Wanhoop (nog) niet: dit zijn 5 hoopvolle klimaatontwikkelingen

Het nieuwste klimaatrapport van maandag schetst een droevig beeld over de staat van de aarde. Wij vonden hoopvolle ontwikkelingen om je aan vast te klampen.

Afgelopen maandag bracht het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) een nieuw rapport uit dat zich richt op het tegengaan van klimaatverandering. De boodschap is opníeuw duidelijk: we moeten vóór 2030 flinke stappen ondernemen om het tweegradendoel nog in zicht te houden.

Hoewel het rapport een droevig beeld schetst, is er ook hoopvol nieuws te melden: het is absoluut nog haalbaar. Maar we weten wel dat het slecht gaat en dat we nog veel te weinig doen. Er is dus meer dan genoeg werk aan de winkel.

Voor wie wel een groene oppepper voor zijn mood kan gebruiken, zijn hier vijf redenen om hoopvol te blijven dat we het kunnen gaan halen.

1. Mensen lijken bereid om te veranderen (maar hebben wel een zetje nodig)

Het was een opvallende toevoeging aan het IPCC-rapport van maandag 5 april. Voor het eerst werd er in een aparte paragraaf ook aandacht besteed aan gedragsverandering. Verschillende wetenschappers, waaronder de Nederlandse hoogleraar omgevingspsychologie Linda Steg, bekeken welke winst er behaald kan worden door ons gedrag te veranderen. Wat bleek, we kunnen de broeikasgassen met zo’n veertig tot zeventig procent doen afnemen als bedrijven, overheden én consumenten hun gedrag aanpassen.

Hoe we dat doen zal voor de meesten wel duidelijk zijn: minder vlees eten, energie besparen en het vliegtuig inruilen voor de trein. Maar tussen willen en doen zit een wereld van verschil. Want hoewel een meerderheid van de Nederlanders meer klimaatmaatregelen steunt, zo bleek uit onderzoek vorig jaar, lopen we nou niet bepaald voorop.

Mensen willen zich aanpassen aan de norm

“Dat komt vooral omdat iedereen op elkaar aan het wachten is”, aldus Linda Steg. Uit haar onderzoeken bleek dat mensen ook echt bereid zijn om hun gedrag te veranderen. “Mensen onderschatten vaak waartoe anderen bereid zijn met betrekking tot klimaat. Bedrijven wachten op de consument, want die moeten wel die producten gaan kopen. De overheid wacht, want zij denken dat er geen draagvlak voor is. En de consument wil wel, maar ziet vervolgens dat de overheid en het bedrijfsleven niks doen.”

Toch zijn we op het gebied van gedragsverandering niet ver weg. Steg: “Het aantal mensen dat bijvoorbeeld vegetarisch eet, groeit. Mensen willen zich graag aanpassen aan ‘de norm’ en als zij dus in hun omgeving positieve voorbeelden zien, willen ze zich ook daar naar gedragen. Ook al zijn vegetariers nu dus in de minderheid is het feit dat het groeit heeft iets positiefs, ook om anderen te overtuigen.”

Voor de consument is het ook belangrijk dat er goede alternatieven zijn. Dus als vlees duurder wordt, moeten vegetarische producten betaalbaar zijn. Als een vliegticket duurder wordt, moet een treinkaartje geen rib uit je lijf kosten. Die wil is er dus. Nu nog het voortouw oppakken en we kunnen met zijn allen aan de slag.

2. COVID19 liet ons zien dat radicale veranderingen mogelijk zijn

Hoewel corona pas net op de achtergrond is geraakt, zijn er wel al lessen uit te trekken voor het klimaat, aldus Michael Mann, klimaatwetenschapper aan de Michigan University. De coronatijd liet namelijk zien dat we wel degelijk verandering kunnen doorvoeren als het moet.

Terug naar de eerste helft van 2020. De wereld zat in lockdown en de vele industrieën lagen stil of functioneerden met beperkte capaciteit. Wereldwijd was er een afname van 8,8 % in CO₂-uitstoot in de eerste helft van 2020. De maatregelen leidden tot een sterke vermindering van met name het wegverkeer en vliegverkeer, maar ook de industriële activiteiten. Omdat we (gelukkig) niet in een lockdown bleven leven, schoot de uitstoot begin dit jaar weer terug naar het oude niveau. Dus wat is hier eigenlijk goed aan?

Het leerde ons een belangrijke les, betoogt Mann onder andere in zijn vorig jaar verschenen boek The New Climate War. “Als de nood hoog is kunnen overheden en bedrijven wel degelijk veranderen door regelgeving. Als zij dezelfde urgentie tonen bij klimaatverandering als bij corona, dan is het echt haalbaar. Behandel het klimaat net als corona: als een crisis. Dan kunnen we het doel van twee graden nog steeds halen.”

