Kwart van jonge deelscootergebruikers rijdt dronken: ‘Kneiterlam maar in ieder geval thuis’

Een kwart van de deelscooterrijders in Amsterdam rijdt weleens onder invloed van alcohol. Wie is verantwoordelijk? Zowel bij de gemeente, de politie, als bij de deelscooterbedrijven zelf ontbreekt het aan duidelijke richtlijnen.

Door Nienke Wolfers, Nadine Hoen, Gary Platteeuw en Laura van der Hauw

Luuk* (24) luidt op een vrijdagavond het weekend in met een goede borrel in de Pijp. Na middernacht is hij klaar voor het volgende feestje – maar hoe komt hij daar? De tram staat in de remise en de taxi kost een vermogen. De oplossing is op handen: Luuk stapt uit de kroeg en bevindt zich in een zee van deelscooters. Hij pakt zijn telefoon, voert de veiligheidscheck in de app van de deelscooter uit, en weg is hij, vol gas naar de Jordaan. Luuk: “Ik bedacht me gewoon dat dat een makkelijke manier zou zijn.” 

Verderop in de stad loopt David* (27) naar de kroeg nadat hij en zijn vrienden cocktails hebben gedronken op een boot. Op de stoep ziet hij een deelscooter staan en hij besluit een joyride te maken. “Ik heb 200 meter over de stoep gereden voordat ik werd aangehouden.” Dat is de scheve situatie: voor elke aangehouden David zijn er tientallen Luuks die dronken rondrijden zonder gevolgen. 

De politie ziet een stijging van alcoholgebruik in het verkeer. “Dat baart ons zorgen”, vertelt woordvoerder Markus. Dat deelscooters het probleem vergroten, blijkt ook uit onderzoek van verkeersveiligheidsorganisatie TeamAlert. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat een kwart van de jongvolwassenen wel eens onder invloed rijdt op een deelscooter. Dit terwijl elektrische scooters eerder ongelukken veroorzaken, onder andere omdat andere weggebruikers ze niet horen aankomen. Ook het balanceren op een scooter is moeilijker wanneer er alcohol in het spel is. 

Uit gesprekken met tien deelscootergebruikers blijkt dat zij zich geen zorgen maken over de verkeersveiligheid. Makkelijk te omzeilen veiligheidsmaatregelen, de lage pakkans, en het gemak verleiden hen tot dronken scooteren. 

Daarbovenop komt het feit dat, op basis van beleidsdocumenten en uit gesprekken met de politie, het Openbaar Ministerie, juristen, woordvoerders van de gemeente, en de deelscooterbedrijven in kwestie, geen enkele partij verantwoordelijkheid pakt. Eenduidig beleid voor het aanpakken van rijden onder invloed op deelscooters ontbreekt. Wij leggen het voor je uit.

24/7 beschikbaar, ook als je dronken bent

De Felyx- en Check-scooters zijn inmiddels niet meer weg te denken uit het Amsterdamse straatbeeld. Uit de cijfers die de scooterbedrijven delen met de gemeente blijkt dat deelscooters het populairst zijn op vrijdag- en zaterdagavond, met name onder jonge mannen. 

Dat zijn de avonden waarop Michael* (23) en Joris* (28) na een feestje nog naar huis willen. Michael: “Er was geen ov, dus ik ging even kijken op de Felyx-app en er stonden heel veel scooters in de buurt.” Joris: “De taxi was duur en het ging maar over een afstand van tien minuten. Ik besloot toen een Check te pakken.”

De gemeente wil juist de scooters in de stad met het idee dat mensen ze na werk gebruiken om naar huis te gaan, maar uit ons onderzoek blijkt dat jongeren ze dus vooral gebruiken om naar een feestje te gaan, en daarna weer naar huis – beschonken of niet. 

Schijn-veiligheidsmaatregelen

Veiligheidsmaatregelen in de deelscooterapps moeten voorkomen dat bestuurders onder invloed rijden. Bij Check moet de gebruiker in de avonduren op de knop ‘Ik rij niet onder invloed’ klikken, voordat de rit kan starten. Bij Felyx bestaat de veiligheidscontrole uit het intypen van het woord ‘veilig’ voordat de scooter ontgrendelt. 

“Een puzzel klinkt niet als de meest effectieve maatregel om dronken rijden tegen te gaan", aldus docent privaatrecht Kiliaan van Wees van de Vrije Universiteit Amsterdam. 

Bestuurders geven aan de melding niet altijd te zien. Luuk: "Misschien was er wel een melding, maar als je onder invloed bent, stelt zo'n melding niks voor." Ook Michael vond de test  van Felyx waarbij hij ‘veilig’ moest typen ontoereikend. “Ik was namelijk kneiterlam en het lukte mij gewoon in één keer."

Screenshot van Check

Screenshot van Felyx

Een juridisch goed alternatief zou een alcoholslot zijn, waarbij de deelscootergebruiker in een tuitje moet blazen en de scooter enkel ontgrendeltwanneer de bestuurder nuchter blijkt. Alleen: om elk tuitje na een rit te reinigen bij alle zevenhonderd scooters door heel Amsterdam is duur, onhandig en tijdsefficiënt voor gebruikers. 

