De leeftijdsregistratie van vluchtelingenkinderen wordt op grote schaal gesaboteerd in Griekenland

Vluchtelingenkinderen die in Griekenland aankomen worden vaak als meerderjarig geregistreerd. Daardoor krijgen ze geen bescherming, komen ze in een bureaucratische nachtmerrie terecht en wordt hereniging met hun familie hierdoor extra bemoeilijkt. Journalist Els van Driel bezocht het Griekse eiland Samos en maakte een reportage over het probleem.

Door Els van Driel

Ali van 16 zit inmiddels twee maanden op Samos. Hij slaapt tussen de ratten en slangen in een klein tentje en voelt zich onveilig. Zijn dag bestaat voor het grootste deel uit in de rij staan voor de voedseluitgifte, de lange rij van de volwassenen. Ook kan hij niet naar de Engelse lessen of sportactiviteiten die voor jongeren worden aangeboden. Waarom? Ali is als volwassene geregistreerd, terwijl hij nog een kind is. Ali's verhaal staat niet op zich. Honderden, misschien wel duizenden vluchtelingenkinderen krijgen in Griekenland een verkeerde leeftijd toegewezen. Met alle gevolgen van dien. Wij volgen een groep van deze kinderen voor het transmediaproject Shadow Game dat in het najaar van 2020 gepubliceerd wordt (volg het project op Facebook om op de hoogte te blijven), maar stuiten nu al op een groot probleem.

“Toen ik aankwam in Griekenland keek de politie naar me en zei: ‘Jij bent 18.’ En dat was dat. Op mijn papieren hier staat nu dat ik 18 ben.” Ali kwam helemaal alleen aan op Samos en voelt zich heel onveilig tussen al die volwassen mannen. “Soms breken er gevechten uit in de rij voor de voedseluitgifte. Dat is bij de rij voor de minderjarigen niet. Die is ook veel korter,” zegt Ali. “Ik ben daar een keer stiekem tussen gaan staan, maar ze controleerden mijn papieren en zeiden: jij moet bij de volwassenen staan.” Ali voelt zich onzeker en weet niet bij wie hij moet zijn om zijn leeftijd te laten veranderen. Was hij maar als kind geregistreerd, dan kreeg hij begeleiding en hulp om zo snel mogelijk door te stromen naar een opvanghuis in Athene. 

Ook Nayef en zijn broers en zussen hebben een foutieve leeftijdsregistratie. Nayef zelf is 18, maar door de Grieken is hij geregistreerd als een 24-jarige. Bij zijn jongere tweelingbroer en -zus is het verschil nog groter. Zij zijn 15 jaar en dus nog kinderen, maar bij aankomst kregen ze de leeftijd van 23 jaar toebedeeld. Volwassenen dus. Al acht maanden zitten Nayef en zijn broers en zussen in een tentje in het overvolle vluchtelingenkamp op Samos, te wachten op gezinshereniging met hun vader in Groot-Brittannië. 

Vluchtelingen installeren zich op Samos (Foto door Els van Driel, genomen in september)

Nayefs vader vluchtte in 2014 uit Koeweit, omdat hij werd gezocht door de politie wegens zijn politieke opvattingen. Vanuit Groot-Brittannië heeft hij gezinshereniging aangevraagd. Omdat de situatie in Koeweit voor de kinderen niet langer veilig was, heeft hij ze al eerder naar Europa laten komen. Maar nu is dit verzoek tot hereniging afgekeurd, omdat de leeftijd van zijn kinderen niet overeenkomt met wat hij heeft verklaard. Daarom zitten Nayef en zijn broers en zussen nu veel langer op Samos dan zou moeten. “Ik ben het wachten op een onzekere toekomst moe,” vertelt Nayef. “We kunnen niks doen: onze leeftijden zijn verkeerd geregistreerd en we hebben geen officiële papieren in Koeweit, omdat we stateloos (Bidoun) zijn. Zelfs onze advocaat weet niet wat te doen. Mijn vader is radeloos en zegt dat hij het leven niet meer ziet zitten. En wij willen gewoon naar school.”

