Hoe games onze jongeren verslaafd en gewelddadig kunnen maken

Het is een verslaving die aan een stevige opmars bezig is en verwoestende gevolgen heeft voor jongeren die het betreft: nauwelijks meer slapen, je vrienden inruilen voor een computer en vergeten te eten. Een paar voorbeelden van hoe destructief een serieuze gameverslaving kan zijn. Jeroen Lemmens onderzocht dit fenomeen. “Een moeder vertelde mij dat haar zoon haar strot dreigde door te snijden omdat zij de stekker uit het apparaat had getrokken.”

Het is een probleem “dat veel groter is dan we al die tijd dachten”, valt Jeroen Lemmens direct met de deur in huis. Lemmens is gedragswetenschapper aan de UvA en deed uitgebreid onderzoek naar gameverslaving.

Daaruit kwam een schrikbarend hoog aantal mensen naar voren dat aan het kenmerk verslaving voldoet. “5 % van de deelnemers uit ons onderzoek bleek verslavingskenmerken te hebben. Dan heb je het over 100.000 verslaafde mensen in Nederland. Dat is uitzonderlijk veel”, zegt Lemmens.

Tel daarbij op dat er in Nederland ruim 9 miljoen mensen gamen en je hebt een probleem van formaat te pakken. Maar hoe heeft het zover kunnen komen en hoe serieus moeten we gameverslaving nemen? We vroegen het aan onderzoeker Jeroen Lemmens.

Hoe groot is het probleem waar we mee te maken hebben volgens u?

"Het is een probleem dat veel groter is dan we aanvankelijk dachten. Niet alleen onder jongeren, maar zeker ook onder volwassenen. Dat komt vooral omdat het fenomeen van "online gaming" enorm is toegenomen de laatste jaren. Dat zijn games waar een hele community deel van uit maakt, wat het juist heel aantrekkelijk kan maken voor verslaafden."

Noemt u eens een paar concrete gevolgen van een gameverslaving..

"De verhalen die je vooral bij blijven is hoe verslaafde jongeren op hun ouders kunnen reageren. Die reacties kunnen echt heel heftig zijn. Zo vertelde een moeder mij bijvoorbeeld dat haar zoon dreigde haar strot door te snijden als ze de stekker uit het apparaat zou trekken."

Dat klinkt als hele ernstige gedragsproblemen.

"Ja, hier spelen waarschijnlijk ook andere problemen dan alleen een gameverslaving. Maar hierdoor komen deze problemen wel extra naar voren. We hebben ook allerlei experimenten uitgevoerd naar jongeren met een gameverslaving. Wat hierbij opviel is dat verslaafden zich heel moeilijk kunnen inhouden en heel impulsief kunnen reageren."

Om wat voor mensen gaat het?

"Wat je ziet bij jongens met een gameverslaving is dat ze vaak eenzaam zijn en een laag zelfbeeld hebben. In het “echte leven” zijn ze vaak kwetsbaar en daarom zijn ze op zoek naar een andere wereld en die vinden ze in de virtuele wereld. En omdat ze vervolgens daar bijna al hun tijd doorbrengen, zullen ze in werkelijkheid eigenlijk nog eenzamer worden. En zo ontstaat er een vicieuze cirkel die heel moeilijk te doorbreken is."

U benadrukt steeds het “online- element", gezellig op de bank spelen met je vrienden is er niet meer bij?

"Ja, mensen die Fifa met vrienden op de bank spelen, daar is meestal niet zoveel mee aan de hand. Die vertonen ook nauwelijks elementen van een verslaving. Maar op het moment dat ze dit online gaan spelen, worden ze veel kwetsbaarder voor een verslaving. Online games wekken namelijk de suggestie van een gemeenschap, waar je je bij kan aansluiten. Zo’n gemeenschap brengt ook verplichtingen met zich mee. Bijvoorbeeld ’s nachts spelen of op andere tijden moeten komen opdraven. Daarnaast is een belangrijk kenmerk van online gamen dat het oneindig kan duren. Er is altijd wel een moeilijkere tegenstander te vinden online. En anders bedenken de makers wel weer een nieuwe uitdaging om de gamer vast te houden."

Spelen gamefabrikanten hier handig op in?

"Ja, dat denk ik wel. Er is een beroemd onderzoek van de psycholoog Fred Skinner. Hij heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar hoe ratten op beloningen reageren. Iedere keer als een rat op een knop drukte, kreeg hij daar iets voor. Maar als je die beloning periodiek maakte- dus de ene keer kreeg de rat wel een snoepje en de andere keer niet- dan werden die ratten helemaal gek en gingen ze door tot ze er bijna dood bij neervielen. Nou zijn mensen natuurlijk geen ratten, maar we zitten wel een beetje hetzelfde in elkaar. Dus als je de beloning periodiek maakt, dan blijven mensen langer in het spel. Soms krijg je bijvoorbeeld een ring als je een draak dood maakt, maar dat is niet altijd zo. Als je dan die ring krijgt ervaart je lijf zo’n enorme dopamine rush dat je door wilt blijven gaan."

Zijn we ons ervan bewust dat fabrikanten ons zo lang mogelijk willen laten gamen?

"Nee, ik denk dat de meeste ouders dit ook niet weten. Maar gamemakers gebruiken allerlei data die ervoor zorgen dat hun spellen zo perfect mogelijk op het beloningsmechanisme van gamers zijn afgesteld. Gevolg is dat ze zo lang mogelijk blijven spelen."

Is er een parallel met gokken te trekken eigenlijk?

"Ja, eigenlijk worden dezelfde mechanieken hierbij ingezet. Ook hier gaat het om periodieke beloningen- de ene keer wel, en de andere keer niet- waardoor het zo verslavend wordt. Wat dat betreft zitten er zeker overeenkomsten tussen de game- en de gokindustrie ja."

Wat kunnen ouders doen om ervoor te zorgen dat hun kinderen niet verslaafd raken?

"Dan gaat het toch weer om bewustwording. Ouders erop wijzen dat er in die games elementen zijn ingebouwd die ervoor zorgen dat kinderen zo lang mogelijk blijven spelen. De meeste ouders weten dat niet."

• Deel