Voor goedkopere veiligheidsmaatregelen kunnen deelscooterbedrijven hun blik wenden naar het buitenland. Het Duitse Tier gebruikte eerst hetzelfde systeem als Check. Ze stapte hiervan af nadat bleek dat bij veertig procent van de ongelukken op deelscooters een dronken bestuurder betrokken was. Gebruikers moeten tegenwoordig binnen een vaste tijd drie keer hun telefoon draaien in een positie die ze op hun telefoonscherm zien. Haal je de test niet? Dan word je verwezen naar alternatief vervoer en blijft de deelscooter op slot.

Bron: Tier

Bij Check en Felyx zijn nu geen consequenties verbonden aan het falen van de veiligheidscheck.“Iemand kan de puzzel onbeperkt opnieuw proberen en kan het daarna alsnog halen”, vertelt Nigel van den Berg, woordvoerder van Felyx. “We houden dat in principe niet tegen. Je mag een bepaalde verantwoordelijkheid van de gebruiker verwachten.”

Geen zicht op de gebruiker

Met zijn vriend achterop racete Luuk richting de Jordaan. "Het was maximaal een kwartiertje rijden. We zijn geen politie of iets tegengekomen. Op dat moment dacht ik ‘Boeie, het is niet mijn scooter en het is lekker makkelijk’." 

David werd wel aangehouden, blies ver boven de limiet en moest mee naar het bureau. Door zijn hoge promillage moest hij ook naar een psychiater. "Mijn rijbewijs is zes maanden ingenomen, ik moest een cursus van tweeduizend euro volgen en voor de rechter komen." 

Het Openbaar Ministerie ziet een toename van zaken waarin het gaat om gebruikers die onder invloed op deelscooters hebben gereden, verklaart een woordvoerder. Ook concludeert verkeersveiligheidsorganisatie TeamAlert dat een kwart van de jongvolwassenen onder invloed op een deelscooter zit, waarvan een deel zelfs zonder rijbewijs.

De politie kan in verband met privacywetgeving de gegevens van beschonken gebruikers niet zomaar delen met de deelscooterbedrijven. Soms ontvangen Check en Felyx wel een incidentele melding. Enkel dan kunnen de scooterbedrijven de overtreding koppelen aan de gebruiker en actie ondernemen. Het is opvallend dat geen van de gesproken gebruikers contact heeft gehad met Check, Felyx of een verzekeraar. Verder kan een bestuurder die bij de een op de zwarte lijst staat door de eerder genoemde privacywetgeving nog wel een scooter huren bij de ander. 

Toch houden Check en Felyx vol dat rijden onder invloed slechts bij een fractie van het totale aantal ritten voorkomt. De woordvoerder van Felyx verklaart dit door het groeien van de dienst in het algemeen. Check beweert niet bekend te zijn met de toename van beschonker bestuurders. 

“Dit signaal nemen we vanzelfsprekend ontzettend serieus en we gaan graag het gesprek aan met het OM om inzicht in die gevallen te krijgen en samen na te denken over preventie”,aldus Check-woordvoerder Rik Jansen.

Wie is er verantwoordelijk?

De deelscooterbedrijven leggen de verantwoordelijkheid bij de gebruiker. “Willens en wetens stap je op een voertuig als je weet dat het niet mag. Het is kwalijk als je dat dan toch doet”, aldus de Felyx-woordvoerder. 

Voor ons onderzoek zijn verschillende juristen benaderd. Zij gaven aan dat er geen consensus is over hoe het precies zit met de juridische aansprakelijkheid. Wel gaven ze aan het eens te zijn over de morele kant. “Ik vind het de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een bedrijf om actie te ondernemen”, meent letselschadeadvocaat Corinne Jeekel. “We weten dat het vanaf middernacht in een studentenstad zoals Amsterdam vaak voorkomt. Al die studenten hebben geen idee wat ze zich op hun hals halen als ze iemand schade toe rijden.” 

Docent privaatrecht Van Wees gaat nog een stap verder. “Als een deelscooterbedrijf dondersgoed weet dat veel gebruikers dronken op hun deelscooters rijden én de mogelijkheden heeft om dat te voorkomen, dan heb je een argument voor onrechtmatige gevaarzetting”, legt hij uit. “Als zij deze maatregelen niet nemen, dan doet een bedrijf te weinig en kan het hierdoor aansprakelijk gesteld worden voor het veroorzaakte gevaar.”

Nieuwe aanpak laat op zich wachten

Dat partijen elkaar niet kunnen vinden, heeft ook Den Haag bereikt. Tweede Kamerleden verzoeken de regering om ‘concrete maatregelen en goede ervaringen rond het bestrijden van overlast door deelscooters’ in kaart te brengen. De woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat presenteert in het voorjaar een nieuwe aanpak om rijden onder invloed tegen te gaan. 

Wat er ook in die presentatie wordt verteld, jongeren blijven naar de kroeg gaan. Zouden deelscootergebruikers opnieuw bezopen op de deelscooter stappen? David en Luuk niet, geven ze aan. Joris weet het niet zo zeker: “Bij vijf biertjes zou ik misschien wel gaan rijden, maar bij acht of meer zou ik even een extra keer nadenken.” 

Michael heeft een slecht geweten, maar zou het toch weer doen. “Ja, ik wil toch echt thuiskomen na een avondje stappen en een betere optie is er niet.” 

*De namen van deelscootergebruikers in dit artikel zijn gefingeerd. Geïnterviewden hebben een strafbaar feit begaan en zijn bang voor de consequenties wanneer dit bekend wordt. De echte namen zijn bij de redactie bekend.

• Deel