Wat er zou gebeuren als Nederland een diverse en inclusieve regering krijgt

Afgelopen zomer hield de Tweede Kamer een debat over racisme; geen enkele zwarte Nederlandse politicus nam daaraan deel. Dat zij niet vertegenwoordigd zijn werd pijnlijk duidelijk. Maar wat zou er gebeuren als we in Nederland een parlement hadden dat wél divers en inclusief is?

Een divers en inclusief parlement in Nederland zou in elk geval meer biculturele Nederlanders naar het stemhok leiden, stelt Ian van der Kooye, oprichter van Kleur de Kamer. Dat is hun primaire doel, vertelt hij ons. Dat is nodig, want uit een peiling uit 2017 onder 1.792 Nederlanders met een migratieachtergrond blijkt dat slechts 47 procent zou stemmen.

Met dit initiatief streeft Ian naar een diverser en inclusiever parlement, door Nederlanders van kleur op kandidatenlijsten via verschillende media onder de aandacht te brengen. Vergelijkbaar met hoe Stem op een vrouw het aanpakt, kunnen deze Nederlanders door middel van voorkeursstemmen vervolgens kans maken op een plek in de Tweede Kamer. En meer biculturele Nederlanders in het parlement betekent, jawel, weer meer mensen naar de stembus. Dat werkt zo door. 

Maar om dat te starten moeten we over dat eerste euvel heen: waarom gaan Nederlanders met een migratieachtergrond niet zomaar naar de stembus? 

Inhoudelijke of uiterlijke vertegenwoordiging?

“Zij herkennen zich vaak niet in de kandidaten die hen uiteindelijk in de Tweede Kamer moeten vertegenwoordigen. Dat is een van de redenen waarom het opkomstpercentage bij deze groep zo laag is”, legt Van der Kooye uit. “Velen voelen zich niet vertegenwoordigd, en vinden dat er namens hen wordt gesproken terwijl hun zorgen niet worden aangepakt. Daardoor denken zij dat stemmen toch geen zin heeft, en geen verandering teweegbrengt.”

Dat constateert ook postdoctoraal onderzoeker Roos van der Zwan. Voor haar proefschrift aan de Radboud Universiteit Nijmegen deed ze onderzoek naar de vertegenwoordiging van etnische minderheden in de politiek en hun stemgedrag.

Uit onderzoek blijkt dat biculturele Nederlanders de voorkeur geven aan kandidaten met wie ze dezelfde culturele achtergrond delen.

In haar onderzoek maakt Roos onderscheid tussen twee soorten vertegenwoordiging in de politiek. “Je kunt je vertegenwoordigd voelen omdat er politici zijn die op basis van uiterlijke of herkenbare kenmerken als geslacht, huidskleur en culturele achtergrond op jou lijken. Maar je kunt je ook vertegenwoordigd voelen door kandidaten waar je het op inhoudelijke standpunten mee eens bent”, zegt zij. “In de wetenschap is er discussie over wat nu belangrijker is: vertegenwoordiging op basis van uiterlijke kenmerken of op basis van inhoudelijke standpunten?”

Volgens haar zijn beide belangrijk. Wel blijkt uit haar onderzoek dat biculturele Nederlanders de voorkeur geven aan kandidaten met wie ze dezelfde culturele achtergrond delen. Waar dit door komt is niet bekend. 

Roos: “Maar je kunt niet stellen dat alle Nederlanders met een migratieachtergrond zich ineens vertegenwoordigd gaan voelen in de politiek als de Tweede Kamer bestaat uit meer biculturele politici. Het hangt ook af van de partij waar zij bij horen. Stel dat er meer gekleurde Nederlanders in de Tweede Kamer komen, maar het overgrote deel daarvan is aangesloten bij één partij of één bepaalde politieke kleur. Is dat dan een goede vertegenwoordiging van biculturele Nederlanders in de samenleving?” 

Volgens de onderzoekster is in bestaande wetenschappelijke literatuur nog maar weinig bekend over het stemgedrag van biculturele Nederlanders. “We weten wel dat niet alle Nederlanders met een biculturele achtergrond overwegend op één bepaalde partij stemmen, maar op verschillende partijen.”

Diverse Tweede Kamer bereikt meer mensen

Zolang de Tweede Kamer overwegend wit blijft, is er in elk geval geen goede afspiegeling van de huidige Nederlandse maatschappij, vindt Ian van der Kooye. “Bijna een kwart van de Nederlandse bevolking bestaat uit mensen met een bi-culturele achtergrond. Voor een waarheidsgetrouwe afspiegeling van de huidige Nederlandse samenleving zou de Tweede Kamer daarom voor 25 procent moeten bestaan uit bi-culturele Nederlanders”, zegt hij. In de huidige Tweede Kamer heeft 12 procent van de Kamerleden een migratieachtergrond. 

"Een divers kabinet zal meer mensen bereiken om maatschappelijk en politiek betrokken te zijn."