Waarom worden minderjarigen als meerderjarig geregistreerd?

Dan de kern van het probleem: minderjarigen hebben rechten, dat hebben we afgesproken in het VN-Kinderrechtenverdrag. Zo moeten ze beschermd worden tegen uitbuiting, criminaliteit en misbruik. Ze moeten zo snel mogelijk naar school en hebben recht op een veilige opvangplek en op ondersteuning tijdens hun asielprocedure. Maar Griekenland kan het aantal minderjarigen gewoonweg niet aan. Er zijn te weinig opvangplekken, begeleiding en scholing. En dus slapen ze op bankjes in parken, onder bruggen en in verlaten krotten in Thessaloniki en Athene.

Kinderen moeten volgens het Kinderrechtenverdrag ook zo snel mogelijk worden herenigd met hun familieleden in andere Europese landen. Alleen zijn er zoveel aanvragen, dat kinderen vastlopen in de bureaucratie. Daarnaast lijkt het dat Europese landen er alles aan doen om de gezinshereniging te ontmoedigen. Martine Goeman van Defence for Children (een organisatie die wereldwijd opkomt voor kinderrechten): “Een groot probleem is dat Europese landen onmogelijke eisen stellen. Zo worden officiële documenten uit het land van herkomst geëist binnen een beperkt aantal dagen. Dit is vaak niet haalbaar, waardoor kinderen van hun familie gescheiden blijven. De West-Europese landen lijken er alles aan te doen om asielkinderen buiten de deur te houden in plaats van hun rechten te respecteren.” Door de minderjarigen nu als meerderjarig te registreren, bestaan ze op papier niet meer en kan Griekenland onder de Kinderrechtelijke verplichtingen uitkomen. 

Kan een foutieve leeftijdsregistratie voorkomen worden?

Stel, je hebt als vluchtelingkind geen origineel paspoort of id-bewijs, dan is er nog een andere manier om je geboortejaar te bevestigen. Zo vertelt een advocate die op Lesbos asielzoekers bijstaat, dat het ook mogelijk is om in bepaalde omstandigheden met andere documenten, zoals geboortebewijzen of schooldiploma’s, je leeftijd aan te tonen bij de Griekse Asieldienst. Dit is volgens haar heel ingewikkeld en tijdrovend. “Bij de minderjarigen die met veel moeite en geld zo’n document in het land van herkomst weten te verkrijgen, blijkt het vaak voor niets,” vertelt ze. “De documenten worden namelijk niet geaccepteerd als ze niet binnen de korte termijn, waarin je bij RIS (Griekse Registratie en Identificatiedienst) nog correcties mag aanbrengen, worden overhandigd.” 

De praktijk is dus dat alleen originele hard copy-paspoorten en id-bewijzen worden geaccepteerd. Kinderen uit landen waar je geen paspoort of id-bewijs krijgt onder de 18, hebben sowieso het nakijken. Staatlozen eveneens. “Er is zoveel onduidelijkheid en daardoor frustratie en onzekerheid bij de minderjarigen die we bijstaan,” zegt de advocate. “Het is echt zenuwslopend, bovenop alle ellende die ze al moeten doorstaan. Dit gaat om kwetsbare kinderen.” Ze wil verder niet met haar naam genoemd worden.

Zijn er andere oorzaken voor de verwarring rondom leeftijdsregistraties?

Niet alleen overheidsdiensten veroorzaken foutieve leeftijdsregistraties. Er zijn ook minderjarige asielzoekers die zichzelf bewust laten registreren als meerderjarig. Door een gebrek aan betrouwbare informatie gaan de vreemdste geruchten de ronde, vaak verspreid door smokkelaars.

