toon aan, alsof ze thuis maar een beetje ‘hobbyde’ met achtpotigen. Zo leek ze een vrouw die keurig binnen de Victoriaanse lijntjes kleurde. Een slimme vermomming, want vanuit die positie kon ze een plekje verwerven in de wetenschappelijke wereld door te corresponderen met allerlei belangrijke mannelijke geleerden van die tijd.
Florence Caroline Dixie (1855-1905) wisselde slechts een paar brieven met Darwin uit, maar ze is zo cool dat ik toch graag aandacht aan haar wil besteden. Op haar 23e vertrok ze naar Patagonië en ze klinkt als de gemiddelde millennial met wanderlust als ze schrijft over de ontevredenheid met zichzelf en de “oppervlakkige gekunsteldheid van het moderne bestaan” als redenen voor haar vertrek. Alleen zullen de meeste twintigers die hebben gereisd niet kunnen vertellen dat ze te paard op wilde dieren hebben gejaagd in Zuid-Amerika en een kleine (levende) jaguar mee naar huis hebben genomen.
Dixie schreef Darwin over haar observaties van de kamrat, een Zuid-Amerikaans knaagdiertje. Darwin was ervan overtuigd dat dit dier nooit boven de grond komt, maar Dixie bewees het tegendeel. Ook stuurde ze de evolutietheoreticus een exemplaar van haar boek Across Patagonia. Ze was heel bescheiden over haar debuut, terwijl het succesvol ontvangen werd. Naar aanleiding van dit succes werd ze zelfs de eerste vrouwelijke oorlogscorrespondent. Ook schreef ze nog vele boeken en artikelen waarin ze regelmatig vrouwenrechten aan de kaak stelde.
In Darwins Engelen komen nog acht andere engelen aan bod, maar zelfs die zijn nog maar het topje van de ijsberg als het gaat om al die over het hoofd geziene vrouwelijke geleerden uit de geschiedenis. Toch is het boek een goed begin van de ontdekkingsreis. En als je nu op een feestje bent en er begint weer iemand opeens een formule van Einstein op te dreunen, dan weet je wat je te doen staat.
Overigens kun je de engelen ook nog een laatste symbolische eer bewijzen door virtuele bloemen achter te laten op het graf van Mary Treat via FindAGrave.com. Acht mensen hebben dat tot nu toe gedaan: zeven vrouwen en de mannelijke schrijver van Treats hoofdstuk in Darwins Engelen.
