Terug naar Brandpunt+
Deze brief aan Tom Hanks is de laatste hoop voor de staatloze Igor
Als Igor Skrijevski in 2004 samen met New Yorkse vrienden de film The Terminal ziet, zeggen zij meteen: dit verhaal lijkt op dat van jou.
In de film speelt Tom Hanks de Oost-Europeaanse Viktor Navorsky, die bij aankomst op het vliegveld van New York te horen krijgt dat hij de Verenigde Staten niet in mag. “Uw land, Krakozhia, is in oorlog. Uw nationaliteit bestaat niet meer.”
Eén verschil tussen de in Donetsk geboren Igor en het personage van Tom Hanks: Igor en zijn vrouw Galina zijn dan al dertien jaar in de Verenigde Staten, waar ze allang niet meer op het vliegveld hoeven te verblijven. Ze kwamen binnen met een toeristenvisum en vroegen politiek asiel aan. Op het moment dat ze de film kijken, bestaat hun land van herkomst, de Sovjet Unie, weliswaar niet meer. Maar veel merken ze daar niet van: Igor werkt als arts en zijn vrouw – eerder tandarts in de Sovjet Unie – is succesvol jurkenmaker geworden.
“Eindig niet zoals Viktor Navorsky”, zegt een Amerikaanse vriend later die week grappend tegen Igor.
Nu, vijftien jaar later, is dat scenario toch uitgekomen. Sinds 2008 verblijven Igor en Galina als staatlozen in Nederland. Oekraïne, het land dat nu op de plaats van hun geboortestad ligt, erkent hen niet als inwoners. Tegelijkertijd wil de Verenigde Staten hen niet meer opnemen. En Nederland, het land waar ze per toeval terechtkwamen, weigert hen asiel te geven. Het stel heeft alles al geprobeerd: brieven aan de koning en politici, media-aandacht in kranten, op internet en op televisie, hongerstakingen. Maar een nationaliteit krijgen ze niet. Hun laatste hoop: een brief aan Tom Hanks, die dit jaar – vijftien jaar na The Terminal– voor het eerst weer een staatloze gaat spelen.
Vijftien jaar geleden keek je naar The Terminal. Wat was jouw situatie toen precies?
“In 1990 zijn mijn vrouw en ik naar Amerika gevlucht vanuit Donetsk, een gebied in de voormalige Sovjet Unie. Het was daar niet meer veilig voor mij. Eind jaren ‘80 weigerde ik om een vriend van mij te bespioneren voor de overheid. Toen hebben ze me zodanig in elkaar geslagen, dat ik in coma belandde en permanent verlamd raakte aan een oog. Dat was voor ons de druppel. We zijn met een toeristenvisum naar de Verenigde Staten gereisd en hebben daar politiek asiel aangevraagd.”
Wat dacht je toen je de film voor het eerst zag?
“Natuurlijk zag ik de gelijkenissen met onze situatie. Victor Navorsky – die naam klinkt Oost-Europees, dacht ik meteen. Op dat moment bestond ons land van herkomst, de Sovjet Unie, ook al niet meer. Maar eerlijk gezegd vond ik Navorsky een vrij naïeve man. Ik stond er niet zo bij stil. Ons leven in Amerika was goed: we hadden drie huizen, allebei een baan en een fijn sociaal leven. Dat ons paspoort niet geldig was, stond ons amper in de weg.”
Foto: Igor's Oekraiens reisdocument - dat niet geldig bleek
Toch ging het mis.
“Ja. In 2007 zijn Galina en ik middenin de nacht uit ons bed gelicht door mannen van de Amerikaanse immigratiedienst. Die had besloten dat we de Verenigde Staten moesten verlaten, omdat onze asielaanvraag was afgekeurd. Ze gaven ons een Oekraïens reisdocument – dat niet geldig was, bleek later – en hebben ze ons op een KLM-vliegtuig naar Europa gezet. KLM was de enige maatschappij die het aandurfde ons te vervoeren vanuit de VS naar Oekraïne, bleek later. Na een overstap op Schiphol vlogen we naar Kiev. Maar toen we in Oekraïne aankwamen, was al snel duidelijk dat we daar niet konden blijven. Een Oekraïense nationaliteit hebben we namelijk nooit gekregen: we woonden al in Amerika op het moment dat de muur viel. En dus werden we in 2008 teruggestuurd naar het land waar we daarvoor een overstap maakten: Nederland.”
Het is inmiddels twaalf jaar later en jullie hebben nog steeds geen nationaliteit. Hoe kan dat?
“Nederland, de Verenigde Staten en Oekraïne willen ons alle drie niet accepteren. In Oekraïne hebben we geen nationaliteit omdat we daar niet woonden toen het land gesticht werd. In de Verenigde Staten is ook elke aanvraag tot een verblijfsvergunning afgewezen. En de Nederlandse coalitiepartijen willen ons ook geen staatsburgerschap of zelfs maar een verblijfsvergunning geven – die vinden ons het probleem van Oekraïne of Amerika. Maar in die twee landen zijn we al uitgeprocedeerd.”
De Nederlandse staat probeerde Igor en Galina al drie keer uit te zetten – tevergeefs. Ondertussen verblijft het stel in een appartementje in Apeldoorn, dat vrienden voor hun betalen. Zelf iets huren of kopen mogen ze niet, een bankrekening openen net zomin. In Amerika hebben ze nog steeds een huis en bankrekening met genoeg geld, maar daar kunnen door een ingewikkelde wirwar aan regels niet bij. Op woensdag moet het stel een stempel halen bij het politiebureau.