3. De grote uitstoters worden (eindelijk) bij hun kraag gegrepen

Op 26 mei 2021 gebeurde er iets bijzonders. De rechter gaf de vereniging Milieudefensie gelijk in hun rechtszaak tegen Shell. Wat betekende dat Shell van de rechter zijn CO₂-uitstoot met 45% moet reduceren in 2030 ten opzichte van 2019. Het was een baanbrekende uitspraak, want het was voor het eerst dat een bedrijf door de rechter werd gedwongen om zijn CO₂-uitstoot omlaag te brengen.

vergroenen of verdwijnen

Hoewel Shell vervolgens een hoger beroep heeft aangetekend, biedt dit openingen naar andere bedrijven, vertelt Benjamin van Sterkenburg, voorlichter van Milieudefensie. “We zijn de rechtszaak begonnen omdat Shell een groot aandeel heeft in de wereldwijde uitstoot en we ons zorgen maken over de gevolgen op aarde en voor de mens. Het liefst zien wij dat bedrijven en overheden zelf verantwoordelijkheid hiervoor nemen. Maar als dat niet gebeurd zijn wij bereid om dit soort stappen te nemen.”

Dus het kan zo maar zijn dat er in de toekomst meer bedrijven voor de rechter moeten verschijnen. Van Sterkenburg: “We hebben nu een klimaatbrief gestuurd naar 29 grote vervuilers, door het hele land, waarin we ze vragen om vóór 15 april met een ambitieus klimaatplan te komen. Het zou mooi zijn als hier geen rechtszaken voor nodig zijn, maar anders is onze boodschap duidelijk: vergroenen of verdwijnen.”

4. Zonne-energie is spotgoedkoop

Zo goedkoop zelfs, dat het nu al de goedkoopste vorm van energie ooit in de geschiedenis is, meldde het International Energy Agency in 2020. Dat terwijl de zonnepanelen nog steeds in ontwikkeling zijn en steeds efficiënter worden. Waar je in 1970 nog 60 euro moest betalen voor 1 watt aan zonnestroom, daar betaal je vandaag de dag nog maar 22 cent voor. Werden er maar meer dingen zo goedkoop.

En niet alleen een los zonnepaneel is goedkoop. Ook zonneparken zijn cheap as hell vergeleken met andere soorten van energie. Zo kost een zonnepark maar 30 tot 45 euro per megawatt. Als we dat vergelijken met de vervuilende steenkool dan begint de portemonnee ook spontaan te lachen. Steenkool is namelijk 47 tot 120 euro per megawatt.

Doordat zonne-energie zo snel zo goedkoop is geworden, is de International Energy Agency wat positiever geworden over de haalbaarheid van klimaatdoelen. Zonne-energie is volgens de IEA nu al 20 tot 50% goedkoper dan dat zij een jaar geleden hadden verwacht. Op basis van wat er nu al aangelegd wordt qua windmolens en zonneparken is de verwachting dat in 2025 groene stroom de grootste bron van elektriciteit gaat worden en daarmee kolen van de troon stoot. In 2070 gaat dit zelfs naar 70%, mits de overheid zich aan het afgesproken klimaatplan gaat houden en blijft investeren in zonne- en windenergie.

5. Groene partijen groeien in Europa

Niet alleen de planeet, maar ook groene partijen zijn hot. De tijd dat groene politiek voor activistische hippies waren, lijkt compleet achter ons. Onderzoek van de BBC wees uit dat in veertien Europese landen groene partijen zijn gegroeid bij de afgelopen nationale verkiezingen. Ook in het Europese parlement groeide de groenen. In 2019 haalden zij 10% van de stemmen en stegen naar een recordaantal van 74 zetels, waarmee zij de vierde fractie van de EU zijn.

Leuk, die zetels, maar daarmee zit je nog niet aan de knoppen. Gelukkig zien we ook daarin wat hoopvolle ontwikkelingen. In zeven van die veertien landen zit inmiddels een groene partij in een regeringscoalitie. In Duitsland, Oostenrijk, België, Finland, Ierland, Luxemburg en Zweden mag een groene partij (mede) het regeringsbeleid bepalen.

Maar nog niet overal in Europa gaat het steeds beter. In Zuid-en-Oost-Europa zijn groene partijen nog klein, of zelfs niet aanwezig in de parlementen. Uit enquêtes onder de bevolking bleek dat in landen als Tsjechië, Polen en Litouwen klimaatverandering nou niet echt topprioriteit heeft. Zij gaven aan dat zij vooralsnog meer bezig zijn met economische groei en migratie. Dat heeft volgens de onderzoekers ook te maken met het feit dat deze landen niet zo lang geleden communistisch waren en het nu dus moeilijk kunnen accepteren dat hun nieuwe manier van leven (door toegenomen economische welvaart) klimaatverandering veroorzaakt. In die gebieden is er dus nog een (groene) wereld te winnen.

Beeld: Maxim de Gilder

• Deel