Zo vertelt Wahel van 16, een Koerdische jongen uit Idlib (Syrië), dat hij hoorde dat je jezelf beter als meerderjarig kon laten registreren, omdat je dan sneller van het eiland af bent en zo door kunt reizen naar West-Europa. Als minderjarige zou je volgens het gerucht in een gesloten opvang op het eiland terechtkomen waar je tot in lengte van dagen blijft zitten. 

Dit terwijl de minderjarige Wahel juist door zijn familie vooruit was gestuurd om zijn familie te herenigen. Gezinshereniging is immers veel makkelijker als je minderjarig bent. Nu hij als meerderjarig geregistreerd staat, heeft hij daar geen voordeel meer bij. Ook zal hij nu veel langer vastzitten op het eiland. Wahel baalt enorm: “Ik wist niet wie ik moest vertrouwen, de smokkelaar of de politie die naar mijn leeftijd vroeg. Wat moet ik nu doen?”

WC in de minderjarige sectie van het kamp op Samos (Foto Els van Driel)

Kan een foutieve leeftijdsregistratie worden veranderd?

Als er na de registratie twijfels zijn over de leeftijd, wordt een asielzoeker naar een leeftijdsonderzoek doorverwezen. Dat onderzoek moet volgens de Griekse wet voldoen aan drie opeenvolgende elementen: een inspectie met het blote oog door een kinderarts, een psychosociaal onderzoek en een medisch onderzoek waarin het gebit wordt bekeken en een röntgenfoto van de pols en het gebit wordt gemaakt. 

Op Samos is maar een arts in de kampen aanwezig en op Lesbos waren dat er tot voor kort slechts twee. Daarom zijn de wachttijden enorm. “Bovendien wordt in de praktijk het psychosociale onderzoek meestal overgeslagen, terwijl dit juist het betrouwbaarst is”, aldus de advocaat. 

Nayef mocht na zes maanden en drie verzette afspraken eindelijk langskomen voor een leeftijdsonderzoek. Zijn naakte lichaam werd bekeken en er werden door een sociaal werker een aantal vragen gesteld over wat hij op een dag zoal doet. Er was geen röntgenfoto. Niet van het gebit, niet van de pols. De vraag is of ze op basis van dit beperkte onderzoekje de juiste leeftijd kunnen vaststellen. 

Hoe komen deze foutief geregistreerde jongeren weg van het eiland?

Bashar uit Syrië legt zich niet neer bij de rampzalige situatie op Samos. Zijn volwassen broer haalde hem over om te vertrekken uit Syrië, omdat het daar onveilig was. Maar hier op Samos voelt Bashar zich nog onveiliger. Volgens de Grieken is hij 18, in werkelijkheid is hij 14, een kind nog. “Ik ga hier echt niet in een tentje in de modder blijven zitten. De winter moet nog komen en ik voel dat ik ziek word.” In een week tijd heeft hij al een paar keer de verkleed-truc geprobeerd: hij kocht een Tommy Hilfiger t-shirt met afgeknipte spijkerbroek, een spiegelglazen zonnebril en hippe gympies in de haven van Samos. Zijn vriend kocht een T-shirt met in vrolijke letters “SAMOS” in een van de vele toeristenwinkeltjes. Verkleed als Europese reizigers mengden ze zich tussen de echte toeristen bij de opgang naar de ferry. Al twee keer werden ze gesnapt en teruggestuurd naar het kamp. Bashar is boos op zijn broer: als hij had geweten dat ze hier terecht kwamen, was hij nooit uit Syrië vertrokken. 

Bashar in z’n tent in toeristenoutfit voor de verkleedtruc (foto gekregen van Bashar)

Nayef wil het graag volgens de regels doen, maar als dat betekent dat hij dan nog langer moet wachten op hereniging met zijn vader in Groot-Brittannië, is ook zijn enige optie om illegaal door te reizen. Hij wil niet nog meer tijd van zijn leven verspillen en de winter komt eraan. Als hij besluit te vertrekken en van het eiland afkomt, gaat hij een levensgevaarlijke reis over de Balkan tegemoet, waar de grenzen van Europa met harde hand worden bewaakt.

