‘Terwijl wij op onze luie reet zitten, dóén zij tenminste iets’. Krit Zeegers (34) verdedigt activisten in de rechtszaal

Antiracisme-demonstranten, leden van Extinction Rebellion, krakers en de welbekende schilderij-lijmers: allemaal weten ze strafrechtadvocaat Krit te vinden als ze voor de rechter moeten verschijnen. Maar valt iedere protestactie te verdedigen?

Lange tijd stond Nederland bekend als het kalme polderland waar ontevreden burgers liever klagen tegen de tv dan dat ze met een brandende fakkel de straat op gaan. Maar dat beeld is de laatste jaren flink gekenterd. Alleen al in hofstad Den Haag nam het aantal demonstraties toe van 350 per jaar rond de eeuwwisseling naar 1.874 in 2021. En dat waren lang niet alleen maar demonstraties tegen het coronabeleid: van links tot rechts en van boeren tot klimaatactivisten, in alle delen van de samenleving lijkt de bereidheid om fysiek actie te voeren toe te nemen.

Dat merkt ook Krit Zeegers (34), als strafrechtadvocaat werkzaam bij Jebbink Soeteman Advocaten. Tijdens ons interview in het statige pand aan de Amsterdamse Singel checkt hij regelmatig op zijn telefoon of een officier van justitie van zich heeft laten horen. In de avond na ons gesprek zal hij de zaak van twee activisten van Extinction Rebellion moeten voorbereiden. Jebbink Soeteman is als advocatenkantoor onder meer gespecialiseerd in het bijstaan van activisten die voor de rechter worden gedaagd.

"Wat mij betreft ga je dan de grens over van activisme: als je geweld pleegt tegen een persoon of daar serieus mee dreigt"

[LD] Waarom denk je dat steeds meer mensen de straat op gaan en daarbij ook vaker bereid lijken te zijn de wet te overtreden?
“Er wordt de laatste jaren meer licht geschenen op maatschappelijke misstanden en crises, zoals institutioneel racisme en klimaatverandering. Tegelijkertijd is er een regering die er in de ogen van burgers te weinig actie op onderneemt. Als er niet adequaat wordt gereageerd op iets dat mensen boos of bang maakt, dan maakt dat wanhopig. Acties waarbij de grenzen van de wet worden opgezocht, komen vaak voort uit oprechte ongerustheid over de wereld en frustratie over gebrek aan verandering.”

Hoe belangrijk vind je het om persoonlijk te sympathiseren met de activisten die je als advocaat verdedigt? 
“Als advocatenkantoor staan wij erom bekend dat we met name de wat meer linkse activist bijstaan, persoonlijk bevind ik me ook aan die kant van het politieke spectrum. Stel dat een protesterende boer bij me aanklopt, dan zou ik eerst willen weten of hij met zijn acties ook een rechts-nationalistische boodschap heeft uitgedragen of desinformatie heeft willen verspreiden. Iedereen verdient rechtshulp, maar aan personen met wiens activistisch gedachtegoed ik het fundamenteel oneens ben, besteed ik mijn tijd liever niet. Ook voor hen is het dan beter om door een andere advocaat te worden bijgestaan.”

In 2019 verdedigde je een vrouw die tijdens een antiracisme-demonstratie over Thierry Baudet riep: ‘Als je Thierry dood wil schieten, zeg dan paf!’ Is dat nog activisme te noemen?
“Ik denk dat dit vooral een onoplettend grapje was. Het werd gezongen op een vrolijk melodietje, ik vind het nog steeds verbazingwekkend dat het vervolgens zo serieus werd genomen. Het is iets anders dan een dreigbrief of tweet waarin je zonder ironie oproept tot geweld tegen Baudet. Wat mij betreft ga je dan de grens over van activisme: als je geweld pleegt tegen een persoon, daar serieus mee dreigt of tot oproept.”

Maar of het nou ironisch bedoeld is of niet, zo’n uitspraak draagt wel bij aan het normaliseren van doodsverwensingen van politici. Woorden hebben impact.
“Ik denk niet dat iemand door het horen van zo’n leus denkt: nu ga ik op pad om het tot uitvoer te brengen. De manier waarop mijn cliënt, een jonge vrouw die destijds 21 jaar was, uit huis werd getrokken, in een ME-busje werd gestopt en uiteindelijk een taakstraf van 100 uur kreeg, vind ik ook nog steeds niet te rechtvaardigen.”

Zou je hier hetzelfde over denken als zo’n uitspraak niet over Baudet, maar over de leider van een linkse politieke partij was gedaan?
[Denkt na. Dan:] “Als iemand bij een rechts-nationalistische bijeenkomst zoiets grappend zou zingen over Sylvana Simons, dan zou het goed kunnen dat mijn reactie heel anders zou zijn. Juridisch zou ik misschien op hetzelfde oordeel uitkomen, maar moreel zou ik het sneller verwerpelijk vinden.”