Elke dag worden Igor en Galina rond acht uur wakker, vertelt hij. Ze drinken een kop koffie, roken een sigaret. Aan hun opleidingen en werkervaring hebben ze niets: hier mag het stel niet werken, niet autorijden, geen vrijwilligerswerk doen. Daarom proberen ze zich bezig te houden met vriendendiensten. Igor knapt tuintjes op, repareert fietsen. Een tijd lang zorgde hij voor een oude vrouw die haar huis niet meer uit kwam. “Ze is een paar maanden geleden overleden, nu onderhoud ik haar huis.”
René Rouwette is directeur van de burgerrechtenorganisatie Kompass, en volgt de zaak van Igor en Galina al enkele jaren. Volgens René is er weinig hoop op een betere situatie. Nederland heeft als een van de weinige Europese landen geen procedure om iemand officieel staatloos te verklaren, waardoor de kans op een verblijfsvergunning nihil is. Ook de media-aandacht leverde tot nu toe weinig op. Ook de gemeenten, die afgelopen weekend aankondigden dat ze staatlozen willen helpen, kunnen voor Igor en zijn vrouw weinig betekenen: zonder verblijf moet zo’n beslissing komen van het kabinet of de Tweede Kamer.
Kompass hielp Igor daarom met het schrijven van een brief aan Tom Hanks. De wereldberoemde acteur gaat vijftien jaar na The Terminal voor het eerst weer een staatloze spelen: de Nederlandse Tom Parker die zijn nationaliteit verloor door het Amerikaanse leger te dienen. Igor en Galina hopen dat Tom Hanks van de gelegenheid gebruik maakt om aandacht te vragen voor hun probleem en dat van andere staatlozen. “Je bent onze laatste hoop. Vraag alsjeblieft aandacht voor dit onderwerp, al is het maar via een videoboodschap”, schrijven ze in de brief.
Foto: Igor Skrijevski in Tivoli Utrecht
Tom Hanks speelt in de nieuwe film Tom Parker, een Nederlander die zijn nationaliteit kwijtraakt door het Amerikaanse leger te dienen. Hij werd uiteindelijk de manager van Elvis Presley. Hoe kijk je naar dat verhaal?
“Parkers verhaal laat precies zien wat er in Nederland misgaat. Hij heeft nooit citizenshipgekregen in de Verenigde Staten, maar had wél de kans om succesvol geworden. In de Verenigde Staten zijn ze nog wel eens bereid om een oogje dicht te knijpen als je gewoon netjes je rekeningen betaalt. Hier zijn zoveel regels, dat we vastzitten in het systeem.”
“In Amerika kon ik zonder permanent verblijfsvergunning tenminste werken. Ik had een rijbewijs, een auto, meerdere huizen, een creditcard. Daar werden we behandeld als normale mensen. Hier mogen we niet werken, geen bankrekening openen, geen huis huren. Galina en ik hadden een kinderwens, maar die hebben we moeten laten varen. Als we hier kinderen krijgen, zouden zij dan óók staatloos worden. Dat willen we ze niet aandoen. We kunnen geen kant op.”
Denk je er nog wel eens aan hoe jullie leven nu in de Verenigde Staten was geweest?
“Ja, elke dag. Vorige maand kwam een vriendin uit New York bij ons op bezoek. Ze komt net als wij oorspronkelijk uit de Sovjet Unie: we zaten zelfs in hetzelfde vliegtuig vanuit Moskou in 1991. Maar haar is het wel gelukt. Zij was twintig toen ze in Amerika belandde, is gaan werken als verpleegster en uiteindelijk getrouwd met een Amerikaan. Nu woont ze al twintig jaar in New York, waar ze een gezin heeft. Soms probeer ik mezelf te troosten met het idee dat we daar óók onder een auto terecht hadden kunnen komen. Maar toch vraag ik me elke ochtend af waar het mis is gegaan, dat wij in deze ellende zijn beland.”
Heb je hoop dat je brief een verschil kan maken voor jullie situatie?
“Niet echt, eerlijk gezegd. Nederland, de Verenigde Staten en Oekraïne hebben alle drie fouten gemaakt in dit proces, maar niemand neemt de verantwoordelijkheid om het op te lossen. Het is geen rocket science: als Nederlandse politici het echt zou willen, zouden ze ons vandaag of morgen nog een verblijfsvergunning vanuit humanitaire overweging kunnen geven. Want Nederland twijfelt er niet aan of we staatloos zijn, en volgens de staatloosheidverdragen hebben we daarmee recht op verblijf. Maar toch krijgen we dat document niet.”
Waarom kies je er toch voor om steeds weer de publiciteit op te zoeken?
“Misschien, heel misschien kan de bekendheid van iemand als Tom Hanks ons toch helpen. Heel misschien leest hij het, en kan hij de politici laten inzien dat wij óók recht hebben op een normaal leven. Mijn vrouw en ik zijn emotinal wrecksop dit moment. Ik praat wel, maar het is meer een bandje dat ik afspeel – emotioneel heb ik me er allang van gedistantieerd. Anders zou ik elke dag weer opnieuw kapotgaan. Maar we moeten iets.”
Heb je The Terminal later nog gezien, nu je in Nederland woont?
“Ja. Maar we proberen er niet te vaak naar te kijken.”
Waarom?
“Omdat… Misschien omdat het me te veel doet denken aan Amerika. Dat is nog steeds het land waar we van houden, want dáár hebben we zoveel bereikt. Hier hebben we niets. Misschien waren we naïef – net zo naïef als ik Navorsky vond in de film. Maar we hadden vertrouwen in het systeem. Vertrouwen dat het wel goed zou komen.”