Wie is verantwoordelijk voor de foutieve leeftijdsregistraties?

Na met verschillende partijen te hebben gesproken, is het nog steeds niet helemaal duidelijk wie verantwoordelijk is voor dit probleem. De Europese grensbewakingdienst Frontex, de Griekse politie en de Griekse Registratie en Identificatiedienst RIS hebben de verantwoordelijkheid over de eerste registratie van asielzoekers. Frontex zegt desgevraagd dat zij de Grieken alleen maar adviseert indien ze twijfels hebben bij een leeftijd. Volgens hen ligt de verantwoordelijkheid voor de uiteindelijke registratie daarom bij de Grieken. Wat zich precies tussen de Grieken en Frontex afspeelt, gebeurt achter gesloten deuren en kan daarom niet gecheckt worden. 

Na de identificatie- en registratie fase kan een registratiefout nog ontdekt worden door de EASO, een Europese dienst, bestaande uit asielambtenaren uit verschillende lidstaten. Zij kunnen de Griekse asieldienst op een registratiefout wijzen en deze laten corrigeren. De vraag is alleen of dat daadwerkelijk gebeurt. De EASO heeft daar zelf ook geen zicht op. 

Niemand durft openlijk over dit probleem te spreken. Er bestaat namelijk een wankel evenwicht tussen de verschillende Europese organisaties die zich in de zogenaamde ‘hotspots’ met de toelating van en hulp aan asielzoekers bemoeien. Iedereen is bang om dit evenwicht te verstoren en niet meer toegelaten te worden door de Griekse autoriteiten. 

Daarom is niemand er tot nog toe mee naar buiten gekomen. Maar de verschillende bronnen die gesproken zijn voor dit verhaal, willen wel graag dat het bekend wordt. 

Links: Syrisch paspoort van de minderjarige Bashar met geboortedatum 15-01-2005. Rechts: registratie van Bashar op Samos met geboortedatum 01-01-2001. (foto gekregen van Bashar)

Shadow Game

De trailer van SHADOW GAME 

Auteur Els van Driel kwam de foutieve leeftijdsregistraties op de Griekse eilanden op het spoor tijdens research- en draaidagen voor het project Shadow Game. In dit transmediale project volgen zij en Eefje Blankevoort een aantal minderjarige vluchtelingen tijdens hun reis door Europa. Een reis van ongekende proporties, waar de jongeren nog veel meer absurditeiten tegenkomen: hekken die automatisch tegen ze praten, mijnenvelden, beren, stromende rivieren, smokkelaars. Ze reizen door een schaduwwereld die wij niet kennen. Met gevaar voor eigen leven maken deze jongeren de overtocht, die zij ‘the game’ noemen. In Shadow Game is te zien hoe de jongeren op creatieve wijze weten te overleven en ook gewoon nog jonge jongens zijn. Volg het project op Facebook.

Verantwoording

Het Griekse ministerie van Buitenlandse zaken - die over vragen van de buitenlandse pers gaan - is om een reactie gevraagd op de aantijging dat de verantwoordelijkheid van de verkeerde leeftijdsregistraties bij hen ligt. Zij hebben de mail doorgestuurd naar de verantwoordelijke autoriteit, maar zeggen dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat er snel een reactie komt. 

Naam van de advocaat is bij de auteur bekend. De volledige namen van de asielzoekers worden om privacyredenen niet gebruikt. De naam van Ali, Bidoen uit Koeweit, is niet zijn echte naam. Hij wilde zijn echte naam uit angst niet met de auteur delen. De verschillende jongeren wilden uit angst en achterdocht voor wat nog gaat komen niet herkenbaar op de foto gepubliceerd worden. Els is van 5 tot en met 9 september 2019 op Samos geweest.

• Deel