Ian: “Met een diverse en inclusieve regering komt er ook meer creativiteit om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken, zoals bij bijvoorbeeld klimaatverandering en technologische innovatie. Dat creativiteit daarvoor nodig is, zie je ook in het bedrijfsleven, waar er al wordt geïnvesteerd in diversiteit en inclusie.” Zo liet biotechnologiebedrijf BioNTech vorig jaar zien dat diversiteit en inclusie in het bedrijfsleven loont. Twee Turks-Duitse wetenschappers aan de top van de organisatie hebben samen met farmaceut Pfizer het vaccin ontwikkeld dat voor 90 procent effectief blijkt tegen corona. De wetenschappers zijn op slag wereldberoemd geworden.

“Er is ook economisch belang bij meer diversiteit in het bedrijfsleven, omdat bedrijven willen innoveren. Verschillende culturele achtergronden leiden tot verschillende perspectieven die voor de nodige innovatie gaan zorgen. Dat is ook nodig in de politiek”, aldus Ian. Eerder bleek al uit verschillende internationale wetenschappelijke studies dat diversiteit en inclusie in het bedrijfsleven daadwerkelijk tot innovatie en hogere omzetresultaten leiden.

“Er zullen zich in de nabije toekomst ook maatschappelijke problemen voordoen waarvan we niet kunnen verwachten dat het problemen worden. Denk maar aan de coronacrisis, en hoe we daaruit gaan komen. Een divers kabinet zal daarom meer mensen bereiken om maatschappelijk en politiek betrokken te zijn. Er ontstaat betere sociale cohesie: mensen voelen zich meer met elkaar verbonden, omdat alle lagen van de bevolking zich vertegenwoordigd zien in de mensen die het land besturen. Het is daarom bittere noodzaak voor Nederland om diversiteit in de politiek na te streven.”

Meest diverse kabinet ooit

En hoe ziet een divers en inclusief parlement er dan uit? Neem een kijkje bij buurland België, en je ziet dat ernaar wordt gestreefd. De nieuwe federale regering bestaat sinds oktober 2020 voor de helft uit vrouwen, en drie kabinetsleden met een biculturele achtergrond. De Belgische minister van Ambtenarenzaken, Petra De Sutter, is de eerste transgender minister van Europa.

Ook Canada maakt van diversiteit en inclusie in de politiek een prioriteit. Roos van der Zwan vergeleek in haar proefschrift de etnische diversiteit in het Nederlandse politieke landschap met Canada. Volgens de onderzoekster is Canada als een van de weinige westerse landen erin geslaagd een divers en inclusief kabinet op na te houden.

“Toen Justin Trudeau in 2015 werd verkozen als premier, maakte hij er werk van het meest diverse kabinet ooit samen te stellen."

“In veel westerse landen is er een populaire anti-migratiepartij, zoals de PVV, maar in Canada heb je dat niet. Dat komt ook door het kiessysteem, er is geen meerpartijenstelsel zoals in Nederland”, vertelt zij. “Het anti-immigratiesentiment in Canada is niet zo groot als in andere westerse landen. Ook is de houding van Canadezen tegenover minderheidsgroepen over het algemeen minder negatief.” Daarnaast hanteert Canada strenge selectiecriteria bij de toelating van migranten. Dit zorgt ervoor dat er vooral kansrijke migranten het land binnenkomen, wat invloed kan hebben op het gebrek aan anti-immigratiesentiment.

Eenmaal toegelaten tot Canada wordt de aanvraag voor het Canadese burgerschap niet bemoeilijkt, waardoor migranten ook eerder stemrecht hebben. “Dit leidt ertoe dat de politieke partijen in Canada niet om de Canadezen met een migratieachtergrond heen kunnen. Zij maken een groot deel uit van de stemmers waar de politieke partijen op moeten rekenen”, zegt Roos. “Toen Justin Trudeau in 2015 werd verkozen als premier, maakte hij er werk van het meest diverse kabinet ooit samen te stellen. Dat zie je terug aan de ministers die hij heeft benoemd, die uit verschillende etnische achtergronden komen. Wat betreft diversiteit in de politiek heeft Canada een vrij unieke positie ten opzichte van andere westerse landen.” 

Toch blijkt uit het proefschrift van Roos dat de representatie op basis van uiterlijke kenmerken minder bepalend is in het stemgedrag van biculturele Canadezen. Of dit komt omdat Canada al relatief veel biculturele politici als kandidaten aanstelt, is niet onderzocht. En of dit ook in Nederland zal gebeuren, vindt Roos moeilijk te zeggen. “Nederland kent een ander kiesstelsel, een andere geschiedenis, maar ook andere tradities”, zegt zij. 

Zowel Roos als Ian zijn het er in elk geval over eens dat meer Nederlanders met een biculturele achtergrond naar de stembus moeten. En om dat voor elkaar te krijgen, ligt het voor de hand om kandidaten aan te stellen waar biculturele Nederlanders zich in herkennen en door vertegenwoordigd voelen. 

• Deel