Terug naar Brandpunt+
Wordt dialect praten weer populair? “Het is een vorm van verzet”
- Artikel
- 13 sep 2022
- 7 minuten leestijd
TikTok staat vol typetjes die dialect spreken en lokale omroepen als RTV Oost scoren de ene na de andere viral video: in dialect of plat praten is ongekend populair. Waarom is het (weer) zo populair aan het worden?
Iemand die dialect praten weer op de kaart zet is Johannes Peetsma (32) uit Het Hogeland. Wat begon als een grapje op TikTok groeide uit tot iets groters: met zijn alter ego TikTok Tammo dat plat en in het Gronings praat, kreeg Johannes binnen enkele weken tijd tienduizenden volgers. Hij maakt nu muziek in het Gronings en werd in 2020 Groninger van het Jaar. Wat maakt zijn video’s zo populair?
Johannes: “Mijn video’s zijn vermakelijk en anders dan wat er in Hilversum wordt gemaakt. Ik denk ook dat mensen zich in de typetjes die ik speel herkennen en het grappig vinden dat het een beetje lomp en grof is. Naast TikTok Tammo speel ik ook weleens buurman Patrick die volledig Gronings spreekt. Die maakt dan opmerkingen als ‘mot ik mien voest even in dien pokkel parkeren’ (lees: moet ik mijn vuist even in je buik parkeren). Daar moeten mensen om lachen.”
@tiktok.tammo Dag van de Grunneger toal #gronings ♬ origineel geluid - Tammo
Hardnekkige vooroordelen
Ondanks de populariteit van de Groningse typetjes van Johannes blijkt uit grootschalige enquêtes dat er steeds minder jongeren zijn die dialect spreken. Er is wel een verschil tussen de steden en dorpen, vertelt Leonie Cornips. Zij is bijzonder hoogleraar taalcultuur aan de Universiteit Maastricht. “In grote steden in Friesland wordt weinig Fries gesproken, maar op het platteland wel”, legt ze uit. “In dorpen in het oosten heb je ook de kans dat dialect meer wordt gebruikt dan in de steden. In Limburg is het weer anders: daar praten vooral ouderen dialect.”
Dat jongeren minder dialect spreken heeft volgens haar te maken met een paar dingen. “We zijn een stuk minder lokaal dan vroeger. De mobiliteit is nu veel groter: we verhuizen sneller naar andere steden en er komen ook mensen vanuit het buitenland naar Nederland. Dialect is iets waar je mee opgroeit en je begint er vaak niet mee op oudere leeftijd”, legt Leonie uit. “Verder eisen andere talen ook hun rol op. Kijk maar naar social media: daar is Engels absoluut de voertaal.”
Dialect is volgens Leonie ook minder populair door het negatieve stigma wat er omheen hangt. “Er is generatie op generatie doorgegeven dat dialect spreken dom en onbeschaafd is, maar dat is iets wat we zelf hebben bedacht”, zegt Leonie. “Het zijn hardnekkige vooroordelen. Het heeft niks te maken met dom zijn of dat je geen algemeen Nederlands spreekt.”
Benieuwd waar dat algemeen Nederlands zonder accent vandaan komt? Daarvoor moeten we even terug de tijd in. Rond 1900 werd het ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) geïntroduceerd. In 1970 werd die term vervangen door Algemeen Nederlands, want iedereen die geen ABN sprak zou bestempeld kunnen worden als onbeschaafd. Sinds 2005 is de term Standaard Nederlands ingevoerd, dat is de taal volgens het Groene Boekje. Toch is het lastig om te bepalen wanneer iemand ‘standaard Nederlands’ spreekt. Er bestaan zoveel accenten en dialecten dat het bijna onmogelijk is om een streek aan te wijzen waar mensen standaard Nederlands spreken.
‘Donders mooi’
Behalve Johannes zijn er nog meer jongeren die er ondanks de vooroordelen voor kiezen om video’s in dialect te maken. Jelmer van Oenen (22) uit Overijssel bereikt onder de naam Zwarte Loonwerker duizenden mensen met zijn uitspraken ‘heng heng’, ‘donders mooi’ en ‘dooooeeezend klompen mien jong’.