Waarom?
“Omdat de kritiek op Simons vaak voortkomt uit racisme en seksisme, dat vind ik bij voorbaat verwerpelijk. En ik durf eerlijk te zeggen: ik vind Baudet zelf ook een lul. Een gevaarlijke man, als ik denk aan hoe hij de samenleving wil inrichten. Mensen die zich tegen hem uitspreken hebben eerder mijn sympathie. Ik ben hierin niet consequent. Als het aankomt op mijn morele oordeel, dan vind ik ook niet dat ik altijd consequent hoef te zijn.”

“Ik denk dat veel mensen de mond vol hebben van de effectiviteit van activisme, terwijl ze zelf niks doen"

Afgelopen november was er veel kritiek op het politieoptreden in Staphorst toen actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) wilde protesteren bij een lokale sinterklaasintocht. Agenten zouden KOZP onvoldoende hebben beschermd en gewelddadige Staphorsters juist ruim baan hebben gegeven. Heb je het idee dat activisten uit gemarginaliseerde groepen anders worden behandeld door justitie?
“Absoluut, dat laat de behandeling van Kick Out Zwarte Piet door de jaren heen goed zien. Hun protest begon ooit met twee mensen die bij een intocht stonden in een met tekst bedrukt t-shirt, daar was niets strafbaars aan. Toch werden ze met grof geweld afgevoerd. Daarvan heeft de ombudsman later ook gezegd: hier was sprake van disproportioneel geweld.”

“Die disproportionaliteit hoeft trouwens niet het gevolg te zijn van bewust racisme. Bij racisme en discriminatie gaat het vaak om onbewuste denkbeelden en vooroordelen die gedrag en besluitvorming beïnvloeden. Daar is ook het Nederlandse rechtssysteem niet van gevrijwaard.”

Er is de laatste maanden ook veel te doen geweest rondom klimaatactivisten die soep gooiden tegen een kunstwerk (de Zonnebloemen van Van Gogh in Londen) of zich eraan vastlijmden (o.a. Vermeer’s Meisje met de parel in Den Haag). Vind je vandalisme in deze gevallen moreel te rechtvaardigen?
“Ja. Ten eerste is in geen van de gevallen het schilderij geraakt, er zijn bewust kunstwerken gekozen waar glas voor zit. Dus waar hebben we het over? Het Meisje met de parel hing in no-time weer aan de muur.”

En is het ook effectief, denk je, deze vorm van activisme?
“Ik denk dat veel mensen de mond vol hebben van de effectiviteit van activisme, terwijl ze zelf niks doen. Terwijl jij en ik hier op onze luie reet zitten, dóén zij tenminste iets.”

Toch vraag ik me af: als je bewust kiest voor een arrestatie en media-aandacht, is het dan slim om dat in een museum te doen? Zou een locatie die een duidelijke link heeft met klimaatbeleid of uitstoot het doel niet beter dienen, zoals een regeringsgebouw of vervuilend bedrijf?
“Het heeft nu meer aandacht gekregen dan als ze een pannetje soep tegen het kantoor van Shell hadden gegooid, want dat gebeurt al iedere week. En ja, in eerste instantie gaat die aandacht vooral over de vorm, maar het schudt mensen ook wakker. En vervolgens brengt het hier en daar weldegelijk een inhoudelijk gesprek op gang over de klimaatcrisis.” 

"De aard van een demonstratie kan en mág zijn om te ontregelen"

De Britse regering heeft nieuwe wetgeving aangekondigd waarmee het lamleggen van het verkeer, zoals Extinction Rebellion soms doet, tot een jaar gevangenisstraf kan leiden. Volgens onderzoekers zou die toegenomen repressie worden gevoed door een ongegronde angst voor radicalisering van klimaatactivisten en het mogelijke ontstaan van ‘eco-terrorisme’. Zie je die angst ook in Nederland?
“Het is bekend dat de AIVD (de nationale inlichtingendienst, red.) infiltreert bij sommige actiegroepen die zich bezighouden met milieu en klimaat, dat zegt natuurlijk wel wat. In Nederland is de wetgeving met betrekking tot protest al vrij repressief, maar gelukkig leggen rechters meestal niet de hoogst mogelijke straf op. Waar ik me zorgen over maak, is dat dit in de toekomst wel zal gebeuren in de hoop dat het een afschrikkend effect heeft op andere activisten. Een chilling effect wordt dat genoemd.”

“Daarvoor waarschuwt ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat instituut tikt rechters en nationale overheden regelmatig op de vingers omdat zij zich vaak niet realiseren hoe een protest er in een democratische rechtsstaat uit mag zien. De aard van een demonstratie kan en mág zijn om te ontregelen. Als overheid heb je de plicht om het ongemak daarover tot op zekere hoogte te tolereren, zelfs als er dingen gebeuren die onder andere omstandigheden strafbaar zouden zijn. Maatschappelijke verandering en debat bereik je nu eenmaal sneller door ontregeling, ongemak en ophef dan door het vriendelijk kenbaar maken van je wensen.”

• Deel