@zwarteloonwerker Antwoorden aan @swenker #vragenbeantwoorden ♬ origineel geluid - Zwarteloonwerker
Hij begon met filmpjes op Facebook, maar toen Jelmer overstapte naar TikTok gingen zijn video’s vijf keer zo hard. “Voor mij is het heel normaal om Sallands dialect te spreken, dat leerde ik van mijn ouders”, vertelt Jelmer. Op de plekken waar hij komt is dialect praten helemaal niet uitgestorven. Ook zijn vrienden uit Drenthe spreken nog dialect aan de keukentafel met hun ouders.
Jelmer: “In grote studentensteden is dat natuurlijk anders, maar ik zie dat ze ook daar interesse hebben in video’s waar dialect of plat wordt gesproken. Heb je dat filmpje van RTV Oost gezien, waarin dat jochie op de Bouwvakfeesten in Oud Lutten wordt geïnterviewd? Zo’n video gaat direct viral.”
@rtvoost Feesten, drinken en roken tot laat, maar morgenochtend weer werken! Wie is ook zo? 👀 #voorjou #voorjoupagina #fy #rtvoost #overijssel #trekker #feesten ♬ origineel geluid - RTVOost
Maakt dialect praten een comeback?
Waarom zijn die video’s in dialect juist nu zo populair? Leonie heeft daar een verklaring voor. “Eigenlijk is het een vorm van verzet, een tegenbeweging”, zegt de taaldeskundige. “Generatie op generatie hebben we geleerd dat je op de radio en op televisie algemeen Nederlands zonder accent spreekt. Als je toch dialect spreekt en dat op social media deelt, neem je een loopje met dat algemeen Nederlands. Verzet is echt iets wat bij jongeren van deze generatie hoort.”
Marc van Oostendorp, taalkundige aan Radboud Into Languages, het talencentrum van de Radboud Universiteit, denkt dat deze video’s zo populair zijn omdat mensen de filmpjes grappig en soms herkenbaar vinden. “Johannes en Jelmer laten zien waar ze vandaan komen en dat scoort. Vroeger werd er onderling enkel dialect gesproken. Standaard Nederlands gebruikte je tijdens speciale gelegenheden, als je bijvoorbeeld tegen de burgemeester sprak”, legt Marc uit. “Nu is het juist andersom: je ziet bijvoorbeeld bij Johannes dat hij vaak standaard Nederlands spreekt en in zijn filmpjes juist Gronings. Dat dialect bewaart hij juist voor iets als een filmpje”
Kan het dat dialect praten door social media een comeback maakt? Marc gelooft niet dat we binnenkort allemaal Gronings of Sallands spreken, maar zegt wel dat dialect-filmpjes op TikTok ervoor kunnen zorgen dat bij jongeren de interesse in hun eigen dialect wordt opgewekt. “Uit onderzoek blijkt dat je een dialect vaak overneemt uit je omgeving en niet omdat je het online ziet, daarvoor is het ook te moeilijk. Maar het is wel zo dat als je fan bent van de filmpjes van TikTok Tammo én een familielid dialect spreekt, je jezelf gesterkt voelt om ook zo te praten.”
Het kan volgens Leonie ook dat we door heel Nederland losse dialectwoorden gaan gebruiken zoals Jelmers ‘donders mooi’. “Dat hebben we vaker gedaan. Jongeren pakken regelmatig woorden uit andere talen die ze niet vanuit huis hebben meegekregen, zoals ‘ewa’, ‘faya’ en ‘mattie’. Dat kan ook gebeuren met dialect.”
TikTokker Johannes denkt net als taalkundigen Marc en Leonie dat video’s in dialect ervoor kunnen zorgen dat jongeren vaker dialect gaan spreken. “Ik kan me voorstellen dat je wordt getriggerd en gaat nadenken over waar je vandaan komt. Welke taal spreken ze in jouw dorp of stad en hoe klinkt dat bij de mensen om je heen? Het is een tijd lang zo geweest dat het boers, plat, lomp en niet beschaafd was. Terwijl je ook gewoon trots mag zijn op waar je vandaan komt.”
